Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Generalny inspektor informacji finansowej (GIIF) na stronie internetowej resortu finansów opublikował 17 lipca pierwszą obszerną „Krajową ocenę ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu” (dalej: KOR), czyniąc tym samym zadość obowiązkom wynikającym z ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2019 r. poz. 1115). Prawie 450-stronicowa publikacja kompleksowo opisuje szczególne obszary ryzyka prania pieniędzy w Polsce, rzucając nowe światło na zagrożenie oraz zapowiada podjęcie nowych, dodatkowych środków przez resort finansów mających przeciwdziałać praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jednocześnie stanowi ważny i cenny dokument dla wszystkich instytucji obowiązanych, które zgodnie z ustawą są zobligowane do przygotowania swojej własnej, wewnętrznej oceny ryzyka zgodnie z obowiązkami wynikającymi z ustawy AML. [ramka 1] Podaje bowiem także wskazówki, na jakie aspekty powinny zwrócić uwagę przy jej sporządzaniu oraz wprowadzeniu wewnętrznych procedur zapewniających stosowanie odpowiednich środków bezpieczeństwa.
Ramka 1
Obowiązki instytucji zobowiązanych
Do instytucji obowiązanych ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu zalicza m.in. banki krajowe, instytucje finansowe, fundusze inwestycyjne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi czy prowadzące działalność w zakresie gier hazardowych, kantory. Do tego katalogu zalicza się także fundacje, stowarzyszenia oraz przedsiębiorców, którzy przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 10 tys. euro. Stosownie do treści ustawy instytucje obowiązane muszą identyfikować i oceniać ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszące się do ich działalności, a na podstawie tak zidentyfikowanego ryzyka podejmować wiele działań – proporcjonalnych do charakteru i wielkości prowadzonego podmiotu. Ustawa wprowadza także obowiązek implementacji wewnętrznych procedur zapewniających stosowanie odpowiednich środków bezpieczeństwa, których rodzaj i zakres zależy w szczególności właśnie od indywidualnie rozpoznanego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w danej jednostce.
Cenne wyjaśnienia
Pomimo że instytucje obowiązane przygotowały już pierwszą ocenę ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu (musiały to zrobić po upływie sześciu miesięcy od wejścia w życie ustawy, a więc do 13 stycznia 2019 r.), to miały problem z jej sporządzaniem z uwagi na brak wytycznych. Publikacja zawiera kompleksową wiedzę na temat sposobów i narzędzi wykorzystywanych do prania pieniędzy z podziałem na konkretne sektory wraz z oceną prawdopodobieństwa ich wystąpienia. KOR ma jednak nie tylko szansę rozwiać wiele wątpliwości interpretacyjnych, ale wskazuje na konieczność aktualizacji dokonanych uprzednio wewnętrznych ocen ryzyka przez wszystkie instytucje obowiązane. Jak wynika bowiem z treści ustawy, instytucje te powinny na bieżąco aktualizować sporządzone oceny ryzyka, w szczególności w związku ze zmianami jego czynników dotyczących państw lub obszarów geograficznych, na jakich dany podmiot prowadzi działalność. Do takich czynników należy zakwalifikować więc publikację pierwszej KOR.
Wiadomo, kto najbardziej jest zagrożony
Publikacja wprowadza nieznany dotąd, a rekomendowany przez Financial Action Task Force (FATF), system krajowej identyfikacji oraz oceny ryzyka, który definiuje poziomy zagrożenia w poszczególnych branżach związane z ryzykiem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. W świetle ministerialnej publikacji szczególną uwagę na aktualizację swoich własnych ocen ryzyka i wewnętrznych procedur powinny zwrócić uwagę te podmioty, którym w ramach czterostopniowej skali oceny poziomu zagrożenia przyjętej przez GIIF przypisano jedne z najwyższych poziomów ryzyka. Należą do nich m.in. banki oraz podmioty oferujące usługi płatnicze inne niż banki w zakresie rachunków bankowych oraz przekazów pieniężnych (czwarty poziom zagrożenia), podmioty prowadzące gotówkową wymianę walut (trzeci poziom zagrożenia) lub bezgotówkową wymianę walut (czwarty poziom zagrożenia) czy podmioty prowadzące kasyna gry (czwarty poziom zagrożenia). Szczególnie problematyczne okazały się:
- sektor usług płatniczych – zgodnie ze scenariuszami ryzyka prania pieniędzy opublikowanymi wraz z KOR jednym z najczęściej wykorzystywanych usług i produktów finansowych do prania pieniędzy pozostaje rachunek bankowy. Na bardzo wysokie ryzyko w tym zakresie są narażone także usługi płatnicze oferowane przez podmioty inne niż banki, w szczególności w zakresie przekazów pieniężnych;
- branża gier hazardowych – GIIF zwrócił też szczególną uwagę na wykorzystanie gier oferowanych w kasynach do ukrywania prawdziwego źródła pochodzenia posiadanych pieniędzy. W latach 2017–2018 w sześciu na 10 kontroli przeprowadzonych przez GIIF w podmiotach oferujących gry hazardowe stwierdzono nieprawidłowości.
Ramka 2
UKNF zaleca dostosowanie firmowych dokumentów
To, że „Krajowa ocena ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu” może zostać uwzględniona przez instytucje obowiązane przy ocenianiu ich ryzyk, napisał w komunikacie z 24 lipca Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF). Wskazał wręcz, że z uwagi na ryzyko kar jest to konieczne. „W opinii UKNF, w konsekwencji publikacji (KOR – red.), instytucje obowiązane powinny przeprowadzić analizę własnych ocen ryzyka oraz rozważyć dokonanie ich aktualizacji, zwłaszcza w związku z obowiązującą krajową oceną ryzyka, o której mowa w art. 27 ust. 2 ustawy. Należy wskazać, iż oceny ryzyka instytucji obowiązanych nadzorowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego będą stanowiły element badania w toku wykonywania czynności nadzorczych przez UKNF” – napisał urząd.
Do podmiotów o wyższym stopniu narażenia na ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu należą także platformy crowdfundingowe (co ciekawe według obecnej ustawy nie są one instytucjami obowiązanymi), jednostki zajmujące się wymianą walut wirtualnych czy firmy świadczące usługi kurierskie, pocztowe i prowadzące przewozy cargo (tylko część z nich należy do katalogu instytucji obowiązanych). Z raportu wynika, że wiele instytucji obowiązanych nie wypełnia prawidłowo obowiązków w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Dla przykładu w 2017 r. nieprawidłowości stwierdzono w 80 proc. kontrolowanych podmiotów. W tym samym roku (na podstawie przepisów poprzednio obowiązującej ustawy) GIIF przeprowadził 99 postępowań administracyjnych w sprawie nałożenia na instytucje obowiązane kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów ustawy. Z kolei w 2018 r. nieprawidłowości stwierdzono we wszystkich kontrolowanych instytucjach płatniczych, domach maklerskch czy towarzystwach funduszy inwestycyjnych. Zidentyfikowane uchybienia dotyczyły m.in. stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, organizacji procesu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a także nieprawidłowości w zakresie oceny ryzyka.
Będą dalsze zmiany prawa
We wnioskach z KOR zaznaczono też, że ustawodawca powinien zwrócić uwagę na doskonalenie przepisów prawnych oraz narzędzi wykorzystywanych do zmniejszenia ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, w tym usprawniania istniejących procedur i systemów teleinformatycznych. Konieczne jest m.in. dopełnienie implementacji dyrektywy 2015/849 oraz wdrożenie dyrektywy 2018/843. Z tych względów należy się więc spodziewać uszczelniania obowiązującego systemu, a także nałożenia dodatkowych obowiązków na instytucje obowiązane. Przy czym o przyspieszeniu prac nad usprawnianiem krajowego systemu świadczy to, że 4 lipca 2019 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Jest on odpowiedzią na rozpoczęcie przez Komisję Europejską procedury przeciwko Polsce w związku z niepełną implementacją przepisów dyrektywy AML IV. Nowelizacja ma więc na celu dostosowanie obowiązującej ustawy do przepisów unijnych, w szczególności poprzez:
- zwolnienie określonych podmiotów z tajemnicy dotyczącej przekazania informacji jednostce analityki finansowej (m.in. o podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych) oraz
- rozszerzenie katalogu podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie obowiązków określonych w ustawie, na które może być nakładana kara pieniężna (do 10000 zł).
