Subskrybuj nas na Youtube
W przypadku nieoczekiwanego zgonu przedsiębiorcy w związku z wypadkiem komunikacyjnym lub nagłą chorobą małe podmioty gospodarcze traciły wcześniej jedyną osobę uprawnioną do zarządzania. Niekiedy był to moment, w którym dobrze prosperujące zakłady pracy się zamykały, a pracę traciły dziesiątki lub nawet setki pracowników. Dalszy los osieroconych firm zależy często od czasu trwania postępowań spadkowych i sprawności działania następców prawnych zmarłego. Obowiązujący od kilku miesięcy nowy akt prawny reguluje zasady tymczasowego zarządzania firmą po śmierci przedsiębiorcy, który wykonywał we własnym imieniu działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Trudności po śmierci przedsiębiorcy
Śmierć właściciela firmy wpisanej do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej komplikuje sytuację prawną nie tylko spadkobierców, którzy najczęściej dążą do zachowania ciągłości przedsiębiorstwa, lecz także pracowników i kontrahentów.
Jak podkreślono w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym, głównym źródłem problemów był brak jednej wyznaczonej osoby, która byłaby uprawniona do prowadzenia sprawy firmy i reprezentacji jej następców prawnych tuż po śmierci przedsiębiorcy. Do czasu zakończenia procedur spadkowych brakowało podmiotu umocowanego do zarządzania firmą, czyli do samodzielnego, płynnego podejmowania podstawowych decyzji biznesowych. Z chwilą zgonu wygasały umowy o pracę zawarte przez przedsiębiorcę i co do zasady udzielone przez niego pełnomocnictwa dla pracowników. Problemów przysparzała realizacja umów cywilnoprawnych związanych z działalnością przedsiębiorstwa.
Zarządca sukcesyjny
Nowa ustawa wprowadza instrumenty prawne pozwalające na prawidłowe i niezakłócone funkcjonowanie przedsiębiorstwa po zgonie jego właściciela. Stery pozostawionego w spadku biznesu może teraz przejąć zarządca sukcesyjny, który zajmie się nim aż do momentu działu spadku pomiędzy osoby uprawnione. Zarządcę sukcesyjnego może powołać jeszcze za swojego życia przedsiębiorca wpisany do CEIDG. Jeżeli nie zdąży lub nie zechce tego zrobić, taką decyzję o jego ustanowieniu może podjąć jego małżonek lub osoby, które odziedziczyły firmę.
Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest spokrewniona z przedsiębiorcą. Nie musi mieć też specjalnych kompetencji do fachowego zajmowania się majątkiem. Funkcji zarządcy sukcesyjnego nie może pełnić jednak osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie przepisów prawa upadłościowego lub zakaz zajmowania się takimi sprawami będzie wynikał z wyroku sądu karnego.
Nie ma żadnych przeszkód, by na zarządcę sukcesyjnego został powołany jeden ze spadkobierców zmarłego lub jego małżonek. Co istotne, funkcję zarządcy sukcesyjnego w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba. Zasada ta obowiązuje nawet wtedy, gdy przedsiębiorca prowadził kilka przedsiębiorstw.
Powołanie zarządcy
Zarząd sukcesyjny można ustanowić za życia przedsiębiorcy. Jest to rozwiązanie najbardziej korzystne, gdyż pozwala wybranej osobie na przejęcie zadania kierowania firmą już w dacie jego zgonu.
Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest:
- powołanie zarządcy sukcesyjnego,
- wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji,
- dokonanie wpisu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.
Przeszkody do ustanowienia zarządu sukcesyjnego nie stanowi zawieszenie działalności gospodarczej. Jest nią natomiast ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że wskaże określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Powołanie zarządcy oraz wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji w takich przypadkach wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Przedsiębiorca powinien następnie złożyć wniosek o wpis tak powołanego zarządcy sukcesyjnego do CEIDG. Jeżeli przedsiębiorca powoła za życia zarządcę sukcesyjnego, zarząd sukcesyjny zostanie, co do zasady, ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy.
Uprawnienia spadkobierców
Jeżeli przedsiębiorca nie chciał lub nie zdążył powołać zarządcy sukcesyjnego i nie złożył wskutek tego stosownego wniosku o wpis do CEIDG, po jego śmierci mogą zająć się tym inne osoby.
Po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Osoby te mają prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego do pewnego czasu. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego takie kompetencje przysługują wyłącznie właścicielowi przedsiębiorstwa w spadku.
Zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej za właściciela przedsiębiorstwa w spadku uznawana jest osoba, która zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia
dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym nabyła składniki niematerialne i materialne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące jego mienie w dacie śmierci, na podstawie powołania do spadku z ustawy albo testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego. Za właściciela przedsiębiorstwa uznawany jest również małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Za właściciela przedsiębiorstwa w spadku jest uważana również osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od wymienionych osób.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy jest wymagana zgoda osób uprawnionych, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Powołanie zarządcy sukcesyjnego w takim przypadku oraz zgoda na jego powołanie wymagają zachowania formy aktu notarialnego. Fakt powołania zarządcy sukcesyjnego notariusz zgłasza następnie do CEIDG.
2 miesiące na powołanie
Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli akt zgonu przedsiębiorcy nie zawiera daty zgonu albo chwila śmierci przedsiębiorcy została oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon, termin ten biegnie od dnia znalezienia zwłok przedsiębiorcy albo uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego zgon. Zarządca sukcesyjny powołany po śmierci przedsiębiorcy pełni funkcję od chwili dokonania wpisu jego osoby do CEIDG.
Status zarządcy
Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Nie ma przy tym znaczenia źródło ich powstania. Mogą one wynikać przede wszystkim z czynności prawnych oraz z przepisów prawa, m.in. obowiązki względem konsumentów, którzy mogą kierować roszczenia z tytułu rękojmi czy gwarancji dotyczących sprzedanych towarów. Zarządca sukcesyjny wykonuje także obowiązki o charakterze publicznoprawnym, które wynikają np. z zaleceń pokontrolnych czy z decyzji administracyjnych. Na zasadach określonych w ustawie zarządca sukcesyjny może również wykonywać prawa i obowiązki wynikające z koncesji, zezwoleń, licencji, zgód i pozwoleń, jak również złożyć wniosek o zmianę wpisu we właściwym rejestrze.
Ustanie zarządu sukcesyjnego
Przepisy regulujące funkcjonowanie przedsiębiorstwa w spadku wymieniają sytuacje, w których zarządca sukcesyjny traci możliwość wykonywania zarządu sukcesyjnego. Zaliczają się do nich:
- odwołanie zarządcy sukcesyjnego,
- rezygnacja zarządcy sukcesyjnego z tej funkcji,
- śmierć zarządcy sukcesyjnego,
- utrata przez zarządcę sukcesyjnego pełnej zdolności do czynności prawnych
- uprawomocnienie się orzeczenia o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej przez zarządcę sukcesyjnego.