Jestem wspólnikiem dwuosobowej spółki jawnej. Od pewnego czasu pomiędzy mną i wspólnikiem istnieje konflikt, który uniemożliwia w praktyce prowadzenie działalności gospodarczej. Konflikt ten związany jest z wcześniejszą nielojalnością mojego wspólnika. Dochód ze spółki był moim jedynym źródłem utrzymania, wspólnik nie zgodził się jednak na zwolnienie mnie z zakazu konkurencji. Czy mimo to, w opisanych okolicznościach, mogę rozpocząć prowadzenie własnej działalności gospodarczej w podobnym zakresie jak spółka? Dodam, że w umowie spółki brak jest postanowień w zakresie zniesienia lub ograniczenia zakazu konkurencji wspólników względem spółki. Nie podejmowaliśmy również jakichkolwiek uchwał w tym zakresie.
EKSPERT RADZI
Aby zapewnić pełne zaangażowanie wspólników w wykonywanie ich obowiązków spółkowych oraz ich dbałość o interesy takiej jednostki organizacyjnej, kodeks spółek handlowych (k.s.h.) nakłada na wspólników zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej względem spółki.
Co więcej, zakaz ten rozumiany jest bardzo szeroko i obejmuje powstrzymanie się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Wspólnik nie może zatem uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki (zob. art. 56 k.s.h.). Zakaz ten obwarowany jest sankcją odszkodowawczą, która przejawia się w uprawnieniu każdego z pozostałych wspólników do żądania, aby wspólnik, który naruszył zakaz konkurencji, wydał spółce osiągnięte z tego tytułu korzyści albo naprawił wyrządzoną szkodę (zob. art. 57 k.s.h.).
Do wyłączenia ustawowego zakazu konkurencji niezbędne jest uzyskanie wyraźnej lub dorozumianej zgody na prowadzenie działalności zagrażającej interesom spółki. Przez zgodę dorozumianą należy rozumieć przede wszystkim fakt tolerowania przez pozostałych wspólników takich działań.
Może się wszakże zdarzyć, że pomiędzy wspólnikami powstał konflikt uniemożliwiający ich dalszą współpracę oraz utrudniający normalne funkcjonowanie spółki. Konflikt taki, paraliżując spółkę, może uniemożliwić prowadzenie jej działalności gospodarczej. Trudno również oczekiwać udzielenia zgody na prowadzenie działalności konkurencyjnej przez skłóconych wspólników. Taki pat mógłby zatem pozbawić wspólników głównych możliwości zarobkowych. Z jednej strony nie funkcjonuje spółka, z drugiej zaś – czytając literalnie przepisy - obowiązuje zakaz konkurencji.
Spór taki znalazł rozstrzygnięcie w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w uzasadnieniu wyroku z 30 kwietnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 157/13), stwierdził że: „o działalności konkurencyjnej wspólnika, a zatem o zaistnieniu przesłanek z art. 56 par. 2 k.s.h., mowa jest jedynie wówczas, gdy spółka prowadzi działalność. Powództwo powinno być oddalone, gdy spółka co prawda jeszcze formalnie istnieje, ale w rzeczywistości nie funkcjonuje i nie prowadzi swych interesów. Między spółką handlową a innym podmiotem gospodarczym, w którym uczestniczy wspólnik, musi istnieć tak zwany rzeczywisty stan konkurencji. Nie wystarczy możliwość konkurowania w przyszłości. Przeciwnie, gdy spółka, choćby na skutek konfliktu w jej strukturach, ulegnie całkowitej dezorganizacji powodującej przerwanie ciągłości dotychczas wykonywanych prac, zakaz konkurencji przewidziany w art. 56 par. 2 k.s.h. nie może tamować działań podejmowanych przez wspólników - choćby na własną rękę, mających na celu kontynuowanie tych prac, co też służy uchronieniu samej spółki, a następczo subsydiarnie jej wspólników, przed odpowiedzialnością za szkody i kary umowne wynikłe z niezrealizowanego zlecenia”.
Pamiętać wszakże należy, że opisany powyżej wyjątek dotyczy tylko sytuacji poważnego konfliktu w spółce. Przy czym nie bez znaczenia są także jego przyczyny. Możliwości powołania się na ww. okoliczność odmówić należy wspólnikowi, który celowo wywołał konflikt z zamiarem odebrania klienteli spółce. Podobnie jest też w sytuacji, gdy spór spowodowała jego uprzednia działalność, naruszająca interesy pozostałych wspólników lub spółki.
Podstawa prawna
Art. 56, 57 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.).