Rząd polski zgłosił do Komisji Europejskiej łącznie 488 obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Zajmie to 18 proc. terytorium kraju. Docelowo do tej sieci będzie należeć 20 proc. powierzchni kraju.
W całej zgłoszonej niedawno przez Polskę propozycji 364 to specjalne obszary ochrony siedlisk i 124 obszary specjalnej ochrony ptaków. Osiem spośród nich to obszary typu C, co oznacza, że mają idealne, wręcz pokrywające się granice występowania ptaków szczególnie chronionych. Oprócz tego funkcjonuje lista obszarów potencjalnych, tzw. Shadow List, czyli obszarów zgłoszonych przez polskie organizacje ekologiczne do Komisji Europejskiej (KE) w formie skargi. Na liście tej znajduje się 101 potencjalnych obszarów siedliskowych i 15 obszarów ptasich, które nie zostały jeszcze uwzględnione w sieci Natura 2000. Mimo to jest pewna zgodność pomiędzy stroną rządowa a organizacjami pozarządowymi w kwestii Shadow List.

Implementacja prawa unijnego

Być może unikniemy kar, jakie grożą nam ze strony unijnej. Nie będzie również żadnych perturbacji z wykorzystaniem środków unijnych w okresie aplikowania 2007-2013.
- Po dwóch latach polski rząd i organizacje ekologiczne zaczęli współpracować jak partnerzy. Musimy mieć jednolitą wizję. Musimy mieć wyznaczoną Naturę 2000. Potrzebujemy nie tylko chronić przyrodę, ale i musimy mieć możliwość absorpcji funduszy wspólnotowych. Jest wspólna diagnoza sytuacji. Współpracujemy z naukowcami i samorządami - powiedział m.in. Maciej Nowicki, minister środowiska, na konferencji poświęconej ESE Natura 2000. Z całego sektora ochrony środowiska i gospodarki wodnej na sieć Natura 2000 przypada aż osiem naruszeń prawa unijnego oraz dwie skargi KE skierowane do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (TSWE). Jedna ze skarg dotyczy sprawy niewyznaczenia w terminie 15 obszarów ptasich oraz zmniejszenia granic już wyznaczonych 15 obszarów w stosunku do tzw. IBA (Important Bird Areas) będących podstawą wyznaczenia obszarów ptasich. Aby uniknąć prawdopodobnych kar w tym zakresie, Polska powinna wyznaczyć brakujące obszary możliwie jak najwcześniej, tj. do końca lipca tego roku. Czasu jest niewiele, bo dochodzi do tego jeszcze procedura informowania i uzgadniania z ludnością, która zamieszkuje obszary Natura 2000.
KE przedstawiła jeszcze Polsce dwa naruszenia związane z faktem, że przepisy obecnej ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r nr 92, poz. 880), z późn. zm.) nie transponują we właściwy sposób dyrektyw unijnych (siedliskowej i ptasiej). Zadanie to miało zostać zrealizowane do końca 2007 roku poprzez znowelizowanie wspomnianej ustawy. Niestety, nie zostało wykonane. Ponadto, jak twierdzą eksperci, obecne przepisy wspomnianej ustawy, jak i ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. nr 62 poz. 627) są zbyt ogólne. Organizacje ekologiczne są dyskryminowane w procesie wydawania i opiniowania oceny oddziaływania inwestycji na środowisko. W nowych projektach rozwiązań prawnych w tej dziedzinie tego typu instytucje będą mogły brać udział. Ministerstwo Środowiska przygotowało nowelizację wspomnianych ustaw, które są obecnie jeszcze w trakcie uzgodnień międzyresortowych i w trakcie procedury konsultacji społecznych.

Inwentaryzacja przyrodnicza

W wyniku inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w okresie 2006-2007 sieć Natura 2000 okazała się niekompletna. Ówczesna inwentaryzacja przyrodnicza ujawniła wiele nowych, nieznanych (szeroko) do tej pory występowań siedlisk przyrodniczych oraz nieznanych powszechnie siedlisk gatunków roślin i zwierząt.
Jednocześnie autorzy tzw. Shadow List 2006 na podstawie najnowszych danych przygotowali zaktualizowany dokument o nazwie Shadow List 2008.
W odpowiedzi na to resort srodowiska przeprowadził ocenę kompletności sieci Natura 2000. Bazował on na podstawie wszystkich inwentaryzacji przyrodniczych i na monitoringu przeprowadzonym m.in. w 2007 roku. Głównym zadaniem było określenie niezbędnego zasięgu Europejskiej Sieci Ekologicznej (ESE) Natura 2000 na terenie Polski zgodnie z kryteriami stosowanymi w KE.

Zespoły wojewódzkie

W poszczególnych województwach powołane zostały wojewódzkie zespoły specjalistyczne, które będą składały się z ekspertów o dobrej znajomości uwarunkowań lokalnych.
Zespoły we współpracy z Ministerstwem Środowiska (MŚ) zweryfikują całą dostępną wiedzę, aby nadrobić zaległości w zakończeniu tworzenia w naszym kraju ESE Natura 2000. Temu celowi służyło m.in. zwołane w marcu tego roku przez MŚ Krajowe Seminarium Biogeograficzne, poświęcone sieci Natura 2000.

Polityka unijna

Wraz z autorami Shadow List, instytucjami ochrony przyrody, PAN, przedstawicielami MŚ i wojewódzkimi konserwatorami przyrody uzgodniono, że do końca roku będzie ukończony proces tworzenia ESE Natura 2000. Propozycje obszarów ptasich zostały już rozesłane do rad gmin, których dotyczy rozszerzenie sieci, z prośbą o opinie. Jest to element konsultacji społecznych w tej sprawie.
Przewiduje się, że stworzona pod koniec tego roku nowa lista zostanie zatwierdzona w ciągu dziesięciu miesięcy. Oznacza to równocześnie, że jakiekolwiek inwestycje mające znaczący wpływ na środowisko na nowych obszarach będzie można realizować dopiero pod koniec 2009 roku.
Nie ma jeszcze u nas wystarczającej świadomości o randze Natury 2000 w polityce Unii Europejskiej. Należy w tym przypadku dodać, że nigdzie na świecie nie ma tak dobrze rozwiniętej polityki środowiskowej jak na terenie UE. Niedocenianie problemów przez ostatnie kilka lat spowodowało, że Polsce przedstawiono najwięcej naruszeń z całego sektora środowiska, w zakresie wdrażania Natury 2000.
Nieprawidłowości w realizacji postulatów unijnych w zakresie Natury 2000 oraz stosowanie procedury ocen oddziaływania na środowisko niezgodnie z zaleceniami unijnymi to wciąż zagrożenie, że niewykorzystamy do końca przyznanych nam unijnych funduszy pomocowych.

Rozwój zrównoważony

Gminy, które są położone na terenie Natury 2000, mogą mimo wszystko realizować inwestycje z zakresu infrastruktury komunalnej. Do takich należy m.in. budowa i modernizacja dróg, sieć wodno-kanalizacyjna, stacje oczyszczania wody, oczyszczalnie komunalne. Inwestycje mogą być realizowane w ramach unijnej pomocy w okresie aplikowania o dotacje z funduszy UE 2007 - 2013.
- Nie ma formalnego zakazu realizacji inwestycji z wykorzystaniem unijnych funduszy. Istnieje tylko konieczność przeprowadzenia niezbędnych procedur obejmujących ocenę oddziaływania inwestycji na środowisko, a w szczególnych przypadkach potrzebny jest raport oddziaływania inwestycji na środowisko - twierdzi Maciej Salamon, project manager z firmy konsultingu europejskiego Eficom.
OBSZARY SPECJALNIE CHRONIONE
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000, najczęściej nazywana po prostu sieć Natura 2000, to obszary o specjalnej ochronie przyrody. Jest wdrażana na terenie UE od 1992 r. Są to tereny najistotniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków zwierząt i roślin, charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, które mają wpływ dla ochrony wartości przyrodniczej całej Europy. Średnio w UE do sieci Natura 2000 należy ponad 10 proc. powierzchni krajów unijnych. Najwięcej, bo aż 25,5 proc., w Słowacji i 25 proc. w Słowenii. Najmniej w Irlandii - tylko 2,9 proc. powierzchni kraju, i w Wielkiej Brytanii tylko 5,8 proc.