Fundacja Longevity i Quit Like Sweden o skutecznej polityce publicznej w walce z uzależnieniami – relacja z sejmowej konferencji [materiał partnera]

„Zagubiony legislator" i hierarchia szkodliwości

Pierwszy panel skoncentrował się na naukowym podejściu do klasyfikacji szkodliwości substancji i wynikających z tego wniosków dla polityki publicznej. Wśród uczestników znaleźli się posłowie Tadeusz Chrzan i Michał Połuboczek oraz eksperci: Piotr Palutkiewicz (Warsaw Enterprise Institute), dr Łukasz Łapiński (specjalista zdrowia publicznego) i Jacek Charmast (Stowarzyszenie Jump 93). Dyskusję moderowała Małgorzata Kośla z PolitykaZdrowotna.com.

Poseł Chrzan nie pozostawił złudzeń co do możliwości osiągnięcia przez Polskę celu obniżenia odsetka palaczy do 5% populacji do 2030 roku: „Mamy zacementowany system. Jeśli nic się nie zmieni, to ten cel jest nierealne. Jesteśmy od tego bardzo daleko i nie widać zmiany. Potrzebne są wielowektorowe działania i współpraca instytucji".

Jacek Charmast podkreślił znaczenie hierarchii szkodliwości: „Akcyza powinna być adekwatna do stopnia szkodliwości. Saszetki nikotynowe i vapy powinny być niżej opodatkowane niż zwykłe papierosy. Na samym końcu hierarchii szkodliwości nikotynowej są saszetki. Nikotyna nie jest głównym 'kilerem' – tylko palony tytoń".

Dr Łukasz Łapiński przedstawił filozofię harm reduction: „Nie da się wyeliminować substancji psychoaktywnych. Tych substancji jest 12 tysięcy. Państwo powinno kierować się hierarchią szkód. Trzeba oferować pomoc osobie uzależnionej zgodnie z jej potrzebami. Najgorsze jest narzucanie – to nie działa".

Piotr Palutkiewicz ostro skrytykował chaos w polityce fiskalnej: „Zagubiony legislator podejmuje decyzje często w oparciu o populizm i fiskalizm. Za poprzedniego rządu spadała szara strefa. Teraz mamy spadek legalnej sprzedaży papierosów o 16% – to się zaraz odbije w szarej strefie". Ekspert wyjaśnił, że tak drastyczny spadek oficjalnej sprzedaży nie oznacza, że Polacy rzucili palenie, ale że przechodzą na zakupy z przemytu i nielegalnych źródeł. Dodał, że rząd ma cel fiskalny – ponad 50 mld zł, blisko jedna czwarta budżetu na opiekę zdrowotną, pochodzi z akcyzy na alkohol i tytoń.

Eksperci zwrócili uwagę, że saszetki nikotynowe, jako produkt całkowicie bezdymny, stanowią najmniej szkodliwą formę dostarczania nikotyny dla osób uzależnionych, które nie mogą lub nie chcą całkowicie zrezygnować z nikotyny. Charmast skrytykował również piętnowanie polityków za używanie saszetek, argumentując, że taka stygmatyzacja jest sprzeczna z ideą redukcji szkód i utrudnia osobom palącym przejście na bezpieczniejsze alternatywy.

Jednym z gorących tematów była również dyskusja o ograniczeniach w sprzedaży alkoholu, w kontekście niedawnych debat o prohibicji nocnej w Warszawie i innych miastach Polski. Poseł Chrzan, odnosząc się do pytania o poparcie PiS dla ustawy ograniczającej godziny sprzedaży alkoholu, zwrócił uwagę na polityczny wymiar takich inicjatyw. Piotr Palutkiewicz dodał przykład piwa bezalkoholowego jako formy harm reduction: „Piwo bezalkoholowe to harm reduction. Nie jest tak, że jak ktoś pije piwo bezalkoholowe to wprowadzi go to w alkohol. Jest odwrotnie. To pijący przechodzą na piwo i wino bezalkoholowe".

Szwedzki fenomen: od 24% do 5% palaczy

Drugi panel poświęcony był nowoczesnym metodom profilaktyki, z udziałem międzynarodowych ekspertów: dr. Karla Fagerströma ze Szwecji – twórcy powszechnie stosowanego Testu Fagerströma do oceny uzależnienia od nikotyny i laureata medalu WHO – oraz Suely Castro, założycielki inicjatywy Quit Like Sweden. Dr Fagerström przedstawił szwedzkie doświadczenia: „Szwedzi nie tak dawno naprawdę lubili palić. To nie jest tak, że są inni. Nikotyna uzależnia, ale to tysiące substancji chemicznych w tytoniu do palenia powodują, że ludzie chorują. Tytoń to idealny temat do redukcji szkód, bo możemy dostarczyć nikotynę w znacznie mniej szkodliwy sposób".

Zwrócił uwagę, że Szwecja ma najniższą liczbę zgonów związanych z tytoniem w Europie, a w 2024 roku obniżyła o 20% akcyzę na snus i podwyższyła o 10% na papierosy. Suely Castro podzieliła się osobistą motywacją: „Założyłam Quit Like Sweden po śmierci mojego ojca, który palił 2 paczki dziennie. Postanowiłam promować sposoby na zmniejszenie szkodliwości palenia. Przykład Szwecji, która zbliża się do 5% palaczy na tle średniej europejskiej na poziomie 24%, spowodował, że skupiłam się na tym, co robiła Szwecja, żeby osiągnąć sukces".

Polska potrzebuje strategii

Konferencja podkreśliła potrzebę przejścia od podejścia opartego na zakazie i karze do polityki redukcji szkód, uwzględniającej różne poziomy ryzyka poszczególnych substancji i zachowań. Uczestnicy zgodzili się, że Polska potrzebuje spójnej strategii narodowej w kwestii uzależnień, opartej na dowodach naukowych i międzynarodowych najlepszych praktykach. Eksperci zwrócili uwagę, że dotychczasowe regulacje Polski w zakresie alternatyw dla papierosów są zgodne z tym, co przyniosło sukces Szwecji, jednak zapowiedzi kolejnych zmian legislacyjnych budzą niepokój – mogą odciągnąć nas od słusznie obranej strategii i celu 5% palaczy do 2030 roku.

Wystawa

Konferencji towarzyszyła wystawa edukacyjna prezentująca międzynarodowe przykłady skutecznej polityki redukcji szkód. Uczestnicy mogli zapoznać się z przypadkami Szwecji – która dzięki dostępności bezpieczniejszych alternatyw osiągnęła najniższy wskaźnik palenia w Europie – oraz Portugalii, która po reformie z 2001 roku przeszła drogę od kraju z najwyższą śmiertelnością narkotykową w Europie do państwa z jednymi z najlepszych wskaźników. Wystawa prezentowała również fińską strategię wobec alkoholu oraz wyzwania stojące przed Polską, w tym rosnący problem uzależnień behawioralnych, szczególnie fonoholizmu wśród młodzieży. Infografiki i dane liczbowe unaoczniały skalę problemu oraz skuteczność podejścia opartego na hierarchii szkodliwości i redukcji ryzyka zamiast prohibicji.

Kontakt dla mediów:

Fundacja Longevity Foundation - biuro@longevity-foundation.pl

Quit Like Sweden - inicjatywa promująca stopniowe ograniczanie użycia tytoniu, zorganizowana z okazji Światowego Dnia bez Papierosa, która ma na celu inspirowanie do zmian w podejściu do walki z uzależnieniem od tytoniu i uratowanie życia milionów ludzi. Szwecja jest tutaj przykładem kraju, który stosuje bardziej zaawansowane metody ograniczania tytoniu, co jest zachętą do przyjęcia podobnych rozwiązań dla innych krajów.