Subskrybuj nas na Youtube
Sprawy z zakresu ochrony wynalazków, znaków towarowych, praw autorskich itp. rozstrzygać będą od 1 lipca specjalistyczne sądy. Wprowadzono też instrumenty, które ułatwią gromadzenie dowodów
Nowy szczególny tryb postępowania ‒ w sprawach własności intelektualnej ‒ pojawi się 1 lipca 2020 r. w ustawie z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086; dalej: k.p.c.). Ustawodawca podzielił wyrażane od lat poglądy doktryny, że specyfika praw własności intelektualnej wymaga odrębnych przepisów proceduralnych i jednolitego postępowania. Dotychczas kognicja w sprawach z tego zakresu podzielona była pomiędzy sądy powszechne, administracyjne oraz Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Nie sprzyjało to ani jednolitości orzeczniczej, ani szybkości postępowań. Nowe postępowanie uregulowano w art. 47989–479129 k.p.c., które tworzą dział IVg w części pierwszej w księdze pierwszej w tytule VII k.p.c.
Jak zapowiedziano w uzasadnieniu do projektu nowelizacji, początkowo planuje się utworzyć cztery wydziały w sądach okręgowych (Gdańsk, Poznań, Lublin i Warszawa) i dwa wydziały w sądach apelacyjnych (Poznań i Warszawa) właściwe do rozstrzygania spraw własności intelektualnej. Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie będzie wyłącznie właściwy do spraw własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. W nowych wydziałach orzekać mają wyspecjalizowani sędziowie. Skutkiem ma być jednolitość orzecznictwa, a także szybsze rozpoznawanie spraw.
Nowy tryb postępowania obejmie m.in. sprawy o:
- ochronę praw autorskich i pokrewnych – tj. majątkowe i osobiste prawa autorskie, prawo do artystycznych wykonań, prawa do fonogramów i wideogramów, prawa do nadań programów, prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych;
- ochronę praw własności przemysłowej, czyli praw do wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych;
- zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji,
- ochronę dóbr osobistych – w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług – chodzi tu zatem w szczególności o wizerunek, a także inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorcę oraz jego firmę;
- ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą – przypomnijmy, że w myśl art. 23 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875) dobrami osobistymi są m.in. twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska; w grę może również wchodzić ochrona nazwiska, pseudonimu, wizerunku, a nawet godności twórcy lub wynalazcy.
Nowy tryb będzie jednym z postępowań cywilnych, niemniej charakterystyczne będą dla niego pewne szczególne rozwiązania – omawiamy poniżej wybrane. Są wśród nich m.in. takie, które ułatwią przedsiębiorcom gromadzenie dowodów naruszenia praw własności intelektualnej oraz dowodzenie roszczeń.
1. obligatoryjne zastępstwo procesowe
W nowych postępowaniach obowiązywać będzie zastępstwo stron przez adwokatów, radców prawnych lub rzeczników patentowych (tzw. przymus adwokacki). Tylko wyjątkowo strona będzie mogła występować samodzielnie, a mianowicie:
- jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 tys. zł;
- jeśli sąd rozpoznający sprawę zwolnił stronę z obowiązkowego zastępstwa – może to zrobić, jeżeli uzna, że okoliczności, w tym stopień zawiłości sprawy, nie uzasadniają takiej konieczności; zwolnienie może nastąpić w każdym stanie sprawy, z urzędu lub na wniosek strony złożony w piśmie procesowym, np. w pozwie, czy na dalszym etapie sprawy.
W sprawach związanych z ochroną praw własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych.
2. niewiążące przekazanie sprawy
Sąd powszechny rozpoznający sprawę, w której uzna, że dotyczy ona praw własności intelektualnej, będzie zobligowany do przekazania jej sądowi właściwemu do jej rozpoznania. Jednak to sąd własności intelektualnej najlepiej będzie w stanie ocenić, czy dana sprawa podlega jego kognicji. Jeżeli uzna, że tak nie jest, to przekaże ją innemu sądowi, nie wyłączając przekazującego. Co ważne, z kolei sąd, któremu sprawa zostanie przekazana przez sąd własności intelektualnej, będzie związany postanowieniem tego ostatniego sądu. Nie będzie mógł on zatem ponownie jej przekazać. W takim przypadku będzie ona rozpoznawana na zasadach ogólnych. Podobnie będzie w przypadku, gdy pozew zostanie skierowany początkowo do sądu własności intelektualnej, a ten stwierdzi brak swojej właściwości.
3. zasądzenie odpowiedniej sumy
Nie jest to rozwiązanie nowe, zbliżona instytucja uregulowana jest bowiem w art. 322 k.p.c. Ustawodawca uznał jednak, że z uwagi na specyfikę praw własności intelektualnej konieczne jest wprowadzenie odrębnego art. 47993 k.p.c. o zbliżonej treści. Stanowi on, że jeżeli w sprawie o naruszenie sąd uzna, iż ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, to może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że regulacja ta znajdzie zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do roszczeń związanych z eksploatacją praw własności intelektualnej wobec przedmiotów, które nie występują już w obrocie, a co do których pełne odtworzenie ich cech (np. funkcjonalności programu komputerowego) nie jest możliwe.
Bazując na dotychczasowym, bogatym orzecznictwie do art. 322 k.p.c., wskazać należy, że regulacja ta nie zwalnia strony od obowiązku wykazania przybliżonej wysokości roszczenia.
4. zabezpieczenie środka dowodowego
Co prawda, polskie prawo procesowe zna instytucję zabezpieczenia dowodu, jednak wprowadzone nowelizacją „zabezpieczenie środka dowodowego” jest procedurą zgoła inną. O ile celem zabezpieczenia dowodu jest jego przeprowadzenie (np. przesłuchanie świadka w sytuacji obawy, że późniejsze przeprowadzenie dowodu może nie być możliwe), o tyle celem omawianej instytucji jest jedynie fizyczne pozyskanie materiału, z którego będzie mógł zostać w późniejszym czasie przeprowadzony dowód. Cele są zatem dwa:
1) zapewnienie przyszłemu (lub aktualnemu) powodowi możliwości uzyskania informacji o faktach dotyczących naruszeń jego praw (cel wydobywczy),
2) pozyskanie, na potrzeby trwającego lub przyszłego postępowania, materialnego substratu, za pomocą którego prowadzony będzie dowód (cel zachowawczy).
Środek ten ma zatem ułatwić przygotowanie podstawy faktycznej wytaczanego powództwa. Przysługuje wtedy, gdy powód podjął już decyzję o wytoczeniu powództwa, a opiera ją na własnej wiedzy, wynikającej ze styczności z dostępnymi mu rzeczowymi nośnikami informacji. [ramka]
Nowa ścieżka
W celu zabezpieczenia środka dowodowego uprawniony musi wystąpić z wnioskiem do sądu. Może to uczynić zarówno jeszcze przed złożeniem pozwu, jak i w trakcie postępowania (aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji). Sąd powinien wniosek rozpoznać w terminie tygodnia.
We wniosku uprawniony powinien uprawdopodobnić swoje roszczenie, a także negatywne skutki braku udzielenia zabezpieczenia. Te ostatnie wystąpią np., gdy
• brak zabezpieczenia środka dowodowego uniemożliwi lub poważnie utrudni przytoczenie lub udowodnienie istotnych faktów,
• zachodzi ryzyko zniszczenia środka dowodowego lub
• opóźnienie w uzyskaniu środka dowodowego może uniemożliwić lub poważnie utrudnić osiągnięcie celu postępowania dowodowego.
Kolejną okolicznością uzasadniającą zabezpieczenie będzie konieczność stwierdzenia danego stanu rzeczy, np. że konkurent nielegalnie wykorzystuje znak towarowy uprawnionego na swojej stronie internetowej i istnieje ryzyko, że gdy dowie się o sprawie, to usunie go z niej. Środkami zabezpieczenia mogą być także odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek.
Jeżeli udzielenie zabezpieczenia środka dowodowego następuje przed wszczęciem postępowania, to sąd dodatkowo wyznacza termin, w którym pozew powinien być wniesiony pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może być krótszy niż dwa tygodnie i dłuższy niż miesiąc od dnia uprawomocnienia się postanowienia o zabezpieczeniu. Wykonanie postanowienia sąd może uzależnić od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń zobowiązanego lub pozwanego powstałych w wyniku wykonania tego postanowienia. Z kaucji tej przysługuje zobowiązanemu lub pozwanemu pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi należnościami, zaraz po kosztach egzekucyjnych. Chodzi tu o przypadki, gdy zobowiązany poniósł koszty, a nawet doznał szkody w związku z wykonaniem zabezpieczenia, a powództwo finalnie nie zostało uwzględnione.
5. wyjawienie, wydanie, ujawnienie informacji
Zbliżonym celom jak zabezpieczenie środka dowodowego służyć mają instytucje: wyjawienia i wydania środka dowodowego, a także udzielenia informacji. Otóż powód, który uprawdopodobnił zasadność swoich roszczeń, może żądać, aby sąd:
- nakazał pozwanemu wyjawienie lub wydanie środka dowodowego, którym dysponuje (w szczególności chodzi o dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe); bez tych dowodów lub informacji powód może nie być w stanie udowodnić roszczenia albo wysokości szkody spowodowanej działaniami pozwanego bądź korzyści uzyskanych przez niego kosztem powoda;
- wezwał naruszającego albo osoby trzecie do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług, jeżeli jest to niezbędne dla dochodzenia roszczenia – podobnie jak w przypadku pierwszego z omawianych środków informacje te mogą być niezwykle istotne dla oceny skali naruszenia oraz szkody powoda; wezwanie takie sąd może wystosować przed wszczęciem postępowania w sprawie o naruszenie lub w jego toku aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji.
W obu przypadkach osoba, do której zwrócił się sąd, zobowiązana jest – przed zastosowaniem się do wezwania – do złożenia odpowiedzi na wniosek w zakreślonym terminie. Dopiero po zapoznaniu się z jej treścią sąd decyduje, czy należy zastosować wnioskowany środek. Na postanowienie sądu pierwszej instancji zobowiązanemu przysługiwać będzie zażalenie do sądu drugiej instancji.
Warto również zaznaczyć, że instytucja ta dotyczy następujących rodzajów informacji:
- o firmie, miejscu zamieszkania lub siedzibie i adresie producentów, wytwórców, dystrybutorów, dostawców oraz innych poprzednich posiadaczy, od których lub na rzecz których nastąpiło nabycie lub zbycie towarów, korzystanie z usług lub ich świadczenie, jak również przewidywanych hurtowników i detalistów tych towarów lub usług;
- o ilości wyprodukowanych, wytworzonych, wysłanych, otrzymanych lub zamówionych towarów lub świadczonych usług, jak również cenach otrzymanych w zamian za towary lub usługi.
Jedynie w szczególnie uzasadnionych okolicznościach mogą wchodzić w grę inne informacje, które są niezbędne do wykazania wysokości roszczenia.
Osoba udzielająca informacji może domagać się zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w związku z udzieleniem informacji.
Ustawodawca przewidział też mechanizmy, które mają zapewnić wykonanie zobowiązań sądu. Co prawda, zobowiązany do udzielenia informacji może odmówić ich przekazania w przypadkach, gdy możliwe byłoby skorzystanie z prawa odmowy do składania zeznań (art. 261 k.p.c.), ale powodem odmowy nie może być dotkliwa i bezpośrednia szkoda majątkowa grożąca ujawniającemu informacje lub jego bliskim. Pozwany odmawiający wydania lub wyjawienia dowodów ryzykuje, że sąd może uznać za ustalone fakty, które mają zostać stwierdzone za pomocą tego środka, chyba że wykaże on co innego. Sąd może również obciążyć taką osobę obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w całości lub części, niezależnie od wyniku sprawy.
Sąd, uwzględniając wniosek o zastosowanie ww. środków, powinien mieć na uwadze interesy wszystkich stron postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a zobowiązanego lub pozwanego nie obciążać ponad potrzebę. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu nowelizacji środki te w okolicznościach określonej sprawy mają być sprawiedliwe i słuszne, a także nie mogą być nadmiernie skomplikowane czy kosztowne. Nie mogą również pociągać za sobą nierozsądnych ograniczeń czasowych czy nieuzasadnionych opóźnień. Powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające oraz stosowane w taki sposób, aby zapobiec tworzeniu ograniczeń handlu prowadzonego zgodnie z prawem.
6. powództwa szczególne
Od 1 lipca do k.p.c. wprowadzono również dwa szczególne powództwa, tj. powództwo wzajemne oraz powództwo o ustalenie, że określone czynności nie naruszają określonego patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. Omówimy je w kolejnym numerze tygodnika.
