Ekosystemy innowacji w rolnictwie i sektorze żywności – przykłady ze Szwajcarii i Polski

Mimo że innowacje najczęściej są kojarzone z przełomowymi rozwiązaniami i z branżami wysokiej technologii, postęp technologiczny dotyczy także bardziej tradycyjnych obszarów działalności gospodarczej, takich jak rolnictwo czy żywność. Zagraniczne przykłady pokazują, że postęp ten jest znacznie łatwiej osiągnąć przy współpracy partnerów z różnych dziedzin życia działających w ramach sprawnie funkcjonującego ekosystemu innowacji. Pozwala on na osiągnięcie korzyści zarówno dla uczestników takich ekosystemów, jak i dla społeczeństwa. Rolne i żywnościowe ekosystemy powstają także w Polsce – przykładem jest podlaska Dolina Rolnicza 4.0.

W najnowszej edycji Global Innovation Index 2023, publikowanego przez Światową Organizację Własności Intelektualnej, Szwajcaria zajmuje pierwsze miejsce w gronie 132 państw uwzględnionych w rankingu innowacyjności. Jednym z czynników, które przyczyniły się do uznania Szwajcarii za najbardziej innowacyjny kraj świata, jest powszechność ekosystemów innowacji w różnych branżach, w tym w obszarze rolnictwa i żywności.

Jednym z przykładów takiego ekosystemu jest Szwajcarska Dolina Żywności i Żywienia (Swiss Food and Nutrition Valley), powstała z inicjatywy kantonu Vaud, Szwajcarskiego Federalnego Instytutu Technologicznego w Lozannie (EPFL), Szwajcarskiej Szkoły Hotelarskiej w Lozannie (EHL Group) i Nestlé – światowego giganta żywnościowego z siedzibą w Vevey.

Dolina działa jako ogólnokrajowe stowarzyszenie non profit zorientowane na wspieranie współpracy między partnerami w sektorze żywności i żywienia. Jej celem jest „sprostanie najpilniejszym wyzwaniom w zakresie żywności, rolnictwa i żywienia oraz współtworzenie innowacyjnych rozwiązań, które przyczyniają się do poprawy zdrowia planety i ludzi”.

Obejmuje obecnie ponad 140 partnerów – od globalnych korporacji, przez sprzedawców detalicznych i agencji rządowych, po wiodące uniwersytety, animatorów innowacji, instytucje otoczenia biznesu, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) oraz start-upy. Uczestnikami ekosystemu są zatem kluczowi interesariusze: biznes (zarówno korporacje, jak i mniejsze firmy), nauka (EPFL to jedna z najlepszych uczelni technicznych świata) oraz administracja (w szwajcarskim systemie administracyjnym kantony mają znacznie większe kompetencje niż województwa w Polsce).

Działalność ekosystemu jest oparta na czterech filarach, których wspólnym mianownikiem jest zapewnienie wartości dodanej jego członkom. Networking i dzielenie się wiedzą – w dzisiejszych czasach informacja jest najważniejszym czynnikiem rozwoju. Możliwość pozyskania wiedzy od uczestników ekosystemu, dostęp do najlepszych ekspertów, uczestnictwo w organizowanych szkoleniach i konferencjach, komunikacja z potencjalnymi kooperantami – to najważniejsze korzyści dla członków oraz zachęta dla nowych partnerów do dołączenia do ekosystemu. Kolejnym rozwiązaniem jest dostęp do zasobów niezbędnych do rozwoju innowacji – inwestorów, pracowników oraz infrastruktury badawczej i biznesowej. W tym ostatnim przypadku istotny jest także znacznie niższy koszt dostępu. Z kolei platforma projektowa – najważniejsza część działalności ekosystemu – skupia się na realizacji projektów w pięciu obszarach: odżywianiu precyzyjnym (spersonalizowanym odżywianiu uwzględniającym m.in. czynniki genetyczne), systemach żywności 4.0 (digitalizacji żywnościowego łańcucha dostaw), nowych źródłach białek (jednym z obszarów badań są algi), przyszłości rolnictwa (poszukiwaniu nowych rozwiązań mających zapewnić większe bezpieczeństwo żywnościowe świata) czy opakowaniach (nowe, zrównoważone opakowania żywności, ograniczające negatywny wpływ na środowisko).

Ekosystem nie jest zatem jedynie forum wymiany informacji, ale przede wszystkim miejscem, w którym partnerzy wspólnie realizują innowacyjne inicjatywy skupione na kilku priorytetowych obszarach. Działalność projektowa i networkingowa, która jest wsparta działaniami promującymi szwajcarskie innowacje w zakresie żywności na poziomie globalnym. Jedną z najnowszych inicjatyw w tym obszarze jest podpisanie umowy ze Switzerland Global Enterprise (odpowiednik polskiego PAIH) mającej na celu zachęcenie zagranicznych innowatorów z obszaru żywności do prowadzenia działalności na terenie Szwajcarii.

Ekosystem innowacji jest finansowany ze składek partnerów. Ich wysokość jest uzależniona od wielkości i rodzaju podmiotu. Zarządzanie ekosystemem odbywa się na trzech poziomach. Strategiczny kierunek działań jest wyznaczany przez Komitet Sterujący reprezentowany przez przedstawicieli biznesu, administracji i nauki. Komitet Wykonawczy, w skład którego wchodzą wybrani członkowie ekosystemu, pracuje nad operacjonalizacją celów strategicznych. Cele operacyjne, w tym cztery filary działalności doliny, są z kolei wdrażane przez Zespół Operacyjny.

Szwajcarska Dolina Żywności i Żywienia działa dopiero kilka lat, więc jest to zbyt krótki okres, aby w pełni ocenić efekty tej działalności. Warto podkreślić kilka cech ekosystemu, które powinny mieć pozytywny wpływ na jego efektywność. Po pierwsze, jasno określony cel funkcjonowania ekosystemu i skoncentrowanie działalności na kilku obszarach, ważnych dla członków. Po drugie, reprezentacja biznesu, nauki i administracji – wszystkich kluczowych interesariuszy ekosystemu innowacji. Po trzecie, wielopoziomowa struktura zarządzania budująca poczucie współodpowiedzialności za działalność ekosystemu. Po czwarte, profesjonalny zespół wykonawczy odpowiedzialny za operacjonalizację celów strategicznych. I wreszcie po piąte, samofinansowanie ekosystemu – jego członkowie muszą być przekonani o korzyściach z zainwestowania własnych środków w działalność doliny.

Ekosystemy zbliżone do Szwajcarskiej Doliny Żywności i Żywienia powstają także w Polsce.

W województwie podlaskim jest realizowany projekt „Regionalny System Innowacji Dolina Rolnicza 4.0”. Jego głównym założeniem jest stworzenie optymalnych warunków w regionie do rozwoju nowoczesnych rozwiązań technologicznych w trzech kluczowych z punktu widzenia regionu obszarach: rolnictwa (AgriTech), żywności (FoodTech) i zdrowia (HealthTech). Finalnym rezultatem przedsięwzięcia ma być stworzenie głównego centrum kompetencyjnego innowacji rolniczych w Polsce, które generuje nowe technologie oraz wspiera rozwój nowatorskich firm w obszarze nowych technologii związanych z mechanizacją rolnictwa, produkcją żywności i sektorami powiązanymi w łańcuchu wartości.

W listopadzie ub.r. zakończył się pierwszy etap realizacji projektu, który miał na celu opracowanie profesjonalnej koncepcji biznesowej Doliny Rolniczej 4.0. Stworzono studium wykonalności projektu, biznesplan oraz strategię marketingową. Zaprojektowano także programy inkubacyjne i akceleracyjne dla przyszłych start-upów. Budowa doliny na podstawie biznesplanu rozpocznie się jeszcze w tym roku, a jej działalność będzie wspierana środkami z Funduszy Europejskich dla Województwa Podlaskiego. – W trakcie fazy koncepcyjnej projektu zaangażowaliśmy wiele środowisk, od biznesu po naukę. Budowa sieci powiązań, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, stanowi istotę Doliny Rolniczej oraz warunkuje jej powodzenie – mówi Mariusz Dąbrowski, dyrektor Biura Promocji Gospodarczej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego. – Podlaskie ma wszystkie narzędzia, by stać się ważnym miejscem na innowacyjnej mapie Polski – dodaje Dionizy Smoleń, Partner PwC Polska – firmy, która na zlecenie urzędu marszałkowskiego przygotowywała założenia realizowanego przedsięwzięcia.

Na podstawie doświadczeń zagranicznych można stwierdzić, że kluczowe dla osiągnięcia sukcesu tego przedsięwzięcia są: stworzenie silnego, zaangażowanego zespołu zarządzającego inicjatywą, skoncentrowanie zasobów i inicjatyw na obszarach stanowiących przewagę konkurencyjną regionu, jak również przyciągnięcie do współpracy i aktywnego uczestnictwa partnerów z sektorów biznesu, nauki i administracji, również z innych regionów oraz z zagranicy, gdyż wiele proponowanych do realizacji działań będzie wykraczać swym oddziaływaniem poza obszar województwa podlaskiego. Jeśli to się uda, województwo podlaskie może stać się dla innych regionów przykładem tego, jak skutecznie wykorzystać wewnętrzny potencjał rozwojowy.