Wszystkie grzechy systemu kaucyjnego. 8 problemów, przed którymi staną przedsiębiorcy

Unia Europejska postawiła przed sobą bardzo ambitny cel – zakłada, że do 2050 r. stanie się pierwszym na świecie obszarem neutralnym klimatycznie, co ma zostać zrealizowane w ramach Europejskiego Zielonego Ładu. Osiągnięcie tego celu wymaga istotnych zmian zarówno na poziomie legislacji czy biznesu, jak i przeciętnych obywateli (konsumentów) państw UE. Jednym z elementów, które mają przybliżyć Unię do realizacji zaplanowanych założeń, jest plan wprowadzenia w państwach członkowskich systemu kaucyjnego.

System kaucyjny, który w Polsce wejdzie w życie 1 października 2025 r., w założeniu służy ograniczeniu negatywnego wpływu opakowań na środowisko. Zamiar wydaje się klarowny – kaucja będzie pobierana przy sprzedaży napojów w opakowaniach objętych systemem, a zwracana w momencie oddania opakowań lub odpadów opakowaniowych.

Jest to istotna zmiana nie tylko dla konsumenta (który kupując dwie zgrzewki wody i czteropak piwa, zostawi w sklepie ok. 10 zł więcej), lecz przede wszystkim dla przedsiębiorców związanych z branżą napojów (od producentów/właścicieli marek przez dystrybutorów po jednostki handlu detalicznego). Jest tak dlatego, że choć czekająca za podpis prezydenta nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi rozwiązuje wiele dotychczasowych problemów (wynikających z pierwotnej wersji regulacji), wciąż pozostaje wiele pytań, na które odpowiedzi nie znamy, i kwestii budzących wątpliwości wśród uczestników systemu kaucyjnego.

Problemy interpretacyjne i wątpliwości ws. systemu kaucyjnego

Podstawowe wątpliwości budzi już samo zdefiniowanie, które opakowania i dlaczego będą objęte systemem kaucyjnym. Przykładowo w przypadku butelek szklanych objęte kaucją zostaną tylko te wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l co oznacza, że wiele występujących obecnie na rynku butelek jednorazowych będzie poza systemem (np. butelki po „małpkach” lub innych alkoholach wysokoprocentowych). Oficjalnym uzasadnieniem tego wyłączenia jest wystarczająco wysoki obecny poziom recyklingu odpadów szklanych w Polsce, funkcjonowanie gminnych systemów odbioru oraz potencjalnie duże obciążenie systemu kaucyjnego w sytuacji objęcia nim tego rodzaju opakowań.

Dodatkowe kontrowersje wzbudza również to, że ustawodawca nie postawił dolnej granicy pojemności opakowań objętych systemem kaucyjnym, co przy budzącej wątpliwości definicji opakowań na napoje (chociażby w kontekście suplementów diety) może stanowić dość duże wyzwanie technologiczne, chociażby w zakresie obsługi takich opakowań przez automaty zwrotne.

Warto również wskazać, że na ostatniej prostej z systemu kaucyjnego została wyłączona branża mleczarska, a dokładniej „opakowanie na napoje będące mlekiem, jogurtem lub innym pitnym produktem mlecznym”. Może się pojawić pytanie o opakowania na produkty z dodatkiem nabiału, takich kawa z mlekiem. Czy tego rodzaju produkty również powinny pozostawać poza reżimem omawianego systemu? Co więcej, rozważenia wymaga także to, czy względy sanitarne, które leżały u podstaw wspomnianego wyłączenia, należałoby uwzględnić również w odniesieniu do innego rodzaju napojów (gęste soki/nektary)?

Dokumentowanie poboru kaucji i jej zwrotu

Przepisy wskazują, że w przypadku dostawy towaru w opakowaniu objętym systemem kaucja nie będzie wliczana do podstawy opodatkowania, niemniej przedmiotem wątpliwości pozostaje dokumentowanie poboru i zwrotu kaucji. Zgodnie bowiem z przyjętymi regulacjami kaucja powinna być zwracana bez konieczności przedstawienia dowodu zakupu, a identyfikacja opakowania ma stanowić wystarczający tytuł jego zwrotu. Powstaje jednak pytanie, w jaki sposób należy dokumentować te operacje, by z jednej strony zagwarantować przejrzystość przepływów finansowych, a z drugiej – zapewnić wystarczający poziom danych niezbędnych do prowadzenia wymaganych ewidencji i rozliczania VAT.

System kaucyjny w Polsce. Ewidencja dla celów VAT

Kluczowe znaczenie dla przedsiębiorców wprowadzających napoje w opakowaniach objętych systemem ma prowadzenie ewidencji dla celów VAT. To oni po zakończeniu roku będą zobligowani do odpowiedniej korekty deklaracji VAT (w zależności od wystąpienia niedoboru/nadwyżki zwrotu opakowań). Co istotne, wydaje się, że pomimo ogólnego brzmienia przepisów praktyka może wymusić, by taki rejestr zawierał bardziej szczegółowe informacji niż te wymagane ustawą. Przygotowując ewidencję dla celów VAT, przedsiębiorcy powinni mieć na uwadze, jakie dane na koniec roku będą im niezbędne, żeby prawidłowo zrealizować proces korekty. Jest to newralgiczne zagadnienie, bo niektóre z danych wprowadzający będzie musiał pozyskać od operatora. Wobec tego to ważne, żeby już na etapie podpisywania umowy odpowiednio zaplanować m.in. przepływ informacji między podmiotem reprezentującym i wprowadzającym.

To wszystko stanowi dodatkowe obowiązki administracyjne wymagające odpowiednio wcześniejszego zaplanowania, tak żeby dało się je wdrożyć na czas, zapewniając danemu przedsiębiorcy komfort wywiązywania się z wymogów regulacji.

Relacja z podmiotem reprezentującym

Podmioty reprezentujące będą pełnić funkcję płatnika VAT (zostaną zobowiązane do poboru i zapłaty VAT organom podatkowym w związku z niezwróconymi kaucjami za opakowania objęte systemem kaucyjnym). Jednocześnie samo rozliczenie VAT należnego w JPK będzie dokonywane przez podatnika, tj. wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje. Tym samym dojdzie de facto do rozdzielenia funkcji płatnika i podatnika VAT. To pierwszy na tak szeroką skalę podział kompetencji płatnika i podatnika VAT, co z całą pewnością wymaga uprzedniego przygotowania i zabezpieczenia interesów przedsiębiorcy w umowie z operatorem. Uiszczenie VAT w nieprawidłowej wysokości będzie bowiem nieść negatywne skutki dla biznesu.

Eksport a wartość kaucji

System kaucyjny dotyczy terytorium Polski. Oznacza to duże wyzwanie dla przedsiębiorców kupujących produkty w opakowaniach objętych systemem w celu ich sprzedaży poza krajem. W takiej sytuacji owe podmioty będą bowiem zmuszone ponieść koszt uiszczonej na rzecz kontrahenta (sprzedawcy) kaucji, ponieważ w praktyce nie będą miały możliwości ani uzyskania kaucji od swojego klienta (kolejnego nabywcy), ani jej zwrotu.

Jedynym wyjściem okaże się w tej sytuacji włączenie wartości kaucji w cenę towaru, ale czy to nie doprowadzi do sytuacji, w której produkty z Polski stracą na konkurencyjności cenowej?

Nieodpłatne wydania i sprzedaż promocyjna w systemie kaucyjnym

Brak precyzyjnych regulacji w zakresie nieodpłatnych wydań napojów oraz sprzedaży promocyjnej stanowi kolejne wyzwanie. Czy kaucja powinna być pobierana przy degustacjach, bezpłatnych akcjach marketingowych lub przy zamówieniach realizowanych na zasadach promocyjnych?

Definicja kaucji odwołuje się bezpośrednio do sprzedaży produktu w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym. Tym samym wszystko wskazuje na to, że nieodpłatne wydania pozostaną poza reżimem. Jednocześnie w odniesieniu do sprzedaży promocyjnej (np. kup cztery napoje, piąty dostaniesz gratis) wiele wskazuje na to, że kaucja powinna zostać pobrana. Oczywiście będzie to uzależnione od konkretnych okoliczności, postanowień umów, rzeczywistych działań promocyjnych/marketingowych. Trudno jednak wyobrazić sobie skuteczną akcję promocyjną czy degustację, gdy wydając napój w opakowaniu objętym kaucją, zażądamy jej uiszczenia. Niemniej każdy przypadek obrotu/wykorzystania napoju w opakowaniu należy zweryfikować.

System kaucyjny. Co mają zrobić restauracje i bary

Choć ustawa nie odnosi się bezpośrednio do gastronomii, restauracje i bary, które oferują napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, mogą zostać potraktowane jako uczestnicy systemu kaucyjnego, co w praktyce powoduje wiele problemów. Czy należy pobrać kaucje w każdym przypadku, w którym dojdzie do złożenia zamówienia na napój – w tym także jeśli klient otworzy opakowanie, spożyje produkt i zostawi opakowanie na stoliku? W przepisach dla powyższej sytuacji nie ma wyłączenia/zwolnienia. Oznacza to, że w praktyce we wskazanym przykładzie kaucja prawdopodobnie powinna zostać pobrana, a następnie zwrócona (choć to otwiera kolejne pole do dyskusji w zakresie obowiązków dotyczących organizacji punktu zwrotu butelek itp.). Oprócz powyższego występuje wiele innych form sprzedaży napojów w ramach obsługi gastronomicznej – sprzedaż na wynos czy też podanie klientowi napoju częściowo w szklance i butelki do uzupełnienia po wypiciu pierwszej porcji.

Powyższe przypadki mogą stanowić okoliczności obligujące dany podmiot z branży gastronomicznej do poboru kaucji, co z kolei oznacza jego automatyczne uczestnictwo w systemie kaucyjnym, a co za tym idzie – przypisanie mu określonych obowiązków i odpowiedzialności. Wskazane obszary będą wymagać ułożenia w ramach relacji z innymi uczestnikami systemu kaucyjnego, w tym przede wszystkim z podmiotem reprezentującym.

Szansa dla ekologii i wyzwanie dla rynku

Choć system kaucyjny w zamierzeniu ma przynieść wymierne korzyści środowiskowe, jego wdrożenie wymaga doprecyzowania wielu aspektów praktycznych. Brak jednoznacznych regulacji w obszarze eksportu, nieodpłatnych wydań czy obowiązków podmiotów gastronomicznych może prowadzić do chaosu interpretacyjnego. Przedsiębiorcy nie powinni zwlekać – do 1 października 2025 r. pozostało im naprawdę niewiele czasu, by dokonać stosownych analiz w zakresie nowych obowiązków, jakie na nich spoczną, oraz sposobów na prawidłowe dostosowanie się do nadchodzących zmian. System kaucyjny to kwestia nie tylko ekologii, lecz także podatków, administracji, biznesu i nowej rzeczywistości dla wielu sektorów rynku. ©℗