Subskrybuj nas na Youtube
/>
Ryzyko zwrotu dofinansowania
Katalog okoliczności, w których beneficjent jest co do zasady zobowiązany do zwrotu pobranego dofinansowania zawiera art. 207 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych. Obowiązek taki powstanie jeżeli otrzymane środki będą: wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem; wykorzystane z naruszeniem procedur, o których mowa w art. 184 UFP; lub zostały pobranie nienależnie lub w nadmiernej wysokości. Największe ryzyko dla beneficjentów wynika z drugiej z przytoczonych przesłanek tj. naruszenia procedur określonych w umowie międzynarodowej lub innych procedur obowiązujących przy wykorzystaniu środków unijnych.
W praktyce najistotniejszą rolę odgrywa umowa o dofinansowanie zawarta pomiędzy beneficjentem i właściwą instytucją, na podstawie której doszło do wypłaty środków. Co do zasady naruszenie jakiegokolwiek postanowienia takiej umowy może zostać zakwalifikowane jako naruszenie obowiązujących procedur. Doświadczenie pokazuje, że instytucje wdrażające i zarządzające jako podstawę dochodzenia od beneficjenta zwrotu całego udzielonego dofinansowania wskazują chociażby naruszenie zobowiązania do realizacji projektu z należytą starannością czy też zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.
Nie ulega najmniejszych wątpliwości, że pandemia wywołana wirusem SARS CoV-2 mogła doprowadzić do lawinowego wzrostu tzw. postępowań zwrotowych. Mogła, ponieważ na szczęście beneficjentów, ryzyko to zostało dostrzeżone przez Rząd RP, który już pod koniec marca przygotował projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 w 2020 r. (dalej: specustawa funduszowa). Została ona ostatecznie przyjęta 3 kwietnia 2020 roku i weszła w życie z dniem 18 kwietnia 2020 roku. Specustawa funduszowa jako akt prawny uzupełniający główną Tarczę Antykryzysową nie obiła się w mediach zbyt szerokim echem, co o tyle zaskakujące, że jej najistotniejsze rozwiązania należy ocenić pozytywnie.
Wyłączenie odpowiedzialności beneficjentów
Z perspektywy beneficjentów niezwykle istotne może okazać się wyłączenie wprowadzone w art. 5-6 specustawy funduszowej. W przypadku gdy nieprawidłowość w realizacji projektu jest bezpośrednim skutkiem wystąpienia COVID-19, a beneficjent wykaże, że pomimo dochowania należytej staranności nie był w stanie zapobiec wystąpieniu tej nieprawidłowości, zastosowanie wspomnianego na wstępie art. 207 UFP będzie wyłączone. Innymi słowy, jeżeli beneficjent nie mógł zrealizować projektu z powodu pandemii (de facto siły wyższej), to nie jest on zobowiązany do zwrotu pobranej dotacji.
Co więcej, specustawa funduszowa pozwala również na uznanie za kwalifikowalne w projekcie wydatków poniesionych na cele, które nie zostały ostatecznie zrealizowane z powodu wystąpienia pandemii. Podobnie jak w przypadku wystąpienia nieprawidłowości beneficjent musi jednak wykazać należytą staranność w szczególności, że w odpowiednim czasie podejmował niezbędne działania służące odzyskaniu tych wydatków, albo że ich odzyskanie okazało się możliwe. Aby jednak uniknąć podwójnej korzyści, w przypadku późniejszego odzyskania wydatków przez beneficjenta, będzie on zobowiązany do niezwłocznego zwrotu odzyskanych środków.
Wpływ specustawy na sprawy w toku
W kontekście odpowiedzialności beneficjentów za zwrot dofinansowania należy wskazać, że specustawa funduszowa wpływa nie tylko na sposób wykonywania umowy, ale także na prowadzone już postępowania zwrotowe. Przede wszystkim jeżeli na skutek pandemii prowadzenie postępowania administracyjnego okaże się niemożliwe lub co najmniej utrudnione, terminy załatwienia sprawy wydłużą się do trzech miesięcy przy czym organ nie będzie zobowiązany zawiadamiać strony o nowym terminie załatwienia sprawy a strona pozbawiona będzie prawa wniesienia ponaglenia. Jeżeli powyższe rozwiązanie okaże się niemożliwe, postępowanie może zostać nawet zawieszone - zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony na maksymalny okres 180 dni, podczas którego nie nalicza się odsetek.
Prawomocne decyzje administracyjne
Specustawa funduszowa wprowadziła także kilka rozwiązań dla beneficjentów, którzy choć nie będą mogli zasłonić się pandemią jako przyczyną wystąpienia nieprawidłowości w wykonaniu projektu, to odczują COVID-19 jako okoliczność utrudniającą dokonanie zwrotu. Wychodząc naprzeciw takim przedsiębiorcom ustawodawca przyznał właściwym organom prawo do wstrzymania z urzędu lub na wniosek strony wykonania decyzji zwrotowych na maksymalny okres 180 dni w celu ograniczenia negatywnych skutków pandemii. Okres ten może ulec skróceniu, jeżeli odpadną okoliczności uzasadniające wstrzymanie wykonania decyzji. Beneficjent zobowiązany do zwrotu uzyskał także prawo do złożenia wniosku o zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązania poprzez umorzenie go w całości lub części, odroczenie terminu spłaty lub rozłożenia płatności na raty.
Modyfikacji uległa również zasada określająca konsekwencje niezwrócenia pełnej kwoty dofinansowania wraz z odsetkami w terminie wskazanym w decyzji zwrotowej. Co do zasady takie zachowanie skutkuje wykluczeniem beneficjenta z możliwości otrzymania dofinansowania ze środków unijnych przez okres trzech lat. Jeżeli jednak niedokonanie zwrotu środków przez beneficjenta było skutkiem wystąpienia COVID-19 powyższych konsekwencji nie wyciąga się względem takiego beneficjenta.
Zgodnie z przepisami przejściowymi specustawy funduszowej wszystkie przytoczone powyżej rozwiązania znajdują zastosowanie od 1 lutego 2020 roku do końca bieżącego roku. Po tym okresie wszystkie umowy o dofinansowanie i postępowania zwrotowe zostaną poddane zasadom ogólnym.