Pakt fiskalny – co zawiera, kogo uzależnia, komu służy

Jak głosi traktat, saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych musi być zrównoważone lub wykazywać nadwyżkę.

Ten wymóg jest spełniony, jeżeli roczne saldo strukturalne sektora instytucji rządowych i samorządowych odpowiada celowi średniookresowemu dla danego państwa, określonemu w zmienionym pakcie stabilności i wzrostu, przy czym dolny pułap deficytu strukturalnego wynosi 0,5 % produktu krajowego brutto w cenach rynkowych.
Każde państwo zapewnia szybkie dochodzenie do swojego celu średniookresowego.

Znacząca rola Komisji europejskiej przy ocenie spełnienia warunków deficytu

Ramy czasowe takiego zbliżenia zostaną przedstawione przez Komisję Europejską przy uwzględnieniu ryzyk dla stabilności gospodarczej danego państwa.

Postęp w kierunku osiągnięcia celu średniookresowego oraz jego przestrzeganie są oceniane zgodnie ze zmienionym paktem stabilności i wzrostu na podstawie oceny ogólnej, w której punktem odniesienia jest saldo strukturalne, w tym analizy wydatków po skorygowaniu o dyskrecjonalne działania po stronie dochodowej.

Kiedy można złamać zasady określające utrzymanie w ryzach deficytu

Jak glosi traktat, państwa mogą tymczasowo odejść od swojego odpowiedniego celu średniookresowego lub ścieżki dostosowawczej do niego jedynie w wyjątkowych okolicznościach, takich jak:

- w przypadku gdy dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w stosunku do produktu krajowego brutto w cenach rynkowych pozostaje wyraźnie poniżej 60 proc. i przy niskim ryzyku utraty długookresowej stabilności finansów publicznych.

- gdy dolny pułap celu średniookresowego może odpowiadać deficytowi strukturalnemu wynoszącemu najwyżej 1,0 proc. produktu krajowego brutto w cenach rynkowych.

Co się dzieje po przekroczeniu deficytu: trzeba wdrożyć mechanizm korygujący

W przypadku stwierdzenia znacznych odchyleń od celu średniookresowego lub ścieżki dostosowawczej prowadzącej do tego celu, zostaje automatycznie uruchomiony mechanizm korygujący. Mechanizm ten obejmuje zobowiązanie państwa do podjęcia środków mających na celu skorygowanie odchyleń w określonym czasie.

Mechanizm korygujący jest wprowadzany w oparciu o zasady określane przez Komisje Europejską

W umowie czytamy: „ Umawiające się Strony wprowadzają w życie na poziomie krajowym mechanizm korygujący, w oparciu o wspólne zasady, które przedstawi Komisja Europejska, dotyczące w szczególności charakteru, zakresu i harmonogramu działań naprawczych, jakie mają zostać podjęte.

Gdy deficyt przekracza 60 proc. PKB, trzeba go zmniejszać rocznie o jedna dwudziestą

Pakt fiskalny jest tu jednoznaczny w przypadku przekroczenia 60-procentowego deficytu.: „Jeżeli dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w stosunku do jej produktu krajowego brutto przekracza wartość odniesienia wynoszącą 60 proc to umawiająca się Strona zmniejsza go w tempie wynoszącym średnio jedną dwudziestą rocznie.

Państwa opracowują i przekazują radzie UE i Komisji Europejskiej do zatwierdzenia i monitorowania programy ograniczania deficytu

Traktat określa rolę komisji Europejskiej przy monitorowaniu i wdrażaniu programów ograniczających deficyt. Organu UE maja tu kluczowe znaczenie., gdyż je zatwierdzają i monitorują.

Szczegółowy zapis mówi: „ Umawiająca się Strona objęta procedurą nadmiernego deficytu na mocy Traktatów stanowiących podstawę Unii Europejskiej wprowadza program partnerstwa budżetowego i gospodarczego zawierający szczegółowy opis reform strukturalnych, które muszą zostać przyjęte i wdrożone w celu zapewnienia skutecznej i trwałej korekty jej nadmiernego deficytu. Treść i formę takich programów określa prawo Unii Europejskiej.

Przekazywanie tych programów Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej do zatwierdzenia oraz ich monitorowanie będzie się odbywać zgodnie z obowiązującymi procedurami nadzoru w ramach paktu stabilności i wzrostu.

Roczne plany budżetowe będą monitorowane przez Radę UE i KE

Ponadto wdrażanie programu partnerstwa budżetowego i gospodarczego oraz zgodnych z nim rocznych planów budżetowych będzie monitorowane przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską.

Państwa przedstawiają Radzie UE i KE plany emisji długu publicznego

W celu lepszej koordynacji planów w zakresie krajowych emisji długu Umawiające się Strony przedstawiają Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej informacje ex ante na temat swoich planów emisji długu publicznego.

Państwa (ale tylko ze strefy euro) muszą stosować się do zaleceń Komisji Europejskiej

Traktat stanowi, że umawiające się strony, których walutą jest euro, zobowiązują się popierać wnioski lub zalecenia przedstawione przez Komisję Europejską, w przypadku gdy Komisja Europejska uzna, że dane państwo członkowskie Unii Europejskiej, którego walutą jest euro, narusza kryterium wysokości deficytu w ramach procedury nadmiernego deficytu.

Obowiązek ten nie ma zastosowania, w przypadku gdy Umawiające się Strony, których walutą jest euro, stwierdzą, że ich kwalifikowana większość, obliczana analogicznie do odpowiednich postanowień Traktatów stanowiących podstawę Unii Europejskiej, bez uwzględniania stanowiska zainteresowanej Umawiającej się Strony, jest przeciwna proponowanej lub zalecanej decyzji.

Ważna rola Trybunału sprawiedliwości

Komisja Europejska wzywa się do przedłożenia we właściwym czasie Umawiającym się Stronom sprawozdania dotyczącego przepisów przyjętych przez każdą z nich w celu spełnienia wymogów deficytu.

Jeśli Komisja Europejska, po umożliwieniu danej Umawiającej się Stronie przedłożenia jej uwag, uzna w swoim sprawozdaniu, że dana Umawiająca się Strona naruszyła zasady dotyczące deficytu, wtedy wnosi sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Jeśli Umawiająca się Strona uzna, niezależnie od sprawozdania Komisji, że inna Umawiająca się Strona naruszyła zasady, również może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.

W obu przypadkach wyrok Trybunału Sprawiedliwości jest wiążący dla stron postępowania, które podejmują konieczne środki zapewniające wykonanie wyroku w terminie określonym przez Trybunał Sprawiedliwości.

Kara za niewdrożenie wyroku trybunału Sprawiedliwości do 0,1 proc. PKB

Jeśli na podstawie własnej oceny lub na podstawie oceny Komisji Europejskiej nie wykonano wyroku Trybunału Sprawiedliwości, strona może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości i domagać się nałożenia kar finansowych zgodnie z kryteriami określonymi przez Komisję Europejską na podstawie artykułu 260 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Jeśli Trybunał Sprawiedliwości uzna, że dana Umawiająca się Strona nie wykonała jego wyroku, może on nałożyć, stosownie do okoliczności, ryczałt lub okresową karę pieniężną, których wysokość nie może przekroczyć 0,1 % produktu krajowego brutto danej Umawiającej się Strony. Kwoty należne od Umawiającej się Strony, której walutą jest euro, wpłaca się na rzecz Europejskiego Mechanizmu Stabilności. W innych przypadkach płatności przekazuje się na rzecz budżetu ogólnego Unii Europejskiej.

Historia Paktu fiskalnego

Pakt fiskalny został zawarty w marcu 2012 r przez 25 państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym wszystkie państwa strefy euro. Zgodnie z osiągniętym kompromisem ws. zapisów o zarządzaniu eurolandem i szczytach euro - zdecydowano, że kraje spoza eurostrefy, które ratyfikują nowy traktat, powinny przynajmniej raz w roku uczestniczyć w szczytach dotyczących konkurencyjności oraz zmian w architekturze strefy euro, a także, jeśli to wskazane, w sprawie wdrażania traktatu.
Nowa umowa międzynarodowa ma wymuszać utrzymywanie równowagi budżetowej, większą kontrolę Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej nad stanem finansów publicznych państw i lepszą koordynację polityki gospodarczej. Ustala także zasady organizowania szczytów strefy euro z udziałem państw, które nie uczestniczą w pełni w UGiW.

Pakt fiskalny to odpowiedź na permanentny deficyt państw europejskich

To odpowiedź Unii na kryzys, którego genezy upatruje się w permanentnym niestosowaniem się przez większość państw UE do kryteriów konwergencji i postanowień Paktu Stabilności i Wzrostu (w lutym 2012 nadmierny deficyt stwierdzono aż w 23 spośród 27 państw UE.

Najpierw był sześciopak

Jeszcze w 2011 przyjęty został tzw. Sześciopak, czyli sześć aktów prawa, które odnosiły się m.in. do zasad tworzenia budżetów krajowych, tempa wzrostu wydatków i wymaganego tempa redukcji długu publicznego.

Celem tzw. sześciopaku, czyli pakietu pięciu rozporządzeń i dyrektywy, jest przede wszystkim wzmocnienie unijnego Paktu Stabilności i Wzrostu trzymającego w ryzach finanse publiczne krajów UE.

Celem pakietu aktów prawnych jest też wzmocnienie zarządzania gospodarczego w UE, a szczególnie w strefie euro. Cztery z sześciu projektów dotyczą finansów publicznych, w tym reformują zarówno prewencyjną, jak i korygującą część Paktu Stabilności i Wzrostu.

Nowa dyrektywa o wymogach dla ram budżetowych zapewniła, że krajowe rozwiązania miały sprzyjać wzmocnieniu dyscypliny fiskalnej w UE. Ponadto nadzór nad politykami gospodarczymi państw członkowskich został poszerzony poprzez wprowadzenie mechanizmu zapobiegania i korygowania nadmiernych nierównowag makroekonomicznych.

Została ustanowiona nowa "procedura nadmiernej nierównowagi" z potencjalnymi sankcjami za brak dyscypliny. Nowe zasady miały poprawić dyscyplinę budżetową w państwach członkowskich i wzmocnią stabilność gospodarki UE.

Najważniejsze – wzrost znaczenia kryterium długu publicznego

Główne elementy pakietu to wzmocnienie kryterium długu, dotychczas odgrywającego dużo mniejszą rolę niż kryterium deficytu, w części korygującej Paktu Stabilności i Wzrostu.

Wzmocniono rolę Komisji Europejskiej przy określaniu sankcji za przekroczenia budżetowe

Wprowadzono rozszerzenie możliwości stosowania sankcji wobec państw strefy euro za nieprzestrzeganie reguł i zasad polityki budżetowej i wprowadzanie ich na wcześniejszym niż dotychczas etapie - proces nakładania sankcji będzie podlegać mniejszej uznaniowości, a rola Komisji Europejskiej w ramach nadzoru zostanie wzmocniona.

Ponadto pakiet przewiduje zwiększenie przejrzystości procesu decyzyjnego w koordynacji polityk gospodarczych w UE oraz ustanowienie nowego "dialogu ekonomicznego" pomiędzy instytucjami unijnymi oraz wzmocnienie zobowiązania rządów i parlamentów do przestrzegania wspólnie uzgodnionych zasad i polityk unijnych.