Subskrybuj nas na Youtube
Znowelizowany ponad rok temu kodeks postępowania cywilnego wprowadził przepis, który pozwala sądowi wydającemu postanowienie wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia (art. 357 par. 5 k.p.c.). Instytucja ta w praktyce wywołuje jednak wiele wątpliwości. Przede wszystkim powstaje pytanie, czy możliwe jest od razu złożenie zażalenia od takiego postanowienia, czy też trzeba najpierw wystąpić o uzasadnienie postanowienia? A więc inaczej mówiąc: czy zasadnicze powody rozstrzygnięcia stanowią „substytut” uzasadnienia?
Możliwość wskazania przez sąd wydający postanowienie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia wprowadziła od 7 listopada 2019 r. tzw. duża nowelizacja k.p.c., dokonana ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469; dalej: nowelizacja). Mianowicie w art. 357 k.p.c. (który dotyczy postanowień) wprowadzono nowy par. 5, zgodnie z którym: „wydając postanowienie, nawet niepodlegające zaskarżeniu, sąd może przy nim zwięźle wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia, jeżeli mając na względzie okoliczności sprawy uzna, że pozwoli to na usprawnienie postępowania”.
Problem wynika m.in. z faktu, że omawiana nowelizacja wprowadziła równocześnie zasadę, że konieczną przesłanką wniesienia środka zaskarżenia jest uprzednie złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia. Mówiąc prościej: jeśli sąd wyda orzeczenie, a przedsiębiorca nie jest usatysfakcjonowany rozstrzygnięciem, to w pierwszej kolejności powinien złożyć wniosek o uzasadnienie wyroku, a dopiero po jego uzyskaniu – może składać zażalenie.
Nowelizacja przewidziała przy tym także (już od 21 sierpnia 2019 r.), że sporządzenie uzasadnienia podlega opłacie w wysokości 100 zł, która jest zaliczana na poczet opłaty od środka zaskarżenia, który zostanie wniesiony.
Wątpliwości
Pojawienie się w art. 357 par. 5 k.p.c. „zasadniczych powodów rozstrzygnięcia” doprowadziło do powstania w praktyce wątpliwości: czy stanowią one substytut uzasadnienia?
Jeżeliby tak było, to już po otrzymaniu postanowienia wraz z zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia strona mogłaby od razu wnieść zażalenie, bez konieczności składania wniosku o sporządzenie uzasadnienia. Musiałaby przy tym pamiętać o biegu terminów na jego wniesienie.
Jeżeli odpowiedź na powyższe pytanie jest negatywna – to strona musi najpierw wystąpić o sporządzenie uzasadnienia. W przeciwnym razie, jeżeli tego nie zrobiła i wniosła od razu zażalenie, to zostałoby ono odrzucone.
Obecnie w Sądzie Najwyższym czeka na rozstrzygnięcie pytanie dotyczące tej kwestii (sygn. akt III CZP 38/20). Mianowicie Sąd Apelacyjny w Warszawie w postanowieniu z 3 kwietnia 2020 r., sygn. akt V ACz 218/20 zapytał: „Czy zwięzłe wskazanie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia przy wydaniu zarządzenia o zwrocie pozwu na podstawie art. 357 par. 5 k.p.c. w związku z art. 362 k.p.c. powoduje, że termin do złożenia zażalenia na to zarządzenie biegnie od dnia jego doręczenia?”.
Argumenty za i przeciw
W doktrynie prezentowane jest stanowisko (które zdaje się popierać sąd apelacyjny zadający pytanie do SN), że skoro motywy rozstrzygnięcia zostały już ujawnione przez sąd, strona jest już zwolniona z wnioskowania o ich przedstawienie przez złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia. Jako argument przywołuje się, że wymaganie od strony wniosku o uzasadnienie orzeczenia, które co do zasadniczych kwestii zostało wyłożone i doręczone, pozostawałoby w sprzeczności z zasadami logiki oraz procesowej lojalności. Przyjęcie takiej interpretacji oznaczałoby zniesienie w omawianym przypadku obowiązku wystąpienia z wnioskiem do sądu o sporządzenie uzasadnienia do wydanego postanowienia. Dysponując postanowieniem z zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia, strona powinna od razu wnieść zażalenie.
Część doktryny zajmuje jednak odmienne stanowisko: opowiadające się za tym, by także w sytuacji, gdy sąd wskazał przy wyroku zasadnicze powody rozstrzygnięcia, konsekwentnie zastosować reguły ogólne k.p.c. związane z terminem i sposobem wniesienia zażalenia. Zwolennicy tego stanowiska podkreślają czysto informacyjny charakter zasadniczych motywów rozstrzygnięcia. Ponadto ich zdaniem sporządzenie pełnego uzasadnienia może przyczynić się do ułatwienia kontroli dokonanej przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 380 k.p.c.
Dodatkowo podnosi się, że ustawodawca w art. 357 par. 5 k.p.c. nie posłużył się ani pojęciem uzasadnienia postanowienia, ani skróconego uzasadnienia. Przeciwnie, wskazuje się, że sformułowanie „zwięzłe wskazanie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia” jednoznacznie nawiązuje do pojęcia użytego w art. 326 par. 3 k.p.c., zgodnie z którym po ogłoszeniu wyroku przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia.
Warto wspomnieć, że kategorycznie na temat istnienia różnicy między uzasadnieniem a zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z 5 sierpnia 2020 r. (sygn. akt V ACz 131/20). Stwierdził mianowicie, że zgodnie z brzmieniem art. 357 par. 5 k.p.c., wydając postanowienie – nawet niepodlegające zaskarżeniu – sąd może przy nim zwięźle wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia, jeżeli mając na względzie okoliczności sprawy, uzna, że pozwoli to na usprawnienie postępowania. „Lege non distinguente przepis ten ma zastosowanie zarówno do postanowień zaskarżalnych, jak i niezaskarżalnych. Jak stanowi ten przepis, zasadnicze powody rozstrzygnięcia sąd podaje przy wydaniu orzeczenia. Czym innym jest jednak orzeczenie, a czym innym jego zwięzłe motywy, które nie stanowią elementu jego sentencji” – podkreślił sąd. W dalszej części uzasadnienia wskazał, że „w odniesieniu do postanowień zaskarżalnych z całą stanowczością winno się podkreślić, że zwięzłe wskazanie zasadniczych podstaw, o jakich mowa w art. 357 par. 5 k.p.c., nie zastępuje uzasadnienia postanowienia, stanowiąc tym samym odrębną instytucję procesową”.
Praktyka różna
Doświadczenia zebrane w ramach wywiadu przeprowadzonego wśród pełnomocników wskazują, że z daleko posuniętej ostrożności procesowej, w sytuacji otrzymania postanowienia wraz z „zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia”, często składają oni zarówno zażalenia, jak i wnioski o sporządzenie uzasadnienia. W sądach zaś – jak wynika z wywiadu – zapadają różne rozstrzygnięcia; w zależności od tego, od kogo pochodzi zażalenie. Mianowicie w sytuacji wniesienia zażalenia w oparciu o postanowienie wraz z „zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia” przez stronę, która nie jest reprezentowana przez pełnomocnika, niektóre sądy zawieszają postępowania do czasu rozpoznania przez SN ww. pytania prawnego. Jeżeli zaś zażalenie pochodzi od tzw. pełnomocnika profesjonalnego (adwokata lub radcę prawnego), wówczas są one odrzucane jako niedopuszczalne, bo wniesione bez wymaganego uzasadnienia.
Pozostaje nadzieja, że SN szybko udzieli odpowiedzi na pytanie prawne, co powoli na ujednolicenie praktyki.
