Przeznaczony dla firm tryb rozstrzygania spraw w sądach nie dla wszystkich jest korzystny. Niektóre osoby mogą go wyłączyć. Wystarczy złożyć w terminie odpowiedni wniosek. Kiedy warto to zrobić?
Od 7 listopada do polskich sądów po kilku latach wróciło odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych. Przywróciła je nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 4 lipca 2019 r. (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; dalej: k.p.c.). To specjalny tryb do rozstrzygania spraw gospodarczych, czyli przede wszystkim między przedsiębiorcami, których przedmiot związany jest z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.
Celem wprowadzenia odrębnego postępowania jest skrócenie czasu rozpoznawania przez sądy spraw, z którymi zgłaszają się przedsiębiorcy. Efekt przyspieszenia orzekania ma zostać osiągnięty poprzez wprowadzenie kilku specyficznych rozwiązań prawnych. Przykładowo w nowym postępowaniu gospodarczym twierdzenia i dowody trzeba będzie podawać w ściśle określonym terminie – na początku postępowania – pod rygorem braku możliwości ich przytaczania na późniejszym etapie sprawy. Nie będzie można wnosić powództwa wzajemnego. Również możliwość powoływania świadków została istotnie ograniczona w stosunku do przepisów obowiązujących w postępowaniu w „zwykłych” sprawach cywilnych. Kluczowe znaczenie uzyska dowód z dokumentu. Nie będzie można również naprawiać błędów w obszarze określenia stron postępowania.
I chociaż niewykluczone, że te i inne specyficzne rygory i ograniczenia postępowania gospodarczego rzeczywiście mogą spowodować, że wyroki będą wydawane szybciej, to nie zawsze ten nowy tryb można okazać się korzystny. Szczególnie w przypadku małego przedsiębiorcy, który nie zdecyduje się na skorzystanie z usług adwokata lub radcy prawnego – wzrośnie ryzyko, że rozstrzygnięcie sprawy będzie dla niego niekorzystne. Dlatego też nowa procedura daje niektórym osobom możliwość złożenia wniosku o przeprowadzenie sprawy gospodarczej z pominięciem sformalizowanych rygorów. A więc możliwe jest niejako wyłączenie stosowania postępowania gospodarczego pomimo kwalifikowania się sprawy do tego trybu. Odpowiadamy zatem na wybrane pytania przedsiębiorców, m.in.: kto może złożyć taki wniosek, jak to zrobić, kiedy może być to korzystne?
Kto może złożyć wniosek o wyłączenie spod rygorów postępowania gospodarczego?
Zgodnie z art. 4586 par. 1 k.p.c. na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów postępowania gospodarczego. Ustawodawca, przyznając ww. podmiotom tego rodzaju narzędzie procesowe, założył, że mniejsze firmy, które będą uczestniczyć w postępowaniach gospodarczych – zapewne często bez pomocy profesjonalnej obsługi prawnej – mogą nie być przygotowane do dochodzenia swoich praw w ramach bardziej rygorystycznych rozwiązań procesowych. Zatem uprawnienie do złożenia takiego wniosku przysługuje wyłącznie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi (np. prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą) lub osobom niebędącym przedsiębiorcami (których sprawy kwalifikują się do trybu gospodarczego).
Wynająłem adwokata, który będzie reprezentował mnie w sądzie. Czy może on złożyć za mnie wniosek?
Tak. Nie ma znaczenia, czy dany podmiot jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, czy też nie. Profesjonalny pełnomocnik strony powinien złożyć stosowny wniosek w pozwie – jeśli wnioskującym jest powód; a gdy reprezentuje on pozwanego – powinien to robić w pierwszym piśmie wnoszonym do sądu (odpowiedzi na pozew, w sprzeciwie od wyroku zaocznego, w zaskarżeniu do nakazu zapłaty).
Czy wniosek o wyłączenie sprawy spod rygorów postępowania gospodarczego może złożyć spółka osobowa lub spółka z o.o. ?
Nie. Przyjęta w art 4586 par. 1 k.p.c. konstrukcja prawna nie obejmuje swoim zakresem małych firm działających chociażby w formie spółek osobowych lub spółek kapitałowych. Takie podmiotowe ograniczenie osób uprawnionych do złożenia wniosku wydaje się dyskusyjne. Nie zawsze struktura prawna i forma prowadzenia działalności gospodarczej przesądza o niskim stopniu sprofesjonalizowania danej organizacji lub o rozmiarach jej działalności. Często zdarza się, że w realiach polskiego biznesu firmy działające w oparciu o wpis w CEIDG są większe, bardziej sprofesjonalizowane i bogatsze w zasoby niż małe spółki osobowe lub spółki z o.o. z niewielkim kapitałem zakładowym.
Czy sąd przypomni o uprawnieniu?
Tak, ale nie wszystkim. Zgodnie z nowymi przepisami o uprawnieniu wynikającym z art. 4586 par. 1 k.p.c. strona, której nie reprezentuje profesjonalny pełnomocnik (np. adwokat lub radca prawny), powinna zostać przez sąd pouczona. Termin na złożenie wniosku wynosi tydzień. Bieg tygodniowego terminu do złożenia wniosku dla takiej osoby rozpoczyna się od dnia doręczenia jej stosownego pouczenia o tym uprawnieniu; przy czym znaczenie ma tu data doręczenia pouczenia na piśmie, a nie drogą elektroniczną. Przyjąć należy, że w razie niedoręczenia stronie pouczenia termin na złożenie wniosku nie biegnie.
Natomiast – jak wskazano wyżej – profesjonalny pełnomocnik strony powinien złożyć stosowny wniosek już w pozwie, jeśli wnioskującym jest powód; z kolei w przypadku gdy reprezentuje on pozwanego, powinien to robić w pierwszym piśmie wnoszonym do sądu (odpowiedź na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego, środek zaskarżenia do nakazu zapłaty).
Co jeśli wniosek nie zostanie złożony na czas?
W przypadku gdy wniosek nie zostanie złożony w terminie tygodniowym, uprawnienie strony do żądania rozpoznania sprawy gospodarczej z wyłączeniem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych wygasa. Jeżeli natomiast uprawniona strona nie złoży wniosku w terminie bez swojej winy, sąd będzie mógł przywrócić ten termin na zasadach wynikających z art. 168 i nast. k.p.c.
Czy wniosek trzeba uzasadnić? Jakie argumenty należy w nim przedstawić?
Wniosek strony o rozpoznanie jej sprawy z pominięciem przepisów postępowania gospodarczego nie wymaga żadnej szczególnej argumentacji ani przytaczania dodatkowych dowodów. Sąd, otrzymując taki wniosek od podmiotu uprawnionego, jest związany jego żądaniem. A więc jeżeli tylko odpowiedni wniosek zostanie złożony przez uprawnioną osobę w terminie – to sąd zobowiązany jest rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Taki charakter wniosku sprawia, że w rzeczywistości stanowi on żądanie strony i nie wymaga uzasadnienia.
Rozstrzygnięcie wniosku zapadać będzie w formie postanowienia sądu. Po uwzględnieniu wniosku sprawa rozpoznawana będzie nadal przez sąd gospodarczy, jednakże wyłącznie w oparciu o ogólne przepisy postępowania cywilnego.
Co należy rozważyć, podejmując decyzję? Dlaczego przedsiębiorcy może opłacać się rozpoznanie sprawy z pominięciem postępowania gospodarczego? Jakie argumenty i kontrargumenty należy rozważyć, podejmując decyzję w konkretnym przypadku?
Otóż tworząc postępowanie w sprawach gospodarczych, ustawodawca wyszedł z założenia, że stronami w tym postępowaniu będą w przeważającej mierze przedsiębiorcy. W ocenie ustawodawcy od przedsiębiorcy powinno się również oczekiwać większego profesjonalizmu zarówno pod względem organizacyjnym, jak i operacyjnym. Z tego powodu przyjęto, że postępowanie gospodarcze może być bardziej sformalizowane i rygorystyczne, a także może wprowadzać prawne ograniczenia także względem uprawnień procesowych stron aby przy użyciu tych narzędzi zmierzać do jak najszybszego rozstrzygnięcia sprawy w sądzie. Decydując się na skorzystanie z przysługującego uprawnienia do złożenia wniosku o wyłączenie rygorów postępowania gospodarczego, przedsiębiorca będący osobą fizyczną może uniknąć kilku potencjalnie ryzykownych procesowo rozwiązań. Za ryzykowne można uznać następujące rozwiązania:
• Prekluzja dowodowa. Artykuł 4585 k.p.c. wprowadził bardziej rygorystyczną prekluzję dowodową w sprawie prowadzonej w trybie gospodarczym. Konsekwencją jest znaczne ograniczenie w czasie powoływania przez strony twierdzeń i dowodów w sprawach gospodarczych, w stosunku do rozwiązania przyjętego na gruncie postępowania prowadzonego w zwykłych sprawach cywilnych. Stosownie bowiem do art. 20512 k.p.c. na gruncie postępowania w sprawach cywilnych – niebędących sprawami gospodarczymi – strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy (jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze). Dopiero twierdzenia i dowody zgłoszone po zatwierdzeniu planu rozprawy podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Jeżeli natomiast nie zarządzono przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, które według przepisów kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.
• Brak możliwości wniesienia powództwa wzajemnego. W postępowaniu gospodarczym niedopuszczane będzie wniesienie powództwa wzajemnego. W konsekwencji – nie mogąc go wytoczyć, pozwany będzie musiał wnosić do sądu osobną sprawę. Postępowanie gospodarze ogranicza zatem pozwanemu pole manewru w zakresie obrony przed roszczeniem. Natomiast w postępowaniu prowadzonym w oparciu o ogólne reguły procesu cywilnego pozwany w odpowiedzi na pozew może nadal wytoczyć powodowi powództwo wzajemne.
• Brak możliwości występowania z nowymi roszczeniami zamiast lub obok roszczenia dotychczasowego. Zakaz ten nie obejmie jednak sytuacji, w której z uwagi na zmianę okoliczności sprawy powód zamiast pierwotnego przedmiotu sporu zażąda jego równowartości lub innego przedmiotu. Dodatkowo powyższym zakazem nie jest objęte rozszerzenie żądania o świadczenia za kolejne okresy, w przypadku powtarzających się świadczeń.
• Ograniczenie dowodu ze świadków oraz rola dowodu z dokumentu. Nowe postępowanie w sprawach gospodarczych istotnie ogranicza możliwość skorzystania w procesie z dowodu z zeznań świadków. Zgodnie z art. 45810 k.p.c. dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W postępowaniu prowadzonym w oparciu o ogólne przepisy procesowe dowód z zeznań świadków nie podlega takim ograniczeniom. Zatem dowód z zeznań świadków może być przeprowadzany wyjątkowo. Ustawodawca w nowym postępowaniu gospodarczym dał więc prymat innym środkom dowodowym, przede wszystkim dowodom z dokumentów. Tego rodzaju ograniczenia mają na celu przyspieszenie postępowania.
„Wyłączając” zatem rygory postępowania gospodarczego, przedsiębiorca będący osobą fizyczną unika przede wszystkim istotnych ograniczeń dowodowych, w szczególności może szerzej korzystać z dowodu z zeznań świadków.
W tym stanie rzeczy przed wystąpieniem na drogę sądową oraz przed ewentualnym złożeniem wniosku o wyłączenie sprawy z trybu gospodarczego warto zrobić solidne wewnętrzne podsumowane i ocenić, czy posiada się mocne dokumenty i niepodważalne dowody na korzyść swojego stanowiska, czy też dokumentacja jest wybrakowana, niespójna, budząca wątpliwości i w sądzie fakty trzeba będzie w dużej mierze wykazywać przy pomocy świadków lub nawet zeznań strony. Dopiero dysponując rezultatem takiego podsumowania, będzie można podjąć racjonalną decyzję, czy ma się na tyle mocne dokumenty, by korzystać z usprawnień postępowania gospodarczego, czy też warto jednak skłonić się ku przekierowaniu sprawy na tory „zwykłej” procedury i tam uniknąć ograniczeń dowodowych, a co za tym idzie, być może nawet negatywnego rozstrzygnięcia sprawy.
Jakie mogą być negatywne aspekty decyzji o wyłączeniu trybu gospodarczego?
Postępowanie gospodarcze mimo tego, że jest obwarowane określonymi rygorami, może wykazywać pewne przewagi nad postępowaniem w zwykłym trybie cywilnym. A mianowicie:
• Wyrok być może uda się uzyskać szybciej. Sąd zobowiązany jest bowiem, by dążyć do rozstrzygnięcia sprawy w ciągu maksymalnie sześciu miesięcy. Przedsiębiorca będący osobą fizyczną powinien być zatem świadomy, że wnioskując o rozpoznanie sprawy z pominięciem postępowania w sprawach gospodarczych, jednocześnie ryzykuje, że jego sprawa będzie trwała dłużej w zwykłym postępowaniu. Tymczasem w przypadku znacznych kwot dochodzonych w sprawach gospodarczych czas uzyskania należności ma kluczowe znaczenie dla płynności finansowej zwłaszcza mniejszych przedsiębiorców, często finansujących projekty przy wsparciu kredytowym.
• Wyrok jako tytuł zabezpieczenia. Nieprawomocny wyrok sądu I instancji wydany w postępowaniu w prawach gospodarczych zasądzający świadczenie w pieniądzu lub w rzeczach zamiennych stanowi tytuł zabezpieczenia wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Oznacza to, że powód może na jego podstawie uzyskać zabezpieczenie roszczenia i zwiększyć szanse, że realnie otrzyma na swoją rzecz świadczenie zasądzone już prawomocnym wyrokiem. W postępowaniu prowadzonym w trybie zwykłym wyrok sądu I instancji nie jest tytułem zabezpieczenia.
Jak z tego wynika decyzja o skorzystaniu z uprawnienia przewidzianego w art. 4586 k.p.c. powinna być przemyślana i dostosowana do realiów danej sprawy oraz konkretnej sytuacji, w jakiej przedsiębiorca się znajduje. Każdy powinien rozważyć, czy w jego sytuacji oraz z perspektywy konkretnej sprawy lepiej będzie pozostać w procedurze gospodarczej, czy też przenieść sprawę na drogę zwykłego postępowania cywilnego. Jak wiadomo w biznesie jedna reguła pozostaje niezmienna: „czas to pieniądz”. Nie powinna zatem dziwić postawa przedsiębiorców, którzy mimo uprawnienia do złożenia wniosku o wyłączenie w ich sprawie przepisów postępowania gospodarczego, nie skorzystają z tej możliwości i licząc na szybszy wyrok dołożą wszelkich starań, by sprostać sformalizowanym wymogom postępowania gospodarczego.
przykład
Drobny biznes ma prawo być sądzony na zasadach ogólnych
Pani Barbara prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Zawarła umowę leasingu maszyn ze spółką X sp. z o.o. Ta jednak nie wywiązała się z zamówienia i nie dostarczyła maszyn w terminie. Pani Barbarze postanowiła skierować pozew do sądu gospodarczego. Zdecydowała się przy tym skorzystać z usług profesjonalnego pełnomocnika. Ten poinformował ją o możliwości o możliwości wyłączenia z rygorystycznego trybu właściwego dla spraw gospodarczych. Pani Barbara oceniła, że wygodniejszy będzie dla niej proces na zasadach ogólnych. Pełnomocnik pani Barbary złożył zatem wniosek o rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych. Wniosek umieścił w pozwie. Sąd uwzględnił go. W konsekwencji sprawa będzie rozpoznawana nadal przez sąd gospodarczy, ale z wyłączeniem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.
