Zużyte lub uszkodzone banknoty i monety można wymienić na nowe w kasie dowolnego banku działającego w Polsce. Nie może to być jednak okazja do zalegalizowania fałszywych pieniędzy, które przypadkiem trafiły w nasze ręce
Banki działające na obszarze Polski mają obowiązek wymiany zużytych lub uszkodzonych krajowych znaków pieniężnych. Jest to ich powinność tylko wtedy, gdy ich autentyczność nie budzi żadnych podejrzeń, a ich cechy umożliwiają rozpoznanie ich wartości nominalnej.
Banki mają obowiązek przyjmowania banknotów i monet przedstawionych do wymiany (z wyłączeniem tych, które uległy uszkodzeniu w wyniku zadziałania zabezpieczeń, np. w związku z napadem rabunkowym) w celu przekazania ich do Centrali Narodowego Banku Polskiego. Osoba przedstawiająca uszkodzone lub zniszczone pieniądze otrzymuje wtedy pokwitowanie od banku. Przyjęte pieniądze trafiają następnie do NBP.

Dopuszczalne uszkodzenia pieniądza

Każdy może wymienić zniszczony banknot, jeśli więcej niż 45 proc. jego pierwotnej powierzchni zachowało się w jednym kawałku i możliwe jest rozpoznanie jego nominału. Banknot, który zachował od 45 do 75 proc. pierwotnej powierzchni, zostanie natomiast wymieniony za połowę jego wartości nominalnej. Z kolei banknot, który zachował ponad 75 proc. powierzchni, a także banknot przerwany bądź poplamiony, bank wymieni za jego pełną wartość nominalną. Ogólna zasada odnosząca się do zniszczonych lub zużytych monet jest taka, że ich wymiana jest możliwa tylko wówczas, jeśli zachował się w całości przynajmniej jeden element monety – rdzeń lub pierścień.
Banki lub oddziały okręgowe NBP zobowiązane są zawiadomić osobę, która przedstawiła znaki pieniężne do wymiany, o wyniku dokonanej wymiany i wypłacić jej lub przekazać na wskazany przez nią rachunek kwotę przekazaną przez Centralę NBP lub przekazać odmowę dokonania wymiany wraz z uzasadnieniem. Niewymienione pieniądze podlegają natomiast zwrotowi osobie, która je przyniosła, do placówki banku.

Fałszywe banknoty i monety

Osoby, które zgłoszą się z fałszywym banknotem do banku, muszą liczyć się z tym, że w przypadku potwierdzenia jego nieautentyczności zostanie on zatrzymany bez prawa do zwrotu równowartości. Tak samo jest w przypadku fałszywych banknotów i monet opiewających na waluty obce. Odpowiedniej ekspertyzy dokonuje Narodowy Bank Polski.
Trzeba pamiętać o tym, że świadome puszczenie w obieg podrobionego lub przerobionego banknotu jest przestępstwem, nawet gdy jego posiadacz otrzymał go w sklepie lub od innej osoby jako prawdziwy. Dlatego jeżeli pieniądz budzi podejrzenia co do autentyczności, nie można nim płacić za towary, rozmieniać go na drobne ani puszczać go w obieg za pośrednictwem innych osób, np. dzieci.
Gdy sprawca przyjął nieświadomie falsyfikaty zamiast pieniędzy autentycznych i pozbywa się ich w celu uniknięcia straty, wówczas jego działanie wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w art. 312 kodeksu karnego. Nieumyślne puszczenie w obieg tego falsyfikatu nie podlega natomiast odpowiedzialności karnej.
Jaki zwrot może otrzymać posiadacz zniszczonego lub uszkodzonego znaku pieniężnego
Wymiana pieniądza w pełnej nominalnej wartości
● banknoty posiadające 100 proc. pierwotnej powierzchni, w tym również uszkodzone wskutek umieszczenia trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku, a także zabrudzone, poplamione itp.,
● banknoty przerwane na dwie części sklejone ze sobą lub niesklejone, jeżeli obie części pochodzą z tego samego banknotu, nie posiadają ubytków powierzchni w miejscu przerwania i łącznie stanowią 100 proc. pierwotnej powierzchni,
● banknoty, które zachowały ponad 75 proc. pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie,
● monety, które zachowały istotne elementy plastyczne, w tym również uszkodzone wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, rysunku lub innego znaku, a także rozłączone elementy (rdzeń i pierścień) monety tej samej nominalnej wartości.
Wymiana pieniądza w połowie nominalnej wartości
● banknoty, które zachowały od 45 proc. do 75 proc. pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.
● monety, które zachowały przynajmniej jeden element (rdzeń lub pierścień) i jego istotne elementy plastyczne.
Podstawa prawna
Zarządzenie nr 1/2003 prezesa Narodowego Banku Polskiego z 15 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych, które wskutek zużycia lub uszkodzenia przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. Urz. NBP z 17 stycznia 2003 r.).
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
Art. 35 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.).