Drewno może napędzić polską gospodarkę

Nadeszła epoka drewna, które jako surowiec zrównoważony pomoże zadbać o klimat, zastępując emisyjne alternatywy. To dobra wiadomość dla Polski. Aby wykorzystać szansę, potrzebna jest edukacja społeczeństwa, promocja, trzeba też zadbać o konkurencyjne ceny – wskazywali uczestnicy konferencji „Drewno materiałem przyszłości”. W jej trakcie zawarto ważne porozumienie.

Trwa globalny wyścig związany z redukcją śladu węglowego. Taka jest potrzeba środowiska, aby ograniczyć negatywne zmiany klimatu, takie są również oczekiwania społeczne. Ludzie chcą żyć w czystszym, bardziej przyjaznym środowisku, ale jednocześnie zaspokajać swoje potrzeby w rozwijającej się gospodarce. Ten wątek ekonomiczny jest szczególnie ważny dla Polski, która musi nadrabiać dystans pod względem rozwoju gospodarczego do innych państw, ale także dla całej Europy, walczącej o zachowanie konkurencyjności w skali globalnej.

Jedną z kluczowych odpowiedzi na to wyzwanie może być wykorzystanie surowca powszechnie dostępnego, o znakomitych właściwościach, cechującego się ujemnym śladem węglowym. Chodzi o drewno. Jego zastosowanie jest niczym innym niż zagospodarowaniem zmagazynowanego dwutlenku węgla, a postęp technologiczny otwiera coraz to nowe możliwości. Wyroby z tego surowca, wytwarzane w sposób zrównoważony, mogą zastąpić inne, cechujące się wysoką emisyjnością, takie jak np. beton, stal czy tworzywa sztuczne, i ułatwić osiągnięcie neutralności klimatycznej.

O tym, jakie szanse otwierają się w związku z wykorzystaniem drewna oraz co jest potrzebne, aby je wykorzystać, dyskutowali uczestnicy międzynarodowej konferencji „Drewno materiałem przyszłości”, która odbyła się 8 października w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Sękocinie Starym pod Warszawą. Wzięło w niej udział ponad 150 osób – leśników, przedstawicieli świata nauki, biznesu i samorządu terytorialnego z Polski oraz całej Europy.

Szczególny akcent położono na konieczność promocji drewna jako surowca oraz szerokiej edukacji społeczeństwa na temat tego, co nam ono daje.

Podkreślono potrzebę realizacji kampanii społecznych i budowy świadomości od najmłodszych lat, po to aby rola drewna jako supersurowca w codziennym życiu, a także w całej gospodarce, była właściwie widziana.

Co sądzą Polacy

Podczas konferencji zaprezentowano wyniki badania „Postrzeganie drewna przez Polaków” przeprowadzonego na zlecenie Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa. W ich trakcie pytano m.in. o cechy różnych surowców: drewna, plastiku, stali i betonu.

– Okazuje się, że wizerunek drewna jest w wielu wymiarach bardzo pozytywny. Kiedy w grę wchodzi naturalność, bezpieczeństwo dla zdrowia, ekologiczność czy bezpieczeństwo dla środowiska – ok. 90 proc. Polaków uważa, że cechy te można przypisać drewnu. Pozostałe materiały osiągnęły wartości nieprzekraczające kilkunastu procent – powiedziała nadzorująca badania dr Aleksandra Jaworska-Surma.

Polacy wypowiadali się również na temat zastosowań drewna. 98 proc. z nich stwierdziło, że jest dobre do wyrobu mebli. Jednak, jak podkreśla dr Jaworska-Surma, chodziło o lite drewno. Przedmioty z niego wytwarzane kojarzą się z wysoką jakością, trwałością i ze statusem. Również 98 proc. badanych uważało, że drewno nadaje się do wykończenia wnętrz. Jako atuty drewna postrzegano m.in. estetykę i solidność, choć często towarzyszyła temu myśl o koniecznej pielęgnacji. 94 proc. odpowiadających akceptowało drewno jako surowiec do produkcji papieru.

Poza tym 90 proc. ankietowanych uważało, że drewno nadaje się do wyrobu zabawek, 88 proc. – do elementów konstrukcyjnych budynków, 87 proc. – do ogrzewania w domowych piecach, a jako materiał opakowaniowy – 67 proc.

– Na samym końcu, jeśli chodzi o skalę akceptacji, znajduje się możliwość wykorzystania drewna do masowej produkcji energii elektrycznej. Ludzie uważają, że jest ono zbyt cenne, by tak po prostu je palić. Ale co innego, jeśli chodzi o drewno do użytku prywatnego, do palenia w kominku – dodawała badaczka.

Respondenci mówili też o emocjach związanych z drewnem.

– To surowiec z krainy łagodności, gdzie wraca się pamięcią do dzieciństwa. To też surowiec kojarzący się z relacjami społecznymi. To wyobrażenie o czasie spędzanym razem, np. przy wspólnym, drewnianym stole – opowiadała dr Aleksandra Jaworska-Surma.

Drewno kojarzy się również z przyjemnymi doznaniami sensorycznymi. Badani mówili o jego przyjemnym dotyku, wyglądzie, zapachu. Jednocześnie jednak tradycyjny charakter wpływa na postrzeganie drewna jako materiału staroświeckiego.

– Ludzie wyobrażają sobie, że drewno nie jest tak trwałe jak stal czy beton, a na pewno nie jest tak uniwersalne jak plastik, który można giąć na wszelkie sposoby. Kiedy pokazywaliśmy respondentom, że istnieje coś takiego jak bioplastik, nikt o czymś takim nie słyszał. Z tej niewiedzy wynikają bardzo ograniczone wyobrażenia odnośnie do tego, co można z drewna zrobić – podkreślała dr Aleksandra Jaworska- Surma.

W tych wyobrażeniach domy z drewna to domy na wsi, rekreacyjne, a nie nowoczesne budynki wielorodzinne.

Badani wyrażali obawy związane z pozyskaniem drewna. Połowa uważała, że pozyskanie drewna w polskich lasach nie jest dobrze kontrolowane.

– Widzimy tu duży wpływ tego, że w mediach często się pisze, że „deweloper zrobił nielegalną wycinkę” – komentowała badaczka.

53 proc. Polaków chciałaby chronić przyrodę i ograniczać użycie drewna jako surowca. Z kolei 41 proc. uważa, że jeżeli w miejsce ściętych drzew sadzi się nowe, czyli powierzchnia lasu nie maleje, nie ma powodu do niepokojów i rośnie akceptacja dla pozyskiwania drewna. Ale przewaga wciąż jest po stronie tych, którzy mówią „wycinać jak najmniej”, „wyrzeknijmy się drewna, może ten recyklingowany plastik nie jest taki zły”. Obawy te w dużej mierze wynikają z postrzegania przez społeczeństwo, wbrew faktom, że lasów w Polsce ubywa, a szczególnie że ubywa starych lasów. Podczas gdy w ostatnich 14 latach powierzchnia lasów wzrosła w Polsce o 200 tys. ha, a udział lasów ponad 100-letnich wzrósł o 39 proc. Świadczy to o niewystarczającej wiedzy ekologicznej Polaków i potrzebie promocji drewna i edukacji o jego ekologicznych zaletach.

Badania odbyły się w sierpniu i we wrześniu 2024 r. przy wykorzystaniu dwóch metodologii. Badania ilościowe na reprezentatywnej próbie ogólnopolskiej leżały w gestii Agencji Badawczej PBS, a badania jakościowe metodą grup fokusowych, w których udział wzięło osiem grup respondentów, były realizowane w Warszawie, Lublinie i Radomiu przez PowerPlant Strategy & Research .

Lasów w kraju przybywa

Badanie potwierdziło, że gospodarka leśna jest jednym z obszarów, w którym trzeba obalać mity. Trzeba zacząć od tego, co właściwie daje las. Doktor hab. Emilia Wysocka-Fijorek, prof. IBL, mówiła podczas konferencji o szerokim wachlarzu usług ekosystemowych, których jest źródłem. Dzielą się one na trzy grupy: zaopatrujące (np. drewno użytkowe, opał, jagody i grzyby), regulacyjne (np. regulacja klimatu, bioróżnorodność, rezerwuar wody) i kulturowe (np. turystyka i rekreacja). W różnych okolicznościach inne usługi mogą wychodzić na pierwszy plan. W otulinie wielkich miast czy w regionach atrakcyjnych turystycznie znaczenia nabiera funkcja kulturowa, gdzie indziej ważne może się okazać pozyskiwanie drewna. Obraz jest zatem złożony, to samo dotyczy kwestii dekarbonizacji. Jak podkreślano podczas konferencji, drzewa pochłaniają dwutlenek węgla, niemniej jednak zastępowanie drewnem emisyjnych materiałów również działa na rzecz środowiska. A warto pamiętać, że drewno ma kapitalną cechę: odnawia się w okresie kilkudziesięciu lat – nie milionów, jak np. węglowodory (ropa naftowa, gaz ziemny).

Wbrew obiegowym opiniom zasoby leśne w Lasach Państwowych wzrosły w ostatnim 30-leciu o ponad 60 proc. Obecnie podstawą prac zalesieniowych jest „Krajowy program zwiększania lesistości” zakładający jej wzrost do 33 proc. Na koniec 2022 r., według GUS, odsetek ten wynosił ok. 30 proc., lasy zajmują ponad 9 mln ha. Dla porównania w 1945 r. lasy pokrywały 21 proc. powierzchni kraju.

Jednocześnie gospodarka leśna prowadzona przez Lasy Państwowe zmienia strukturę lasów, z dominacji gatunków iglastych w kierunku liściastych, korzystniejszych dla klimatu, bo lepiej wchłaniających dwutlenek węgla.

Unia Europejska promuje drewno jako surowiec ekologiczny, który idealnie nadaje się do wykorzystania w zielonej transformacji. Sprzyja to wzrostowi zapotrzebowania. Ponadto są zamiary ograniczania wycinki, Unia Europejska deklaruje, że chce wykorzystać lasy do pochłaniania i neutralizacji emisji dwutlenku węgla. W Polsce jest plan wyłączenia z użytkowania docelowo 20 proc. powierzchni lasów. Pojawia się zatem problem, w jaki sposób podaż ma odpowiedzieć na popyt.

Doktor hab. inż. Piotr Borysiuk, prof. SGGW, podczas prezentacji na temat „Biogospodarka i Europejski Zielony Ład a perspektywy wykorzystania drewna w przemyśle”, wyliczał, że w 2020 r. firmy w Polsce miały do dyspozycji 35 mln m sześc. drewna.

– Idea radykalnego zmniejszania w zakresie jego pozyskiwania spowoduje deficyt surowca na rynku. A to rodzi pytanie o jego rolę w dekarbonizacji – zauważył.

To nie są tylko polskie dylematy. O podobnych, istniejących w Niemczech opowiadał podczas konferencji prof. Bastian Kaiser, rektor Wyższej Szkoły Leśnej w Rottenburgu.

W wielu krajach zaistniała potrzeba prowadzenia kampanii pozwalających wyjść z publicznej dyskusji poza obiegowe informacje na temat drewna, lasów czy istoty gospodarki leśnej. Bo – jak również podkreślono podczas konferencji – to nie jest tak, że las pozostawiony sam sobie, bez żadnej ingerencji, spełni pokładane w nim przez człowieka nadzieje.

Magnus Fernström z FAM AB Szwecja ForestCoalition w prezentacji „Potencjał substytucji i wpływ na klimat w łańcuchu wartości lasów UE” podkreślał, że z drewna można bowiem wykonać produkty, które z powodzeniem zastąpią te z paliw kopalnianych. Substytucja, w takich kategoriach jak paliwa, tekstylia, zmniejsza emisję gazów do środowiska – wyliczał i wskazywał, że proces zastępowania już zachodzi, jednak jest na zbyt niskim poziomie, by skutecznie walczyć z negatywnymi zmianami klimatu i osiągnąć zeroemisyjność UE w 2050 r.

– Do zwiększenia dynamiki działań potrzebne są zachęty – ocenił.

Również on zwrócił uwagę, że wyzwaniem zaczyna być pozyskanie potrzebnego surowca. Jak wyliczył, podaż w najbliższych latach wzrośnie o 173 mln m sześc. Dziś jest szacowana na 679 mln m sześc.

Liczne możliwości

– W ostatnich miesiącach Lasy Państwowe zaproponowały i wprowadziły wiele zmian, mających na celu ograniczenie eksportu surowca poza kraje UE i wzmocnienie lokalnych przedsiębiorców. Pamiętajmy, że branża drzewna w Polsce wypracowuje 2,5 proc. naszego PKB, jest to więc zasób o charakterze strategicznym. Dlatego wspieramy polskich przedsiębiorców i lokalny przerób surowca – mówi Witold Koss, dyrektor generalny Lasów Państwowych.

Zasobność w drewno i możliwości jego wykorzystania w Polsce ilustrują również inne dane gospodarcze. W działach gospodarki narodowej związanych z leśnictwem i wykorzystaniem drewna pracowało w 2022 r. prawie 460 tys. osób, co stanowiło 3 proc. ogółu zatrudnionych. Przemysł drzewny, papierniczy i meblarski są w gronie liderów polskiego eksportu. Ich łączny udział stanowi 7,5 proc. (GUS, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2023). Branża meblarska zajmuje pierwsze miejsce w eksporcie wśród krajów Unii Europejskiej. Nasz kraj plasuje się na pierwszym miejscu w UE w zagranicznej sprzedaży podłóg gotowych, okien i drzwi, palet, mebli do siedzenia oraz pozostałych. Nie jest to sytuacja dana raz na zawsze – jak mówił Piotr Wójcik, prezes Meble Wójcik i wiceprezes Ogólnopolskiej Izby Producentów Mebli, rosnąca cena drewna w połączeniu ze wzrostem innych kosztów uderza w pozycję firm z Polski.

Tymczasem drewno w gospodarce może zyskiwać na znaczeniu. Jego silna pozycja może jeszcze się wzmocnić z uwagi na postęp technologiczny oraz kolejne pojawiające się innowacje.

– To materiał o dobrych właściwościach izolacyjnych. Do tego lekki, ale bardzo wytrzymały. Łatwy w obróbce i wytrzymały na wysokie temperatury. Nie ulega takim wahaniom, jak np. stal – opisywał dr hab. inż. Paweł Kozakiewicz, prof. SGGW, podczas wystąpienia „Budownictwo drewniane w kontekście działań nakreślonych przez Europejski Zielony Ład”.

I podkreślał, że w Polsce wykorzystanie tego surowca w zestawieniu z potencjałem nie jest duże.

– Wciąż bowiem drewno jest kojarzone z mniej trwałym materiałem. To wynika z zaszłości historycznych, z którymi trzeba walczyć. Czas zatem na edukację w zakresie korzyści wynikających z jego zastosowania. Czas na promocję drewna – powiedział dr hab. inż. Paweł Kozakiewicz.

Na nowoczesne zastosowania surowca w przemyśle zwracał uwagę prof. dr hab. inż. Piotr Beer z SGGW w prezentacji „Drewno w gospodarce obiegu zamkniętego – recycling wyrobów z drewna”. Natomiast dr hab. inż. Piotr Borysiuk, prof. SGGW, podczas wystąpienia „Biogospodarka i Europejski Zielony Ład a perspektywy wykorzystania drewna w przemyśle” podawał przykłady innowacyjnego zastosowania drewna. Produkcja gwoździ z drewna bukowego w połączeniu z drewnianymi elementami pozwala wytwarzać wyroby wyłącznie z tego surowca. Elektryczny samochód koncepcyjny wykonany prawie w całości z drewna zaprezentowała w 2016 r. Toyota. Z kolei paliwo z drewna, należące do biopaliw II generacji, to specjalność firmy Iogen Corporation z Kanady, wytwarzającej etanol z przerobu masy celulozowej. Kolejny innowacyjny obszar to tekstylia. Materiał Tencel/Lyocel, wytworzony w całości z celulozy drzewnej, powstaje w technologii znanej od lat 70. XX w. Profesor Borysiuk mówił również szerzej o zastępowaniu przez drewno tworzyw sztucznych. Dotyczy to np. branży opakowaniowej, gdzie można zastępować folię rozciągliwym papierem. Włókna węglowe NeoFiber znajdują z kolei zastosowanie w tak zaawansowanych technologiach jak: wirniki turbin, konstrukcje samochodów, samolotów czy sprzętu sportowego. Specjalna obróbka termiczno-chemiczna drewna pozwala uzyskać materiał o budowie i właściwościach kości i wytwarzać implanty.

To tylko przykłady, warto też pamiętać o tym, co dzieje się w budownictwie. Z drewna z powodzeniem wznosi się wielopiętrowe konstrukcje. Obecnie za najwyższy budynek z drewna uznaje się Ascent w Milwaukee w USA, liczący prawie 87 m i 25 kondygnacji. Wkrótce będzie on jednak zdetronizowany przez projekty w Australii i Szwajcarii. Natomiast na razie najwyższą konstrukcją drewnianą na świecie pozostaje Świątynia Tianning w Changzhou o wysokości 153 m, ale jednym z najwyższych jest też wieża antenowa w Gliwicach, licząca 111 m wzniesiona z impregnowanego drewna modrzewiowego, odpornego na szkodniki i czynniki atmosferyczne.

Ważna deklaracja

Ciekawe i istotne informacje na temat drewna mimo wszystko rzadko przebijają się do opinii publicznej. Podczas konferencji w Sękocinie podpisano bardzo ważny i unikalny dokument, Deklarację na rzecz współpracy przy promocji drewna.

„Jako Sygnatariusze niniejszej Deklaracji wyrażamy potrzebę oraz wolę odpowiedzialnych działań i współpracy w celu popularyzacji i zwiększenia wiedzy na temat drewna, jako kluczowego materiału, który już dziś ma i będzie miał w przyszłości coraz większe znaczenie w tak istotnych dla życia społecznego kwestiach jak: przeciwdziałanie zmianom klimatycznym poprzez m.in. zmniejszanie śladu węglowego polskiej gospodarki, w tym wielu gałęzi przemysłu i budownictwa, rozwój biogospodarki i gospodarki obiegu zamkniętego, tworzenie codziennego otoczenia oraz życia ludzi lepszym, zdrowszym i bliższym natury dzięki częstszemu stosowaniu produktów i technik opartych na surowcu drzewnym” – czytamy w deklaracji.

Podkreślono, że intencją sygnatariuszy jest, by Polska dołączyła i była jednym z filarów grupy krajów wyznaczających standardy coraz powszechniejszego zastosowania drewna jako materiału najbardziej ekologicznego, przyjaznego ludziom i klimatowi oraz stwarzającego coraz bardziej zaawansowane możliwości technologiczne.

Wśród planowanych działań jest prowadzenie kampanii informacyjnych, edukacyjnych i promocyjnych, zarówno wspólnych, jak i indywidualnych, w miarę możliwości koordynowanych, współpraca z ośrodkami akademickimi i branżowymi szkołami zawodowymi, kontakt ze środowiskami architektów, projektantów, technologów i designerów czy dialog z administracją publiczną w celu dzielenia się wiedzą i doświadczeniami w kwestiach wynikających z roli drewna w ochronie klimatu i środowiska oraz rozwoju nowych technologii, a także wspierania przedsiębiorczości i sektorów gospodarki związanych z drewnem.

Podróż do przyszłości

W deklaracji przyjętej w Sękocinie przypomniano podpisaną przez 160 krajów deklarację seulską, wieńczącą XV Światowy Kongres Leśny w 2022 r. Zapisano w niej: „drewno jest jednym z najstarszych surowców ludzkości, ale przenosi nas w przyszłość”.

– Czas przekształcić Polskę murowaną w Polskę drewnianą, ponieważ drewno to surowiec przyszłości i przyszłych pokoleń. Podczas gdy obecne generacje rozwijały swoją rzeczywistość, opierając się na surowcach kopalnych – takich jak: węglowodory, metale, minerały i kruszywa – nadchodzące pokolenia będą stopniowo eliminować tworzywa sztuczne, beton i stal ze swojego otoczenia i gospodarki, zastępując je produktami i technologiami opartymi na drewnie. To kierunek, w którym zmierzają najbardziej innowacyjne kraje na świecie, a Polska ma realną szansę stać się jednym z liderów tej transformacji – powiedział Robert Jaśkiewicz, przedstawiciel Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie, współorganizatora konferencji „Drewno materiałem przyszłości”. Pozostałymi byli: Polskie Towarzystwo Leśne Oddział w Warszawie oraz Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa Oddział w Warszawie. Patronat nad konferencją objął Minister Rozwoju i Technologii.

Partner