Europejski rynek kapitałowy przechodzi istotną transformację. Dynamicznie rozwijają się nowe metody finansowania, takie jak crowdfunding, zwany inaczej finansowaniem społecznościowym. Występują co najmniej cztery jego wersje (w zależności od tego, na jaki cel jest zrzutka): crowdfunding charytatywny, celowościowy (związany z jakąś formą nagrody), pożyczkowy (dłużny) i wreszcie udziałowy (zwany też inwestycyjnym lub equity).

Mieczysław Groszek, ekspert finansowy, przewodniczący rady nadzorczej StockAmbit SA z grupy finansowej TenderHut, były wiceprezes Związku Banków Polskich
Tłum i platformy
Crowdfunding to specyficzny sposób gromadzenia i dystrybucji kapitału w celu rozwoju określonego przedsięwzięcia, sięgający do rozproszonego grona inwestorów. To rozproszenie (niejednokrotnie znaczne) wymusza wykorzystanie technologii teleinformatycznych i powiązane jest z relatywnie niskim progiem wejścia, prostszymi procedurami i lepszymi warunkami transakcyjnymi w porównaniu z dojrzałymi segmentami rynku kapitałowego. Najbardziej specyficznym elementem jest tu szeroka baza potencjalnych inwestorów, stąd w nazwie jest odwołanie do słowa „crowd”, czyli tłum.
Kluczowym ogniwem tego procesu są platformy crowdfundingowe. Termin ten ma dwa znaczenia. Z jednej strony jest to podstawowy elektroniczny instrument umożliwiający kontakt w wystandaryzowany i przyjazny sposób między tłumem potencjalnych inwestorów a firmą szukającą kapitału. Drugie znaczenie ma odniesienie do firmy będącej operatorem tego instrumentu.
Obecnie działalność platform crowdfundingu udziałowego nie podlega szczególnym regulacjom dotyczącym ich tworzenia i funkcjonowania. Nie ma też konieczności uzyskania zezwolenia na ich prowadzenie. Oznacza to, że jeśli przyjęty przez platformę model funkcjonowania nie obejmuje czynności podlegających nadzorowi (w szczególności oferowania instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi; t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 328 ze zm.), jest działalnością prowadzoną na podstawie ustawy – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162). Czyli nie podlega szczególnemu nadzorowi.
Platformy oferują również inne dodatkowe usługi dla klientów. Są to m.in.: sporządzanie dokumentów informacyjnych przygotowywanych w związku z ofertą, przygotowywanie dokumentów lub materiałów reklamowych, zapewnianie narzędzi korzystania z usług płatniczych, organizacja spotkań emitentów z potencjalnymi inwestorami.
Wątpliwości i zasięg
Wobec braku jednolitych przepisów prawnych pozyskiwanie kapitału drogą crowdfundingu wzbudzało do tej pory wiele wątpliwości. Niejasności wywoływała m.in. działalność operatorów platform crowdfundingu udziałowego, która swoją istotą zbliżała się do działalności firm inwestycyjnych, czyli podmiotów podlegających nadzorowi – europejskiemu (Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych – ESMA) lub krajowemu (Komisja Nadzoru Finansowego – KNF). Wiele kroków podejmowanych w ramach kampanii crowdfundingu udziałowego bywa analogiczna do działalności maklerskiej. Z uwagi jednak na brak precyzyjnych regulacji dla tego segmentu często uznawano, że rygory rynku kapitałowego nie mają tu zastosowania.
Ta sytuacja miała niewątpliwie wpływ na stosunkowo mały zasięg tej formy finansowania na polskim rynku. Od pojawienia się crowdfundingu udziałowego w naszym kraju, czyli od 2015 r., zebrano tą drogą ok. 200 mln zł, z tego ok. 70 mln zł w pierwszych dziewięciu miesiącach tego roku.
Nowe regulacje
Wysoki standard ochrony inwestorów, ograniczenie ryzyk związanych z finansowaniem społecznościowym oraz zagwarantowanie transparentnego, profesjonalnego i sprawiedliwego procesu pozyskiwania kapitału od wielu podmiotów ma zapewnić rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 z 7 października 2020 r. w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych (Dz.Urz. UE 347/1; dalej: rozporządzenie ECSP), które weszło w życie 10 listopada 2021 r.
Zgodnie z nim dostawcy usług finansowania społecznościowego będą świadczyć swoje usługi pod ścisłym nadzorem organu, który udzielił im zezwolenia (państwa członkowskie zostały zobligowane do ich wyznaczenia). Organy te będą odpowiedzialne za wykonywanie funkcji i obowiązków przewidzianych w rozporządzeniu ECSP.
W Polsce nie została jeszcze przyjęta krajowa regulacja. Ministerstwo Finansów dopiero przeprowadza konsultacje projektu ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych. Państwa członkowskie mają czas na dostosowanie swoich systemów prawnych do 10 listopada 2022 r. Do tego czasu mogą obowiązywać dotychczasowe – bardzo liberalne – rozwiązania w zakresie, który został pozostawiony krajowym ustawodawcom.
Trzeba dodać, że Urząd Komisji Nadzoru Finansowego – niejako antycypacyjnie w stosunku do oczekiwanych rozwiązań formalnych – wydał dwa dokumenty w trybie rekomendacji mitygujące obecne liberalne zasady.
Bezpieczeństwo i popularność
W nowych regulacjach dostawcy usług finansowania społecznościowego zostali zobowiązani do działania uczciwie i profesjonalnie, m.in. do stosowania procedur należytej staranności względem właścicieli projektów finansowanych za ich pośrednictwem oraz ochrony inwestorów, ze szczególnym naciskiem na rzetelne kampanie marketingowe.
Z punktu widzenia przedsiębiorców poszukujących kapitału w Polsce szczególnie korzystną zmianą będzie podwyższenie limitu ofert crowdfundingowych niewymagających sporządzenia prospektu emisyjnego, z obecnego 1 mln euro do 5 mln euro. To pozwala zakładać, iż finansowanie społecznościowe zyska popularność również wśród dużych przedsiębiorstw o ugruntowanej pozycji rynkowej, których zapotrzebowanie na kapitał jest wyższe niż w przypadku start-upów. Może to zabrzmieć paradoksalnie, bo regulacje zwykle zmierzały do okiełznania entuzjazmu tworzącego się rynku. W przypadku tych przepisów można jednak sądzić, że będą pozytywnym bodźcem do rozwoju rynku kapitałowego.