Subskrybuj nas na Youtube
Przepisy o kontroli wynikające z ustawy regulującej działalność służb dają pierwszeństwo ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Oznacza to wiele uprawnień po stronie przedsiębiorcy, m.in. co do czasu jej trwania
Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) kojarzy się ze zwalczaniem korupcji w życiu publicznym i działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Mimo że CBA rzeczywiście najczęściej kontroluje instytucje państwowe i jednostki samorządowe, to zdarza się, iż jego inspektorzy pukają do drzwi przedsiębiorców. Zgodnie z publikowaną corocznie informacją o wynikach Centralnego Biura Antykorupcyjnego postępowania kontrolne odnoszące się do przedsiębiorców przede wszystkim mogą dotyczyć prawidłowości dysponowania środkami finansowymi pochodzącymi z Unii Europejskiej, wsparcia finansowego, procesów prywatyzacji oraz wiązać się z przyznawaniem koncesji, zezwoleń i ulg.
Zasady i tryb prowadzenia czynności kontrolnych zostały uregulowane w rozdziale IV ustawy o CBA. Szczegóły określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z 29 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków oraz trybu przygotowania, prowadzenia i dokumentowania czynności kontrolnych przez funkcjonariuszy CBA.
Zakres czynności
Funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego prowadzą czynności kontrolne na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. W art. 31 ust. 1 i 2 ustawy o CBA ustawodawca wskazał zakres czynności kontrolnych. W art. 31 ust. 3 wskazano, że czynności kontrolne wykonuje się w stosunku do osób pełniących funkcje publiczne, jednostek sektora finansów publicznych oraz przedsiębiorców.
Najczęściej podjęcie kontroli uzależnione jest od wyników poprzedzającej ją analizy przedkontrolnej. Analiza polega na weryfikacji uzyskanych informacji. Jej wynikiem może być wszczęcie kontroli doraźnej, umieszczenie kontroli w planie na kolejny rok lub odstąpienie od dalszych czynności.
Legitymacja i upoważnienie
Funkcjonariusze CBA przeprowadzają kontrolę, okazując uprzednio legitymację służbową oraz imienne upoważnienie wydane przez szefa CBA lub osobę upoważnioną do działania w jego imieniu.
W przypadku jednak gdy okoliczności uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli, w szczególności gdy istnieje ryzyko utraty materiału dowodowego, kontrola może być wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej. Wtedy upoważnienie należy doręczyć kontrolowanemu w ciągu trzech dni od dnia wszczęcia kontroli (art. 33 ust. 2, 5 i 6 ustawy o CBA).
Upoważnienie zgodnie z rozporządzeniem prezesa Rady Ministrów z 20 września 2006 r. w sprawie upoważnienia do wykonywania czynności kontrolnych przez funkcjonariuszy CBA zawiera w szczególności:
1) imię i nazwisko oraz numer legitymacji służbowej funkcjonariusza,
2) wskazanie podmiotu kontrolowanego i termin zakończenia kontroli,
3) szczegółowy zakres kontroli,
4) pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego. [ramki 1 i 2]
Przebieg
Funkcjonariusz kontrolujący dokonuje ustaleń na podstawie zebranych w toku kontroli dowodów. Dowodami są w szczególności: dokumenty, rzeczy, wyniki oględzin, opinie biegłych oraz wyjaśnienia i oświadczenia.
Niespójne reguły
Ważnym zagadnieniem z punktu widzenia przedsiębiorcy jest ustalenie stosunku przepisów regulujących kwestie kontroli zawarte w ustawie o CBA oraz przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (dalej: u.s.d.g.), rozdział V tej ustawy wskazuje bowiem, jakimi zasadami kierować się mają organy władzy publicznej podczas kontrolowania przedsiębiorców.
Zgodnie z art. 46a ustawy o CBA do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy stosuje się przepisy rozdziału V ustawy u.s.d.g. Natomiast art. 77 ust. 2 u.s.d.g. w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie odsyła do przepisów ustaw szczególnych. Oznacza to, że do kontroli przedsiębiorcy prowadzonej przez funkcjonariuszy CBA w pierwszej kolejności stosuje się przepisy rozdziału V u.s.d.g., a przepisy rozdziału IV ustawy o CBA mają zastosowanie jedynie w zakresie nieuregulowanym w u.s.d.g.
Rodzi to po stronie przedsiębiorcy wiele uprawnień nie wynikających wprost z ustawy o CBA i rozporządzenia do niej:
- Zgodnie z art. 79 ust. 1 i 4 u.s.d.g. funkcjonariusze CBA mają obowiązek pisemnego poinformowania przedsiębiorcy o zamiarze przeprowadzenia kontroli w terminie od 7 do 30 dni przed planowanym rozpoczęciem kontroli. Obowiązek taki nie wynika wprost z ustawy o CBA, lecz jest konsekwencją odpowiedniego stosowania przepisów u.s.d.g.
- Problematyczna może być też kwestia równoległej kontroli kilku instytucji prowadzonych wobec jednego przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 82 ust. 2 u.s.d.g. należy wskazać, że jeżeli działalność gospodarcza przedsiębiorcy jest już objęta kontrolą innego organu, to organ kontroli poza wyjątkami określonymi w art. 82 ust. 1 ma obowiązek odstąpienia od podjęcia czynności kontrolnych oraz może ustalić z przedsiębiorcą inny termin przeprowadzenia kontroli.
- Także kwestia trwania kontroli prowadzonej przez CBA budzi pewne wątpliwości prawne. Artykuł 33 ust. 3 ustawy o CBA stanowi, że kontrola u przedsiębiorcy powinna być ukończona w terminie 2 miesięcy. Z uwagi na to, że przepis ten pozostaje w sprzeczności z terminami kontroli zawartymi w art. 83 u.s.d.g., mając na uwadze brzmienie ww. art. 77 ust. 2 u.s.d.g., termin dwumiesięczny zawarty w ustawie o CBA nie powinien mieć zastosowania. Właściwymi terminami będą te określone w art. 83 ust. 1 u.s.d.g., zgodnie z którym czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy nie może wynieść np. u średniego przedsiębiorcy więcej niż 24 dni roboczych w jednym roku kalendarzowym.
- Zgodnie z art. 84c u.s.d.g. kontrolowany przedsiębiorca ma prawo w określonych przypadkach wnieść sprzeciw wobec podjęcia przez organy kontroli czynności z naruszeniem przepisów prawa. Mimo braku podobnej regulacji w przepisach dotyczących kontroli w ustawie o CBA na podstawie art. 46a kontrolerzy CBA są zobowiązani do stosowania instytucji prawnych uregulowanych wprost w u.s.d.g. Dlatego także wobec kontroli prowadzonej przez kontrolerów z CBA przedsiębiorcy przysługuje taki sprzeciw. Wniesienie sprzeciwu nie jest dopuszczalne, gdy organ kontroli powołuje się na przepisy wymienione w art. 84d u.s.d.g.
- Należy wspomnieć, że także od woli przedsiębiorcy zależeć będzie, czy wykona na swój koszt kopie dokumentacji stanowiącej przedmiot kontroli CBA.
Zakończenie postępowania
Na koniec należy pamiętać, że przepisy regulujące przeprowadzanie czynności kontrolnych przez funkcjonariuszy CBA nie przewidują możliwości zakończenia postępowania kontrolnego przez jego umorzenie.
Wyniki przeprowadzonej kontroli funkcjonariusz kontrolujący przedstawia w protokole kontroli, który zawiera opis stanu faktycznego oraz ocenę ustalonych nieprawidłowości, z uwzględnieniem przyczyn ich powstania, zakresu i skutków oraz osób za nie odpowiedzialnych.
Protokół
Protokół kontroli podpisują: funkcjonariusz kontrolujący oraz kontrolowany.
Przedsiębiorca może odmówić podpisania protokołu kontroli, składając w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania pisemne wyjaśnienie tej odmowy.
Kontrolowanemu przysługuje prawo zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu, umotywowanych zastrzeżeń dotyczących ustaleń zawartych w protokole. Zastrzeżenia należy zgłosić w piśmie kierowanym do szefa CBA w terminie 7 dni od dnia otrzymania protokołu kontroli.
Szef CBA jest obowiązany dokonać ich analizy i w miarę potrzeby zarządzić dodatkowe czynności kontrolne, a w przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeżeń polecić zmianę lub uzupełnienie odpowiedniej części protokołu kontroli. W przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości lub części szef CBA przekazuje na piśmie swoje stanowisko zgłaszającemu zastrzeżenia.
Przysługujące prawa
1. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona ma prawo do obecności przy przeprowadzanych przez funkcjonariusza kontrolującego oględzinach oraz pobraniu rzeczy (art. 38 ust. 1, art. 39 ust. 1, art. 40 ust. 1 ustawy o CBA).
2. Pracownicy kontrolowanego oraz osoba pełniąca funkcje publiczne mają prawo do odmowy udzielenia wyjaśnień w przypadkach, gdy wyjaśnienia mają dotyczyć tajemnicy ustawowo chronionej albo faktów i okoliczności, których ujawnienie mogłoby narazić na odpowiedzialność karną lub majątkową wezwanego do złożenia wyjaśnień, a także jego małżonka albo osoby pozostającej z nim faktycznie we wspólnym pożyciu, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia bądź osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy udzielenia wyjaśnień trwa mimo ustania małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli. W takich przypadkach udzielający wyjaśnień może również uchylić się od odpowiedzi na poszczególne pytania (art. 41 ustawy o CBA).
3. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona na każdym etapie kontroli ma prawo do złożenia funkcjonariuszowi kontrolującemu ustnego lub pisemnego oświadczenia dotyczącego przedmiotu kontroli. Funkcjonariusz kontrolujący nie może odmówić przyjęcia oświadczenia, jeżeli ma ono związek z przedmiotem kontroli (art. 42 ustawy o CBA).
4. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona ma prawo, przed podpisaniem protokołu kontroli w terminie 7 dni od jego otrzymania, do zgłoszenia szefowi CBA umotywowanych zastrzeżeń dotyczących ustaleń w nim zawartych (art. 45 ustawy o CBA).
5. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona ma prawo odmówić podpisania protokołu kontroli. W terminie 7 dni od dnia otrzymania protokołu należy złożyć wówczas pisemne wyjaśnienia (art. 45 ustawy o CBA).
Nałożone obowiązki
1. Kontrolowany przedsiębiorca ma obowiązek umożliwić funkcjonariuszowi przeprowadzającemu kontrolę wstęp oraz swobodne poruszanie się na terenie jednostki kontrolowanej, bez obowiązku uzyskania przepustki (art. 36 ust. 1 ustawy o CBA).
2. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona ma obowiązek zapewnienia funkcjonariuszowi warunków i środków niezbędnych do sprawnego przeprowadzenia kontroli, w szczególności przez niezwłoczne przedstawienie żądanych dokumentów i materiałów oraz udzielanie ustnych i pisemnych wyjaśnień przez pracowników jednostki (art. 36 ust. 2 ustawy o CBA).
3. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona ma obowiązek udostępnić dokumenty w celu dokonania odpisów, kserokopii lub wyciągów oraz zestawień i obliczeń opartych na dokumentach. Zgodność z oryginałem odpisów, kserokopii i wyciągów oraz zestawień i obliczeń potwierdza kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona (art. 37 ust. 3 i 4 ustawy o CBA).
4. Pracownicy jednostki kontrolowanej zobowiązani są do udzielenia funkcjonariuszowi kontrolującemu w terminie i w miejscu przez niego wyznaczonym ustnych i pisemnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli (art. 41 ust. 1 ustawy o CBA).
5. Przedsiębiorca ma obowiązek pisemnego wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania go w trakcie kontroli (art. 80 ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). Uwaga! Obowiązek ten do 2008 r. był spenalizowany w ustawie z 20 maja 1971 r. – Kodeksie wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 482 ze zm.), obecnie obowiązujące rozporządzenie i wzór upoważnienia do kontroli zawiera błąd w tym zakresie, w pouczeniu o prawach kontrolowanego odsyła bowiem do art. 601 par. 7 kodeksu wykroczeń: („Kto w zakresie wykonywanej działalności gospodarczej nie wykonuje ww. obowiązku, podlega karze grzywny nie niższej niż 1000 zł”). Tymczasem artykuł ten nie obowiązuje już od 20 września 2008 r.
6. Przedsiębiorca jest obowiązany prowadzić i przechowywać w swojej siedzibie książkę kontroli oraz upoważnienia i protokoły kontroli, a także udostępniać je na żądanie organu kontroli (art. 81 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).
7. Przedsiębiorca jest obowiązany dokonywać w książce kontroli wpisu informującego o wykonaniu zaleceń pokontrolnych bądź wpisu o ich uchyleniu (art. 81 ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).
Podstawa prawna
Ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (t.j. Dz.U. z 2014 poz. 1411 ze zm.).
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. (t.j. Dz.U. z 2013 poz. 672 ze zm.).
Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z 20 września 2006 r. w sprawie upoważnienia do wykonywania czynności kontrolnych przez funkcjonariuszy Centralnego Biura Antykorupcyjnego (Dz.U. z 2006 nr 169, poz. 1203).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 29 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków oraz trybu przygotowania, prowadzenia i dokumentowania czynności kontrolnych przez funkcjonariuszy Centralnego Biura Antykorupcyjnego (Dz.U. z 2006 r. nr 165, poz. 1171).