Prowadzę firmę. Jeden z kontrahentów jest zarówno moim dłużnikiem (na kwotę 10 tys. zł z tytułu kary umownej), jak i wierzycielem (na kwotę 30 tys. zł z tytułu sprzedaży materiałów budowlanych). Termin zapłaty kary umownej został określony i już upłynął. Czy w związku z tym, aby złożyć oświadczenie o potrąceniu, muszę wcześniej wezwać dłużnika do zapłaty 10 tys. zł?
Instytucja potrącenia (potocznie: kompensacji) polega na tym, że w sytuacji gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Przy czym jest to możliwe, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze bądź rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a nadto są one wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Skutkiem skorzystania z kompensacji jest wzajemne umorzenie wierzytelności do wysokości tej niższej należności.
Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Może ono przybrać dowolną postać, np. dopuszczalne jest wysłanie go faksem lub e-mailem. Omawiane oświadczenie jest złożone adresatowi z chwilą, w której doszło do niego w taki sposób, aby mógł zapoznać się z jego treścią. Gdy zaś jest ono składane w formie elektronicznej, uważa się, że doszło ono do innej osoby w momencie wprowadzenia go do środka komunikacji elektronicznej tak, aby mogła je przeczytać. Zaistnienie stanu, w którym adresat oświadczenia mógł zapoznać się z jego brzmieniem, to moment, w którym można zasadnie oczekiwać zapoznania się z treścią tego oświadczenia przez osobę, do której je skierowano, znajdującą się w określonych okolicznościach i działającą w zwykły sposób. Nie ma zatem znaczenia rzeczywiste zapoznanie się z tym oświadczeniem.
Zgodnie natomiast art. 455 kodeksu cywilnego, gdy termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
Z uwagi na to, że w opisanym przypadku termin zapłaty kary umownej został określony, aby skorzystać z instytucji potrącenia, czytelnik nie musi już kierować do swojego dłużnika wezwania do zapłaty 10 tys. zł. Tak też a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa) wynika z uchwały Sądu Najwyższego z 5 listopada 2014 r. (sygn. akt III CZP 76/14).
Podstawa prawna
Art. 455, art. 498 par. 1, art. 499 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.).