Tylko nieliczna grupa krajowych przedsiębiorstw w ostatnich dwóch latach nie była w stanie przekładać rosnących kosztów na ceny swoich produktów.
Według GUS krajowe przedsiębiorstwa niefinansowe, które zatrudniają co najmniej 50 osób, zarobiły w 2022 r. rekordowe 284,3 mld zł. W porównaniu z 2021 r. zysk netto wzrósł o 15 proc. Wynik udało się osiągnąć mimo trudnych warunków związanych przede wszystkim z wojną w Ukrainie i powiązanych z nią trendów – wzrostu inflacji pociągającego za sobą także wzrost kosztów finansowych. Jednak przedsiębiorstwom udało się w całości przełożyć rosnące koszty wytwarzanych produktów i usług na pobierane od nabywców ceny. Przychody największych krajowych przedsiębiorstw zwiększyły się w zeszłym roku o 27,4 proc. do 4882,3 mld zł. Podstawowe koszty zwiększyły się o 27,1 proc.
Popularna wśród ekonomistów teza mówi, że przynajmniej część zysków największych przedsiębiorstw ma charakter nadmiarowy: wykorzystując zawirowania w gospodarce, najpierw wywołane pandemią koronawirusa, a następnie wzmocnione wojną w Ukrainie, firmy pozwoliły sobie na podnoszenie cen swoich produktów w tempie znacznie przewyższającym wzrost kosztów. Innymi słowy – przedsiębiorstwa zwiększyły swoje marże.
Do takich wniosków może prowadzić analiza wyników firm z amerykańskiego indeksu S&P 500. Pod koniec 2021 r. zysk netto tej grupy był najwyższy w historii (54 dol. na akcję) i rósł w odniesieniu do 2019 r., ostatniego normalnego roku w gospodarce, ponaddwukrotnie szybciej (53 proc.) niż przychody (24 proc.). I choć poprzedni rok upłynął pod znakiem niewielkiego spadku zysków, to w dalszym ciągu rentowność największych amerykańskich firm przewyższa historyczne średnie. Krajowe firmy wpisują się w te trendy. Na zwiększenie marż do najwyższych poziomów w historii pozwoliły sobie w 2021 r., kiedy popyt w gospodarce rósł po opanowaniu pandemii koronawirusa. W 2022 r. istotny wzrost marż był udziałem ograniczonej grupy firm.
Jak wynika z danych GUS, w 2022 r. dwukrotnie wyższą rentowność niż w 2021 r. i trzykrotnie wyższą niż średnio w latach 2016–2020 miały spółki zajmujące się produkcją koksu oraz przetwarzaniem ropy naftowej. Ten trend dobrze oddają opublikowane już raporty finansowe spółek giełdowych. Najwyższe zyski na całym rynku zanotowały PKN Orlen (35,3 mld zł) i JSW (7,6 mld zł).
Skokowy wzrost rentowności zanotowało w 2022 r. górnictwo zajmujące się wydobyciem węgla kamiennego i brunatnego. Największa firma w tej branży – PGG – nie jest notowana na giełdzie, ale radykalną zmianę w warunkach panujących w branży dobrze oddają wyniki spółki Bumech, właściciela kopalni Silesia. W 2021 r. Bumech zanotował 404 mln zł zysku netto, a w zeszłym zarobił 357 mln zł. We wcześniejszych latach spółka balansowała na granicy rentowności.
Siła oddziaływania rosnących kosztów i zdolność firm do ich przenoszenia na ceny dla odbiorców zmieniała się w trakcie zeszłego roku. Jedną z branż, które w ostatnich dwóch latach zdecydowanie zwiększyły marże, byli producenci metali. Po dużym wzroście rentowności w 2021 r., w poprzednich 12 miesiącach wyraźnie się ona obniżyła, ale w dalszym ciągu była dwa razy wyższa niż średnio w latach 2016–2020. Notowana na GPW firma Kęty, specjalizująca się w produkcji profili i komponentów aluminiowych, jedno z czołowych krajowych przedsiębiorstw, zwiększała swoje zyski w ujęciu rok do roku przez 17 kolejnych kwartałów. Z rosnącymi kosztami spółka przegrała dopiero w końcówce 2022 r., kiedy jej zysk netto spadł o połowę w odniesieniu do IV kw. 2021 r.
Z punktu widzenia gospodarki istotny wydaje się np. duży wzrost rentowności przedsiębiorstw handlowych. Silniej był on widoczny w handlu hurtowym, gdzie rentowność na poziomie zysku brutto ze sprzedaży wzrosła o niemal połowę do 4,3 proc. Wzrost ten dokonał się w 2021 r., a w 2022 r. firmy jedynie utrzymały korzystny wynik. Przedsiębiorstwa handlu hurtowego odpowiadały za 17 proc. przychodów wszystkich firm ujętych w zestawieniu GUS. W handlu detalicznym rentowność wrosła do 4,6 proc. w 2021 r. i 4,8 proc. w 2022 r., wobec średniej z lat 2016–2020 na poziomie 3,7 proc.
W odróżnieniu od wielu zagranicznych przedsiębiorstw nie wzrosły marże i zyski krajowych firm odpowiedzialnych za produkcję i dostarczanie energii elektrycznej oraz wody. To przede wszystkim skutek urzędowego zamrożenia cen prądu dla wielu grup odbiorców na poziomie z początku 2022 r. W zamian za ograniczenie cen firmy z branży energetycznej otrzymały rekompensaty z budżetu. Jeśli pominąć ingerencję państwa, tylko w nielicznych branżach marże w 2022 r. były niższe niż średnio w latach 2016–2020. Ich znaczenie, mierzone udziałem w przychodach wszystkich analizowanych firm, jest niewielkie. Najsilniej pogorszenie warunków rynkowych odczuli producenci napojów, gdzie marża zysku brutto na sprzedaży obniżyła się o 2 pkt proc. do 5,7 proc. Rentowność w tym sektorze nie odbiega jednak od rentowności w całej grupie analizowanych firm. ©℗
