Czarny rynek to wszelka nielegalna działalność gospodarcza, czyli obrót lewymi towarami (na przykład narkotykami, bronią, handel ludźmi, podrabiane produkty) i usługami (na przykład prostytucja), rozpowszechnianie bez zezwolenia materiałów objętych prawem autorskim, bimbrownictwo i handel rzeczami pochodzącymi z kradzieży. Szara strefa to nielegalny obrót legalnymi towarami i usługami, którego celem jest chęć uniknięcia płacenia podatków lub innych kosztów wynikających z przepisów prawa.

Skutki istnienia szarej strefy są w zdecydowanej większości negatywne...:
ikona lupy />
Szara strefa i czarny rynek w Polsce / Dziennik Gazeta Prawna
– budżet państwa nie uzyskuje części należnych mu podatków;
– przedsiębiorstwa działające zgodnie z prawem są w gorszej sytuacji wobec tych, które funkcjonują z szarej strefie;
– osoby pracujące na czarno nie są objęte systemem zabezpieczenia społecznego;
– na rynek trafiają często towary i usługi niespełniające standardów, wadliwe czy nawet niebezpieczne dla zdrowia i życia nabywców.
...ale są też pozytywne:
– osoby o niskich kwalifikacjach mają szansę na znalezienie pracy, dzięki czemu odciążają wydatki państwa na pomoc socjalną;
– szara strefa stymuluje gospodarkę w czasie kryzysu, zwiększając płynność przedsiębiorstw dzięki niższym kosztom obrotu gospodarczego. Niektóre przedsiębiorstwa, zatrudniając na czarno pracowników, unikają w ten sposób bankructwa, a po wyjściu z trudnej sytuacji wracają do legalnego zatrudnienia
Dlaczego i od kiedy szara strefa wliczana jest do PKB?
Choć szara strefa w gospodarce istniała od zawsze, ekonomiści zaczęli się nią zajmować dopiero w XX w., a w statystykach zaczęto ją uwzględniać na zalecenie ONZ od lat 90. Wlicza się ją do PKB dlatego, że stanowi zbyt duży fragment gospodarki i niezauważanie jej było według wielu ekspertów zafałszowaniem stanu faktycznego.
A co z czarnym rynkiem?
Urzędy statystyczne krajów członkowskich Unii Europejskiej wliczają nielegalną działalność do PKB począwszy od września tego roku. Obowiązek taki nakłada na nie dążenie wewnątrz Unii do ujednolicenia sposobu naliczania dochodu narodowego brutto – ponieważ jego wartość wiąże się z wysokością składki państw członkowskich do unijnego budżetu. Działania takie zaleca narodowym urzędom statystycznym także ONZ, niemniej jednak nie stwarza takiego obowiązku. Europejski urząd statystyczny zakładał, że dzięki temu roczny PKB Unii Europejskiej zwiększy się o ok. 2,4 proc. W Polsce wartość czarnego rynku pozostaje w okolicach jednego proc. PKB.
W jaki sposób mierzony jest udział szarej strefy w PKB?
Nie jest to proste. Wielkość szarej strefy szacuje się za pomocą kilku metod pośrednich, takich jak analiza rynku pracy, czyli porównanie liczby zarejestrowanych bezrobotnych z liczbą wynikającą z szacunków przy zastosowaniu definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy, szacowanie poziomu unikania podatków, analiza szybkości obrotu gotówki i popytu na banknoty o dużych nominałach, badanie rozbieżności między dochodami i wydatkami gospodarstw domowych czy zwiększonego zużycia energii.
Metody ograniczania szarej strefy
– obniżanie obciążeń podatkowych i upraszczanie związanego z nimi systemu;
– ograniczanie innych kosztów działalności gospodarczej, na przykład zmniejszanie liczby koncesji i pozwoleń;
– promowanie obrotu bezgotówkowego;
– kontrole skarbowe i nakładanie kar na przedsiębiorców działających w szarej strefie;
– wzmacnianie w społeczeństwie przekonania, że szara strefa jest szkodliwa dla gospodarki.