Umowa zawarta na targach bezpośrednio po tym, gdy kontakt z klientem nawiązano we wspólnej alei, jest sprzedażą poza lokalem przedsiębiorstwa. Tak wynika z postanowienia trybunału w Luksemburgu.
Sprawa, którą zajmował się Trybunał Sprawiedliwości UE, dotyczyła umowy zawartej pomiędzy spółką B & L Elektrogeräte z siedzibą w Niemczech, sprzedającą odkurzacze parowe, a jej klientem, który dokonał zakupu podczas pobytu na targach w Straubingu (Niemcy). Klient i jego żona przebywali w alei targowej, gdzie nawiązał z nimi kontakt pracownik firmy i zaprosił do swojego stoiska. Tam konsument został przekonany do zakupu urządzenia i podpisał umowę. Po pewnym czasie jednak poinformował, że chce zrezygnować z zakupu. Był przekonany, że umowa została zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa, zatem przysługuje mu prawo odstąpienia od niej. Sprzedawca miał przeciwne zdanie. Jego zdaniem była to sprzedaż w lokalu. A powołał się przy tym na wyrok TSUE z 7 sierpnia 2018 r. w sprawie Verbraucherzentrale Berlin (sygn. C 485/17), w której sąd ocenił, że stoisko wystawiennicze prowadzone przez przedsiębiorcę na targach handlowych, na którym to ów przedsiębiorca wykonuje swoją działalność przez kilka dni w roku, jest „lokalem przedsiębiorstwa”. [ramka] Dlatego firma domagała się zapłaty ceny uzgodnionej w umowie. Ostatecznie pozwała klienta do sądu rejonowego w Straubingu.
O co chodziło w sprawie C-485/17
W wyroku z 7 sierpnia 2018 r. w sprawie Verbraucherzentrale
Berlin przeciwko Unimatic Vertriebs (sygn. akt C-485/17) TSUE uznał, że sprzedaż na targach, gdzie sprzedawca pojawia się regularnie – nie jest umową poza lokalem przedsiębiorstwa, a zatem klientowi nie przysługuje prawo do odstąpienia. Sprawa dotyczyła dystrybutora ekologicznego sprzętu AGD, którego można było spotkać kilka razy w roku na odbywających się w Berlinie targach Grüne Woche. Trybunał przypomniał, że dyrektywa 2011/83 definiuje lokal przedsiębiorstwa: po pierwsze – w art. 2 pkt 9 lit. a ‒ jako jakiekolwiek miejsca prowadzenia działalności detalicznej będące nieruchomościami, w których przedsiębiorca prowadzi swoją działalność na stałe, i po drugie – w art. 2 pkt 9 lit. b ‒ jako jakiekolwiek miejsca prowadzenia działalności detalicznej będące ruchomościami, w których przedsiębiorca prowadzi zwyczajowo swoją działalność. Uznał, że dla sprzedawcy, który sprzedaje towar na targach, boks handlowy jest właśnie lokalem przedsiębiorstwa. Choć korzysta z niego tylko kilka razy w roku, można uznać tę formę działalności za zwyczajową. Jednocześnie zastrzegł, że spełniony musi być inny warunek: „Na podstawie wyglądu stoiska i informacji przekazanych w pomieszczeniach samych targów, konsument, który jest właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny, może racjonalnie liczyć się z tym, że ów przedsiębiorca prowadzi tam swoją działalność i nawiązuje z nim kontakt w celu zawarcia umowy”. ©℗
Wątpliwości
Niemiecki sąd powziął wątpliwości, jak ocenić sytuację: czy można tu mówić o sprzedaży w lokalu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2 pkt 9 dyrektywy nr 2011/83 (wobec czego prawo do odstąpienia nie przysługiwałoby), czy poza lokalem (kiedy konsument mógłby zrezygnować z zakupu w ciągu 14 dni). Sąd wprawdzie zgadzał się z twierdzeniem, że stoisko zajmowane przez B&< Elektrogeräte na targach spełnia określone w dyrektywie wymogi „lokalu przedsiębiorstwa”. Jednak jego wątpliwości wiązały się z tym, że okoliczności przed podpisaniem umowy były nieco inne niż w sprawie C 485/17. Szczególnie że kontakt z klientami został nawiązany, gdy ci znajdowali się w alei i do lokalu zostali zaproszeni. Zatem niemiecki sąd postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do TSUE z rozbudowanym pytaniem prejudycjalnym: Czy w sytuacji gdy przedsiębiorca znajdujący się na targach na stoisku sprzedaży albo przed nim, które to stoisko stanowi lokal przedsiębiorstwa, nawiązuje kontakt z konsumentem, który stoi w hali targowej na targach konsumenckich w przejściu przed stoiskiem sprzedaży i nie komunikuje się z przedsiębiorcą, a następnie umowa zostaje zawarta na stoisku, umowę tę należy traktować jako umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa (…), co skutkuje istnieniem prawa do odstąpienia?
Istotne są szczegóły
Jak się okazało, wątpliwości niemieckiego sądu były słuszne. Trybunał w postanowieniu wydanym 17 grudnia 2019 r. zgodził się, że stoisko na targach należy kwalifikować jako lokal przedsiębiorstwa. Ale jednocześnie podkreślił, że inaczej jest w przypadku alei, a to właśnie na jej terenie doszło do nawiązania kontaktu pomiędzy sprzedawcą a nabywcą. „Alei wspólnej dla różnych stoisk w hali wystawienniczej, w której znajdowało się stoisko, nie można uznać za «lokal przedsiębiorstwa» w rozumieniu dyrektywy, ponieważ umożliwiała ona dostęp do wszystkich stoisk przedsiębiorców obecnych w tej hali” – podkreślił. Sąd argumentował, że w sytuacji gdy konsument znajduje się poza lokalem danego przedsiębiorcy, może być „narażony na potencjalną presję psychologiczną lub na element zaskoczenia, niezależnie od tego, czy wizyta przedsiębiorcy była przez konsumenta zamówiona, czy też nie”. Finalnie TSUE sformułował konkluzję, że „umowa zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem na stoisku prowadzonym przez przedsiębiorcę na targach, bezpośrednio po tym, jak przedsiębiorca nawiązał kontakt z konsumentem znajdującym się we wspólnej dla wielu stoisk alei hali wystawienniczej targów, stanowi umowę zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa”.
Zgodne z polskim prawem
Chociaż wyrok TSUE jest odmienny niż wydany niespełna półtora roku temu w sprawie C 485/17, to eksperci uważają, że wpisuje się w dotychczasową interpretację pojęcia lokalu przedsiębiorstwa na gruncie dyrektywy 2011/83/UE. Jak podkreślają, istotne jest bowiem to, w jakich okolicznościach został nawiązany kontakt z klientem. – Wykładnia Trybunału Sprawiedliwości dopuszcza kwalifikowanie stoiska targowego jako lokalu przedsiębiorstwa, ale przy założeniu, że jest to miejsce prowadzenia działalności zwyczajowo albo na stałe. Jednak inaczej będzie, jeśli umowa wprawdzie została podpisana na stoisku, ale kontakt z klientem został nawiązany w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy – podkreśla adwokat Dominik Jędrzejko, partner w kancelarii Kaszubiak, Jędrzejko Adwokaci. – Taki kontakt będzie zawsze prowadził do uznania umowy zawartej w jego wyniku za zawartą poza lokalem. Nawet gdy sfinalizowana zostanie ona w lokalu czy też na stoisku targowym – podkreśla ekspert. Jego zdaniem wiedza na ten temat nie jest powszechna wśród konsumentów, którzy najczęściej kojarzą sprzedaż poza lokalem z prezentacjami na pokazach. – Tymczasem zgodnie z dyrektywą 2011/83/UE oraz ustawą o prawach konsumenta uprawnienie związane z zawarciem umowy poza lokalem przedsiębiorstwa będzie przysługiwało nawet wtedy, gdy hostessa, którą spotkaliśmy na korytarzu galerii handlowej, zaprosi nas do zawarcia umowy w stałym sklepie stacjonarnym i skorzystamy z tego zaproszenia bezpośrednio – podkreśla Jędrzejko.
opinia eksperta
Przesądzające są okoliczności
Łukasz Dubicki, adwokat, Dubicki i Wspólnicy
Umowa podpisana między konsumentem a przedsiębiorcą podczas targów może okazać się umową zawartą zarówno w lokalu przedsiębiorstwa, jak i poza lokalem przedsiębiorstwa. Status samego stoiska handlowego przedsiębiorcy na targach w przeważającej mierze nie będzie budził wątpliwości – boks taki będzie lokalem przedsiębiorstwa w rozumieniu dyrektywy 2011/83. Podkreślenia wymaga natomiast, że lokalem przedsiębiorstwa nie są publicznie dostępne przestrzenie, takie jak aleje i ciągi komunikacyjne wspólne dla różnego rodzaju stoisk w hali wystawienniczej. Nie stanową one w rozumieniu dyrektywy lokalu przedsiębiorstwa, gdyż ich funkcją jest umożliwienie dostępu do wszystkich stoisk w hali targowej.
O tym, czy umowa, która zostanie zawarta z konsumentem podczas targów, jest umową zawartą w lokalu przedsiębiorstwa, czy też stanowi umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa, mogą zatem przesądzać szczegółowe okoliczności bezpośrednio poprzedzające jej zawarcie. Zawarcie umowy między przedsiębiorcą a konsumentem podczas trwania targów, ale poza obrębem stoiska wystawienniczego danego przedsiębiorcy, można traktować jako umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa. Również umową zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa będzie taka umowa, którą, co prawda, zawarto już w obrębie stoiska danego przedsiębiorcy, ale podpisanie poprzedzone zostało nawiązaniem kontaktu z konsumentem przez przedstawiciela przedsiębiorcy poza obrębem stoiska.
Postanowienie TS UE z 17 grudnia 2019 r. w sprawie C-465/19 B&< Elektrogeräte GmbH przeciwko GC
