Unijny system oznaczeń klas energetycznych będzie się składać z siedmiu liter, od A do G, a nie czterech, jak dotychczas. Na naklejkach pojawią się dodatkowe elementy, np. kod QR. Producenci i importerzy sprzętu powinni m.in. przygotować nowe wzory naklejek i zarejestrować wprowadzone modele w bazie EPREL. Zmiany dotyczyć będą również sprzedawców
19 czerwca weszła w życie nowelizacja ustawy o informowaniu o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię, uchwalona przez Sejm 12 kwietnia, która dostosowuje polskie przepisy do zmian w unijnym systemie etykietowania. Chodzi o zapowiadane przeskalowanie systemu oznaczeń klas energetycznych, wprowadzone przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2017/1369 z 4 lipca 2017 r. ustanawiające ramy etykietowania energetycznego (dalej: rozporządzenie ramowe). [ramka 1] W wyniku nowelizacji ustawa z 14 września 2012 r. o informowaniu o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię oraz o kontroli realizacji programu znakowania urządzeń biurowych zmieni swoją nazwę na krótszą: o etykietowaniu energetycznym produktów związanych z energią.

Ramka 1

Dlaczego Unia zdecydowała się na przeskalowanie?
Etykiety energetyczne to od ponad dwudziestu lat jedno z najskuteczniejszych narzędzi Unii Europejskiej w polityce klimatycznej. System etykietowania urządzeń związanych z energią wraz ze ściśle powiązanymi przepisami o ekoprojektowaniu urządzeń związanych z energią (dyrektywa 2009/125/WE) odpowiadają za realizację połowy unijnego celu Europa 2020 w zakresie redukcji zużycia energii oraz 1/5 celu w zakresie redukcji emisji CO2.
Etykieta energetyczna pozwoliła porównywać sprzęt pod względem wpływu na środowisko. Dzięki niej klient ma zawsze pewność, że różne urządzenia zostały poddane tym samym precyzyjnym wymogom przy ocenie ich wydajności. Kiedy wprowadzano pierwsze etykiety dla chłodnictwa w latach 90. ubiegłego wieku, w sprzedaży dominowała klasa energetyczna E odpowiadająca zużyciu przez lodówkę ok. 800 kWh rocznie. Dzisiaj lodówki oznaczone klasą A+++ zużywają o ponad 80 proc. mniej prądu, czyli ok. 150 kWh. Dzięki innowacyjności branży AGD i oświetleniowej większość dostępnych na rynku urządzeń lokowana jest obecnie w trzech najwyższych klasach energetycznych: A+, A++, A+++. To głównie z tego powodu w 2017 r. Unia Europejska zdecydowała o przeskalowaniu, czyli po prostu likwidacji plusów i powrocie do pierwotnej skali od A do G.

gdzie szukać nowych obowiązków

Unijne rozporządzenie ramowe 2017/1369 obowiązuje bezpośrednio. Dlatego podmioty dostarczające lub sprzedające urządzenia powinny szukać swoich obowiązków właśnie w nim oraz w przyjmowanych na jego podstawie stosownych rozporządzeniach delegowanych Komisji Europejskiej. Kilka z nich, dotyczących chłodziarek, pralek, pralko-suszarek, zmywarek, oświetlenia oraz telewizorów wejdzie w życie najprawdopodobniej jeszcze w tym roku. Niemniej jednak za niezbędne uznano wprowadzenie zmian w przepisach krajowych. Nowela ustawy o etykietowaniu energetycznym produktów związanych z energią sama z siebie nie zawiera już zapisów o obowiązkach czy definicji. Określa głównie system kontroli oraz kar za niespełnienie wymogów zapisanych w rozporządzeniu ramowym lub aktach delegowanych.

jak będzie wyglądała skala

Dwie kluczowe zmiany, jakie wprowadza rozporządzenie ramowe, to nowa procedura wprowadzania i zmiany skali etykiet oraz – powiązana z nimi – baza danych o modelach z etykietami energetycznymi, tzw. EPREL (ang. European product database for energy labelling). [ramka 2]

Ramka 2

Baza EPREL
Unijna baza danych o produktach EPREL została utworzona na mocy rozporządzenia ramowego. Jest to wspólny dla całej UE rejestr modeli urządzeń wprowadzanych na rynek od 2019 r. Producenci i importerzy umieszczają w nim informacje zawarte w karcie produktu oraz treść dokumentacji technicznej. Baza składa się z dwóch części – publicznej, dostępnej dla konsumentów, oraz części poufnej, dostępnej wyłącznie dla inspekcji nadzoru rynku. Zarejestrowanie modelu nie kończy obowiązku. Modele urządzeń utrzymywane są w bazie przez 15 lat od daty wprowadzenia na rynek ostatniego egzemplarza danego modelu. Kary za brak wpisu do rejestru wprowadza ustawa o etykietowaniu energetycznym produktów związanych z energią. Ich wysokość to równowartość od jednego do dziesięciu średnich wynagrodzeń w Polsce. Więcej na www.eprel.pl. ©℗
Nowy unijny system oznaczeń klas energetycznych będzie się składać z siedmiu liter, od A do G – a nie czterech jak dotychczas. Znikną też plusy, które obecnie są stosowane jako dodatkowe oznaczenie w przypadku niższego zużycia energii. A zatem w nowym systemie nie będzie już np. oznaczenia A+++.
Rozporządzenie ramowe określa podstawowy harmonogram likwidacji owych „plusów”, czyli klas A+, A++ oraz A+++, oraz powrotu do siedmiopunktowej skali A, B, C, D, E, F, G. Wytyczne dla dalszych aktów prawnych określa art. 11 rozporządzenia ramowego, który wprowadza procedurę przeskalowania etykiet. Główna zasada wynikająca z niego mówi, że zakres zużycia energii w danej klasie ustala się w taki sposób, aby było mało prawdopodobne, że jakiekolwiek produkt zakwalifikuje się do klasy energetycznej A lub A i B (w przypadku przewidywanego znaczącego postępu technologicznego) w momencie wprowadzenia nowej etykiety. Inaczej mówiąc, najlepsze urządzenia z klasy A+++ w momencie przeskalowania trafią do klasy B lub C, a najmniej efektywne urządzenia z klasy A+ trafią do klasy najniższej, czyli G. Wprowadzając tę zasadę, Komisja Europejska zakładała, że nowy podział skali pozwoli uniknąć kolejnego przeskalowania w danej grupie przez najbliższe 10 lat.
Przywołane założenia określone w rozporządzeniu ramowym są następnie doprecyzowywane w rozporządzeniach delegowanych dla danej grupy produktowej.

od kiedy trzeba będzie stosować zmienione oznaczenia

Przepisy wprowadzają harmonogram przeskalowywania etykiet w poszczególnych grupach produktowych. W pierwszej kolejności etykiety zmieni pięć grup produktowych. Nowe etykiety dla chłodnictwa, pralek, zmywarek oraz wyświetlaczy elektronicznych o powierzchni powyżej 100 cm kw. (telewizory, monitory) będą eksponowane w punktach sprzedaży od 1 marca 2021 r. – tak wynika z przyjętych 4 marca 2019 r. rozporządzeń delegowanych Komisji Europejskiej. W przypadku źródeł światła (a więc oświetlenia) data zmiany etykiet to 1 września 2021 r.
Z tymi samymi terminami nowe rozporządzenia zastąpią stare akty delegowane wydawane dla tych grup produktowych na podstawie starej dyrektywy o etykietowaniu nr 2010/30/UE (akty delegowane Komisji Europejskiej z numerami 1059/2010, 1060/2010, 1061/2010, 1062/2010, 874/2012). Przepisy te powinny zostać opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE jeszcze w czerwcu 2019 r. Pozostałe grupy produktowe będą przeskalowywane w dalszej kolejności, a stosowne rozporządzenia delegowane KE powinna przyjąć do sierpnia 2023 r. Na zasadzie wyjątku przepisy dla urządzeń do podgrzewania wody przyjęte będą dopiero do 2025 r.
Dla zobrazowania skali zmian można posłużyć się rozporządzeniem delegowanym dla chłodnictwa. Obecne lodówki w klasie A+++ otrzymają klasę C lub D. Sprzęt z klasą A++ otrzyma klasę D lub E, a sprzęt z klasy A+ wyląduje w klasie F i G. Dodatkowo w przypadku grup produktowych zmianie ulegają także metody badań oraz parametry pomiarów. W efekcie producenci i importerzy będą musieli zapewnić badanie laboratoryjne urządzeń na potrzeby sporządzenia dwóch etykiet energetycznych.
wAŻNE Istotną zmianą będzie wprowadzenie wymogu zapewnienia dostępności części zamiennych przez od 7 do 10 lat po zakończeniu produkcji danego modelu. Producenci będą mieli także obowiązek udostępniania serwisom schematów urządzeń oraz informacji niezbędnych do przeprowadzania napraw.

jakie elementy pojawią się na naklejkach

Zmieni się sam wygląd etykiety. Poza eliminacją „plusów” na każdej etykiecie pojawi się kod QR do wykorzystania w aplikacjach mobilnych. Ma on przekierować konsumenta do odpowiedniej, poświęconej danemu produktowi strony w bazie EPREL. Nowym elementem jest także skala hałasu, która ma być uwidaczniana na etykiecie (gdzie klasa A będzie odpowiadała najcichszym urządzeniom, a klasa G – najgłośniejszym).
Ponadto postanowiono, że etykiety pralek oraz zmywarek będą pokazywały wartość zużycia energii nie dla standardowych 280 cykli rocznie, ale dla 100 cykli w trybie programu eko (sam program eko jest również dokładnie opisany w rozporządzeniach).
Wzór etykiety dla pralek
Muszą się na niej znajdować następujące informacje:
I ‒ kod QR
II ‒ nazwa dostawcy lub znak towarowy
III ‒ identyfikator modelu u dostawcy
IV ‒ skala klas efektywności energetycznej
V ‒ klasa efektywności energetycznej
VI ‒ ważone zużycie w kWh na 100 cykli
VII ‒ pojemność znamionowa w kg dla programu „eco 40–60”
VIII ‒ ważone zużycie wody w cyklu wyrażone w litrach
IX ‒ czas trwania programu „eco 40–60”
X ‒ klasa efektywności wirowania
XI ‒ poziom emisji hałasu akustycznego w dB
XII ‒ numer rozporządzenia

jakie jeszcze wymogi dla producentów wprowadzą akty wykonawcze

Równolegle dla przywołanych grup produktowych KE przygotowuje akty wykonawcze określające wymogi ekoprojektu dla urządzeń związanych z energią. To nierozłączne przepisy, które w większości przypadków wprowadzą swoje zmiany tego samego dnia co przepisy dla etykiet, czyli od 1 marca 2021 r. Ze względu na inną procedurę przyjmowania tych dokumentów ich publikacja będzie miała miejsce do kilku miesięcy po publikacji rozporządzeń delegowanych. Nowe wymogi ekoprojektu wycofają z rynku wiele urządzeń z dzisiejszej klasy energetycznej A+ w 2021 oraz 2023 r., określą maksymalne poziomy hałasu, efektywności wirowania czy suszenia urządzeń. Wprowadzą także wiele nowych wymogów informacyjnych dla dostawców.
Równie istotną zmianą będzie wprowadzenie wymogu zapewnienia dostępności części zamiennych przez 7 do 10 lat po zakończeniu produkcji danego modelu. Producenci będą mieli także obowiązek udostępniania profesjonalnym serwisom schematów urządzeń oraz informacji niezbędnych do przeprowadzania napraw.
W przypadku wymogów ekoprojektowania dodatkowo przyjmowane są wytyczne dla wielu produktów nieobjętych etykietowaniem, m.in. dla silników elektrycznych oraz ładowarek zewnętrznych.

co będą musieli zrobić producenci i importerzy

Obowiązki uczestników łańcucha dostaw sprzętu z etykietami reguluje rozporządzenie ramowe oraz rozporządzenia delegowane dla danej grupy produktowej. I tak: producenci i importerzy sprzętu przez okres czterech miesięcy od daty eksponowania nowych etykiet muszą dostarczać urządzenia z dwiema etykietami, czyli od 1 listopada 2020 r. do 28 lutego 2021 r. – w przypadku wspomnianych pięciu grup produktowych, a w przypadku oświetlenia odpowiednio – od 1 maja 2021 r. do 31 sierpnia 2021 r.
Przepisy nie zabraniają dostarczać nowej i starej etykiety jeszcze przed tym okresem. W przypadku wyraźnego żądania dostarczenia wersji drukowanej dostawcy powinni to uczynić w ciągu pięciu dni roboczych.
W sytuacji gdy stara i nowa etykieta ze zmienioną skalą podlegają pod inne normy techniczne i wymagają różnych badań modelu, dostawca może podjąć decyzję o niedostarczaniu starej etykiety. Taki wyjątek możliwy jest tylko w odniesieniu do produktów wprowadzonych do obrotu nie wcześniej niż 1 listopada 2020 r. Jednak sprzedawca może wtedy oferować produkt na sprzedaż dopiero od marca 2021 r.
Obowiązek dostarczania karty produktu przez dostawcę może być realizowany alternatywnie poprzez udostępnianie tych informacji w formie elektronicznej z bazy EPREL. Akty delegowane przewidują także okres przjeściowy dla starych kart produktowych. Do 28 lutego 2021 r. karta produktu wymagana na podstawie starych rozporządzeń może być udostępniana za pośrednictwem bazy EPREL, zamiast załączania jej wraz z produktem w formie drukowanej.
Kolejną nowością dla wprowadzających urządzenia jest wymóg nie tylko podawania w materiałach reklamowych klasy efektywności energetycznej, lecz także informowania o zakresie dostępnych klas efektywności energetycznej, czyli A‒G.

kto powinien wprowadzać produkty do bazy eprel

Bardzo istotną zmianą wynikającą z rozrządzenia ramowego jest wymóg rejestrowania modelu produktu do bazy EPREL. Od 1 stycznia br. każdy nowy model produktu podlegającego pod system etykietowania powinien zostać zarejestrowany przez producenta lub importera w ogólnounijnym rejestrze jeszcze przed jego faktycznym wprowadzeniem na rynek. [ramka 3] Przy czym modele obecnie sprzedawane, ale których pierwsze wprowadzanie na rynek miało miejsce przed 1 stycznia 2019 r., powinny być zarejestrowane w bazie najpóźniej do 30 czerwca 2019 r. Modele nie będące już w ofercie, ale które wprowadzano na rynek od 1 sierpnia 2017 r. do 31 grudnia 2018 r., również powinny być zarejestrowane w bazie do 30 czerwca 2019 r.
RAMKA 3
Produkty, które wymagają etykiety energetycznej
• chłodziarki, zamrażarki*
• pralki i pralkosuszarki*
• zmywarki*
• telewizory i monitory*
• oświetlenie*
• klimatyzatory
• okapy
• systemy wentylacyjne
• ogrzewacze (pomieszczeń i wody)
• urządzenia do gotowania (sprzęt gospodarstwa domowego)
• urządzenia chłodnicze (sprzęt profesjonalny)
• miejscowe ogrzewacze pomieszczeń
• kotły na paliwo stałe
• opony
* Od 2021 r. w tych grupach produktów obowiązywać będą nowe etykiety ©℗
Trzeba też pamiętać, że jeśli wprowadzono zmiany w urządzeniu mające znaczenie dla etykiety lub karty informacyjnej produktu (np. w wyniku zmiany w oprogramowaniu zmieniło się zużycie energii), to urządzenie uważa się za nowy model. Wiąże się to z obowiązkiem dokonania nowej rejestracji w bazie.

co trzeba zrobić w razie zmian w oprogramowaniu urządzeń

Warto także zwracać uwagę na wymóg dotyczący aktualizacji oprogramowania. Zgodnie z przepisami rozporządzenia dostawca (producent, importer) ma obowiązek zwracać się do klienta o wyraźną zgodę na wszelkie zmiany, które mają być wprowadzone do już użytkowanego egzemplarza za pomocą aktualizacji, a które miałyby negatywny wpływ na parametry ujęte na etykiecie efektywności energetycznej.
Ponadto wśród wymogów narzuconych dostawcom powtórzono już wcześniej obowiązujący przepis zakazujący projektowania urządzeń w taki sposób, aby osiągi modelu automatycznie zmieniały się w warunkach testowych w celu uzyskania korzystniejszego poziomu któregokolwiek z parametrów.

jakie są obowiązki dystrybutorów i sprzedawców

Każde urządzenie podlegające pod akty delegowane powinno być opatrzone w punkcie sprzedaży, w tym na targach, dostarczoną przez dostawców etykietą. Sprzedawca musi ją umieścić w taki sposób, aby była wyraźnie widoczna. W przypadku gdy w punkcie sprzedaży żaden egzemplarz danego modelu nie jest rozpakowany na wystawie, etykieta powinna być umieszczana na pudełku lub naklejona na urządzeniu.
Sprzedawca ma obowiązek udostępnić na wniosek klienta kartę informacyjną produktu. W praktyce takim wystarczającym udostępnieniem wydaje się udostępnienie poprzez link do bazy EPREL lub aplikacji obsługujących bazę, które w niedługim czasie zapewne powstaną. Z kolei sprzedawcy internetowi mają obowiązek udostępniać zarówno etykietę, jak i kartę produktu.
W związku z przeskalowaniem etykiet sprzedawcy detaliczni będą mieli 14 dni roboczych na zamianę starych etykiet energetycznych na nowe (czyli w przypadku wyżej wymienionych grup produktowych – do 15 marca 2021 r.). Sprzedawcy, podobnie jak dostawcy, powinni pamiętać o obowiązku pokazywania nie tylko klasy, lecz także skali efektywności energetycznej sprzętu w materiałach promocyjnych. Przewidziano oczywiście okres przejściowy dla sprzedawców. Przedsiębiorca, który nie jest w stanie uzyskać dla posiadanych w magazynie urządzeń nowej etykiety ze zmienioną skalą wskutek zaprzestania działalności przez dostawcę, może sprzedawać takie urządzenia z niezmienioną skalą maksymalnie przez okres dziewięciu miesięcy (czyli do 1 grudnia 2021 r.).

co grozi za stosowanie etykiet na urządzeniach, które nie podlegają obowiązkowi

Rozporządzenie ramowe doprecyzowuje kwestię nieuprawnionego stosowania etykiet. Zakazane jest m.in. dostarczanie dla urządzeń nieobjętych żądnym rozporządzeniem lub aktem delegowanym etykiet naśladujących uniją etykietę. Przepis ten ma zastosowanie do obecnej sytuacji na rynku odkurzaczy, gdzie na mocy wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE (sygn. T-544/13) od 18 stycznia 2019 r. anulowano akt delegowany regulujący etykiety dla odkurzaczy (rozporządzenie delegowane Komisji [UE] nr 665/2013 z 3 maja 2013 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE w odniesieniu do etykietowania energetycznego odkurzaczy). Zatem udostępnianie etykiet dla odkurzaczy jest obecnie bezprawne, a w myśl nowych przepisów – jest zakazane. Grozi za to kara grzywny.

czego się wymaga od internetowych platform sprzedażowych

Komisja przewidziała nowe obowiązki także dla internetowych platform hostingowych, które dopuszczają sprzedaż urządzeń za pośrednictwem swojej strony internetowej. Powinny one umożliwić pokazywanie elektronicznej etykiety i elektronicznej karty produktu na mechanizmie wyświetlania oraz informować sprzedawcę o obowiązku ich pokazania.

jak będzie wyglądała kontrola stosowania przepisów

System nadzoru reguluje polska ustawa o etykietowaniu urządzeń związanych z energią. Po nowelizacji ustawy zasadniczo zakres kompetencji się nie zmienił. Do zakresu nadzoru dodano bezpośrednio odwołanie do przepisów rozporządzenia ramowego lub rozporządzeń delegowanych. Uprawnienia kontrolne mają: inspektorzy Inspekcji Handlowej, Urząd Komunikacji Elektronicznej oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Jedna z większych zmian dotyczy właśnie zwiększenia uprawnień kontrolnych. Otóż do tej pory organ kontrolujący mógł zwrócić się o podjęcie stosownych działań wyłącznie do przedsiębiorcy, u którego bezpośrednio prowadzi lub prowadził kontrolę. Zatem w przypadku, kiedy czynności prowadzone były u sprzedawcy, organ nie mógł wystąpić o podjęcie stosownych działań przez dostawcę (mimo że taka potrzeba wynika z kontroli).
Zmiana umożliwi organowi kontrolującemu podjęcie stosownych działań i wystąpień jednocześnie w stosunku do obu podmiotów, tj. dostawcy i sprzedawcy.
Ponadto nadzór uzyskał prawo do żądania od kontrolowanych firm wycofania produktu związanego z energią od użytkowników, co jest nowością w polskiej ustawie. Zapis jest przywołaniem podobnego przepisu z rozporządzenia ramowego.

jakie sankcje grożą za niestosowanie przepisów

Analogicznie do możliwości korzystania z bezpośrednich zapisów rozporządzenia ramowego inspekcja nadzoru może wydawać kary za niezastosowanie się do tychże przepisów. Za niespełnienie obowiązków dostawcy lub sprzedawcy mogą otrzymać kary podobne do tych przed nowelizacją, czyli od jednego do dziesięciokrotnego średniego wynagrodzenia. Warto jednak zwrócić uwagę, że od 2012 r. przeciętne wynagrodzenie wzrosło o ok. 67 proc. W marcu 2019 r. wynosiło 5164 zł, a zatem kary obecnie mogą mieścić się w widełkach od ok. 5 tys. zł do ok. 50 tys. zł.

dlaczego bardzo potrzebna jest edukacja

Szeroki zakres zamian związanych z nową etykietą to na pewno ogromne wyzwanie dla producentów. Ci już od 2017 r., kiedy pojawiło się rozporządzenie ramowe, pracują nad przygotowaniem się do nowego systemu. Niestety o wielu nowych wymogach dowiedzieli dopiero na początku 2019 r. Warto tu mocno podkreślić, że zmiana etykiet to tylko połowa obowiązków, bo producenci muszą się dostosować do nowych wymogów ekoprojektu (które obowiązywać będą od marca 2021 r.) – w tym wypadku chodzi o dużo trudniejsze do przeprowadzenia zmiany wiążące się z zaprojektowaniem nowych modeli i wdrożeniem nowych procesów. Idą za tym duże inwestycje.
Nie możemy jednak zapomnieć, że sukces systemu etykietowania polega na prostym przekazie dla konsumentów. Im krótszy będzie okres wprowadzania zmian, tym lepiej dla całego systemu i środowiska. Niewątpliwie dużym wsparciem byłoby zaangażowanie w działania edukacyjno-informacyjne, oprócz producentów i dystrybutorów, także rządu.
Branże, których dotyczy etykietowanie, liczą, że Ministerstwo Energii okaże wsparcie w budowaniu świadomości konsumentów na temat ekologicznych parametrów oferowanych urządzeń. ©℗
!Sukces systemu etykietowania polega na prostym przekazie dla konsumentów. Im krótszy będzie okres wprowadzania zmian, tym lepiej dla całego systemu i środowiska.
Podstawa prawna
Ustawa z 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o informowaniu o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię oraz o kontroli realizacji programu znakowania urządzeń biurowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1030).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2017/1369 z 4 lipca 2017 r. ustanawiające ramy etykietowania energetycznego i uchylające dyrektywę 2010/30/UE (Dz.Urz. UE z 2017 r. L 198, s. 1).
Ustawa z 14 września 2012 r. o etykietowaniu energetycznym produktów związanych z energią (Dz.U. z 2016 r. poz. 1790 ze zm.).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 285, s. 10).