Państwowe jednostki takie jak fundusze celowe czy agencje wykonawcze od 1 maja mają obowiązek przekazywania wolnych środków w depozyt ministrowi finansów. Samorządy nie są do tego zobowiązane, ale mają taką możliwość.
Od 1 mają obowiązują nowe przepisy w ustawie o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. nr 157, poz. 1240 z późn.zm.) lokowania wolnych środków przez jednostki państwowe i samorządowe. Obowiązek przekazywania wolnych środków mają agencje rządowe (agencje wykonawcze), Narodowy Fundusz Zdrowia, fundusze celowe i inne państwowe osoby prawne. Możliwość przekazywania wolnych środków na konta ministra finansów mają samorządy. Celem tych zmian jest ograniczenie potrzeb pożyczkowych państwa i zahamowanie przyrostu długu publicznego. Ustawodawca wprowadzając te zmiany stwierdził bowiem, że nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której państwo pożycza pieniądze na rynku (np. emitując obligacje skarbowe), a jednostki sektora finansów publicznych posiadają niewykorzystane środki na kontach bankowych. Z punktu widzenia budżetu jest to rozwiązanie niekorzystne, bowiem państwo musi zapłacić wysokie odsetki za środki np. z emisji obligacji, podczas gdy w sektorze publicznym istnieją niewykorzystywane rezerwy. Lepiej więc pożyczyć te środki od jednostek, które posiadają wolne środki zgromadzone na kontach bankowych i nawet im za to zapłacić, niż zaciągać pożyczki na rynku. W efekcie państwo będzie musiało pożyczyć mniej środków i zaoszczędzi na obsłudze długu publicznego.
Nowe regulacje prawne są jednak niekorzystne dla jednostek, które mają obowiązek przekazywania wolnych środków. Jednostki te gromadziły bowiem wolne środki na rachunkach bankowych, które były oprocentowane wyżej niż lokata u ministra finansów. Z tego powodu wydaje się, że samorządy i inne jednostki nieobjęte obowiązkiem nie będą zainteresowane lokowaniem swoich wolnych środków w depozyt u ministra. Co więcej, biorąc pod uwagę niedobory gotówkowe związane z chęcią realizowania inwestycji oraz zapowiedzi ograniczenia możliwości zadłużania wydaje się, że samorządy będą wykorzystywały swoje wolne środki w inny sposób. Gdyby jednak zdecydowały się lokować je w depozycie u ministra, będą przyczyniały się do ograniczania potrzeb pożyczkowych państwa.

Lokowanie wolnych środków finansowych

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 48 ustawy o finansach publicznych jednostki sektora finansów publicznych, z wyłączeniem jednostek, o których mowa w art. 9 pkt 2, 6, 8 i 10 – 13 (np. samorządy i ich związki, instytucje gospodarki budżetowej czy państwowe fundusze celowe) oraz samorządowe osoby prawne, o których mowa w art. 9 pkt 14, mogą dokonywać lokat wolnych środków z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu:
● w skarbowych papierach wartościowych;
● w obligacjach emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego;
● na rachunkach bankowych w bankach mających siedzibę na terytorium Polski;
● w formie depozytu u ministra finansów.
Jak wynika z przepisu, możliwość lokowania wolnych środków dotyczy m.in. samorządów. Mają one jednak większy wachlarz możliwości niż jednostki, na które został nałożony obowiązek lokowania wolnych środków. Zgodnie bowiem z art. 48 ust. 2 ustawy o finansach publicznych jednostki sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 5 i 9, oraz państwowe osoby prawne, o których mowa w art. 9 pkt 14, dokonują lokat wolnych środków z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu, w formie depozytu u ministra finansów. A zatem agencje wykonawcze, NFZ, a także inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego mają obowiązek lokowania wolnych środków jedynie w formie depozytu u ministra finansów. Przepisy precyzują jednak, że obowiązek obejmuje jedynie te wolne środki jednostek sektora finansów publicznych, które nie są wydatkowane w określonym dniu na wykonywanie zadań oraz funkcjonowanie danej jednostki. Co więcej, zgodnie z art. 48 ust. 4 ustawy agencje wykonawcze, NFZ oraz inne państwowe i samorządowe osoby prawne mogą lokować wolne środki w postaci walut obcych również na rachunkach bankowych w bankach mających siedzibę na terytorium Polski.
Kolejna grupa nowych przepisów (art. 78a – 78h) precyzuje obowiązki ministra finansów dotyczące przyjmowania wolnych środków od jednostek w depozyt.



Oprocentowanie samorządowych lokat

Z nowych przepisów ustawy o finansach publicznych wynika, że wolne środki będą lokowane u ministra finansów krótkoterminowo (na okres trzech dni) lub na okres ustalony z daną jednostką sektora finansów publicznych. Obsługą depozytu będzie się zajmował Bank Gospodarstwa Krajowego.
Środki zgromadzone przez ministra będą oprocentowane według wskaźników wynikających z art. 78e ustawy o finansach publicznych. Najprostsza metoda ustalania oprocentowania będzie stosowana w przypadku środków przyjętych w depozyt lub zarządzanie na okres do trzech dni. W takiej sytuacji środki będą oprocentowane w wysokości nie niższej niż stopa depozytowa Narodowego Banku Polskiego. Od 6 kwietnia 2011 r. wynosi ona 2,5 proc. W pozostałych przypadkach, a więc gdy środki będą przyjmowane na okres dłuższy, oprocentowanie będzie obliczane według bardziej skomplikowanych reguł.
Zgodnie z art. 78e ust. 1 pkt 2 w przypadku gdy wolne środki przyjęte w depozyt lub zarządzenie zostaną przekazane na okres dłuższy niż trzy dni i nie dłuższy niż sześć dni, to będą oprocentowane według stawki wynikającej z równania prostej wyznaczonej przez stopę depozytową Narodowego Banku Polskiego dla depozytu na okres trzech dni oraz przez stopę równą iloczynowi mnożnika, który nie może być niższy niż 0,9 i stopy procentowej za depozyty na warszawskim rynku międzybankowym, notowanej przez agencję informacyjną (WIBID) dla jednego tygodnia. Wysokość mnożnika będzie ustalał minister finansów i ogłaszał go w formie komunikatu na stronach internetowych resortu.
Z kolei, jeśli jednostka przekaże ministrowi środki na okres dłuższy niż sześć dni, to będą one oprocentowane w wysokości iloczynu stawki WIBID właściwej dla danego okresu lokowania i mnożnika ustalonego przez ministra.

Depozyt terminowy lub nocny

Minister finansów wydał również rozporządzenie w sprawie wolnych środków niektórych jednostek sektora finansów publicznych przyjmowanych w depozyt lub zarządzanie. Wynika z niego m.in., że państwowe jednostki, takie jak fundusze celowe będą musiały przekazać wolne środki w depozyt terminowy lub depozyt nocny (overnight) albo w zarządzanie terminowe lub overnight.
Jednostki, które zdecydują się na depozyt terminowy, będą musiały wystawić stałe zlecenie dla Banku Gospodarstwa Krajowego. Dyspozycję utworzenia depozytu terminowego trzeba wystawić na formularzu, którego wzór został określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Natomiast w przypadku wolnych środków, które nie zostały przekazane w depozyt terminowy i nie zostały wydatkowane w danym dniu do godz. 15.00, jednostka przekazuje BGK stałe zlecenie przekazywania każdego dnia roboczego z rachunku jednostki w BGK takich środków w depozyt overnight.
Przepis par. 7 rozporządzenia precyzuje również, że odsetki od utworzonego depozytu terminowego oblicza się, przyjmując, że rok liczy 365 dni, oraz uwzględniając rzeczywistą liczbę dni kalendarzowych utrzymywania depozytu, łącznie z dniem przekazania środków na rachunek ministra finansów, a z wyłączeniem dnia zwrotu środków na rachunek jednostki. Przepis określa też, według jakich wzorów liczyć oprocentowanie. Z kolei depozyty overnight oprocentowane są według stopy depozytowej NBP obowiązującej w dniu utworzenia tego depozytu.
Wysokość odsetek
Środki przyjęte w depozyt lub zarządzanie na okres do 3 dni będą oprocentowane w wysokości nie niższej niż stopa depozytowa Narodowego Banku Polskiego, która obecnie wynosi 2,5 proc.
Które jednostki mogą dowolnie lokować wolne środki
Możliwość lokowania wolnych środków mają:
● jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
● instytucje gospodarki budżetowej;
● Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez prezesa KRUS;
● samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
● uczelnie publiczne;
● Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
● państwowe i samorządowe instytucje kultury, a także państwowe instytucje filmowe.
Podstawa prawna
Art. 48, art. 78a – 78h ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra finansów z 15 kwietnia 2011 r. w sprawie wolnych środków niektórych jednostek sektora finansów publicznych przyjmowanych przez ministra finansów w depozyt lub zarządzanie (Dz.U. nr 81, poz. 443).