Jeżeli dłużnik nie chce zapłacić, wierzyciel może należność windykować sam albo wynająć w tym celu firmę windykacyjną, sprzedać dług albo potrącić z tej kwoty własne zadłużenie.

Wyegzekwować wierzytelność można kilkoma sposobami. Po uzyskaniu wyroku w sądzie w sprawie o zapłatę i opatrzeniu orzeczenia klauzulą wykonalności wierzyciel może sam zlecić wyegzekwowanie zasądzonej należności komornikowi. W tym celu może też wynająć firmę windykacyjną, która wyręczy go w dochodzeniu roszczenia, a zatrudnieni w niej prawnicy sporządzą nawet pozew do sądu o zapłatę. Wierzyciel może też sprzedać dług albo potrącić z niego własne zadłużenia w stosunku do tego dłużnika.
Wybór sposobu egzekwowania zadłużenia zależy od rodzaju wierzytelności oraz od jej wartości. Najtrudniej jest egzekwować drobne wierzytelności, ponieważ często koszty z tym związane mogą przewyższyć ich wartość. Wierzyciel, który sam egzekwuje drobne wierzytelności, najczęściej wysyła listem poleconym do dłużnika pisemne wezwania do zapłaty, telefonuje do niego, wysyła SMS-y i e-maile. Dlatego koszty z tym związane dosyć szybko mogą zbliżyć się do wartości, przy której dalsza windykacja przestaje być opłacalna.
Problem windykacyjny stanowią też wierzytelności, które wkrótce mogą się przedawnić.
Kiedy warto jest sprzedawać wierzytelność
Najbardziej opłaca się sprzedać wierzytelności o niewielkiej wartości oraz te, które wkrótce mogą się przedawnić. W praktyce ciężko jest jednak znaleźć firmę, która chciałaby je kupić. Większość firm zainteresowana jest nabywaniem wierzytelności o dużej wartości.
Przy zawieraniu umowy o sprzedaż długu istotna jest również cena. Najwyższą można uzyskać za wierzytelności, które najłatwiej wyegzekwować. Jednak zawsze cena, jaką wierzyciel uzyska przy sprzedaży, będzie niższa od realnej wartości długu wraz z należnymi odsetkami za zwłokę.
Wynegocjowana cena przy sprzedaży zadłużenia nie może być zaniżona, ponieważ taką transakcję może podważyć urząd skarbowy. Cena musi być odpowiednia do realnej aktualnej wartości tych wierzytelności. Na jej obniżenie może mieć wpływ tylko wystąpienie wyjątkowych okoliczności - na przykład upadłość dłużnika.
Zanim wierzyciel podejmie decyzję o tym, czy sam będzie egzekwował dług czy sprzeda go, powinien zrobić symulację kosztów i ustalić, która opcja jest dla niego bardziej opłacalna. Często bardziej opłaca się sprzedać wierzytelność za ułamkową część jej wartości i otrzymać szybko pieniądze od firmy skupującej długi, niż samemu dochodzić roszczeń, tym bardziej że taka procedura jest kosztowna i trwa długo.
PRZYKŁAD: KOSZTY
Aby wierzyciel sam wyegzekwował należną kwotę, musi:
  • wnieść pozew do sądu o zapłatę i uiścić wpis, którego wysokość zależy od wielkości wierzytelności,
  • może, ale nie musi, wynająć adwokata, który sporządzi pozew i będzie reprezentował go na rozprawie (ponosi wówczas koszty reprezentowania go przez adwokata).
Sprzedaż z określonym terminem płatności
Wierzytelność można sprzedać z określonym terminem płatności, stosując tzw. sprzedaż powierniczą, albo na aukcji wierzytelności.
Sprzedaż z określonym terminem płatności polega na tym, że w umowie oprócz kwoty, jaką uzyska wierzyciel, określa się konkretny termin wypłacenia mu jej. Termin ten wiąże obie strony bez względu na to, czy do tego czasu firmie, która zakupiła wierzytelność, udało się ją sprzedać.
Taki rodzaj umowy jest korzystny dla wierzyciela, który chce szybko odzyskać dług. Musi się on jednak liczyć z tym, że firma kupująca wierzytelność zapłaci za nią w takim przypadku niższą cenę. Im termin zapłaty krótszy, tym cena będzie niższa.
Natomiast handel długami w ramach umowy powierniczej może polegać na tym, że strony umówią się na dokonanie rozliczenia transakcji w terminie znacznie dłuższym albo dopiero po wyegzekwowaniu należności z tytułu zadłużenia. W takim wypadku wierzytelność może zostać sprzedana po bardziej korzystnej cenie.
Długi można sprzedać też na aukcji. Najczęściej na aukcje trafiają wierzytelności, które dosyć trudno wyegzekwować albo które już wkrótce przedawnią się albo już przedawniły się. Dlatego uzyskuje się za nie najniższe ceny.
Od czego zależy cena sprzedaży długu
Na wartość wierzytelności składa się należna kwota z tytułu transakcji (na przykład kwota pożyczki) oraz odsetki za zwłokę z powodu nieuiszczenia należności w terminie. Sprzedając wierzytelność nigdy nie uda się uzyskać całej należnej kwoty, w dodatku z odsetkami za zwłokę.
Niemniej jednak wierzycielowi opłaca się sprzedaż długu, bo odzyska stosunkowo szybko przynajmniej jakąś część należności i nie będzie już musiał ponosić dodatkowych kosztów związanych z wyegzekwowaniem tej sumy. Dodatkowe koszty mogą być duże, a niekiedy nawet przekraczać wartość zadłużenia.
Zakup długu opłaca się też przedsiębiorcy, który profesjonalnie trudni się handlem długami. Najczęściej zatrudnia on prawników, którzy w jego imieniu wniosą pozew do sądu przeciwko dłużnikowi, a także osoby, które podejmą negocjacje z dłużnikiem, aby dobrowolnie zapłacił. Mogą na przykład zaproponować mu uiszczenie należności w ratach, a nawet umorzyć w całości lub w części należne odsetki, w zamian za to, że szybko uiści pozostałą część należności. Osoby negocjujące z dłużnikiem mają najczęściej opracowany cały system wywierania na niego nacisków: od wysyłania pism listem poleconym, SMS-ów, e-maili, a także prowadzenia rozmów telefonicznych.
Przedsiębiorca, który profesjonalnie trudni się skupowaniem długów, zanim ustali cenę, jaką może zaoferować za konkretny dług, obliczy - przynajmniej w przybliżeniu - jakie koszty będzie musiał ponieść w związku z wyegzekwowaniem go, oraz ustali, czy w ogóle istnieje jakaś możliwość odzyskania pieniędzy. Dlatego oferując dług do sprzedaży, przedsiębiorca musi liczyć się z tym, że może nie znaleźć na niego nabywcy.
Kiedy potrącenie należności jest możliwe
Dłużnikowi opłaca się zakupić dług swojego wierzyciela, ponieważ dzięki temu może dokonać potrącenia obu wierzytelności. Takie potrącenie należności jest możliwe wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. Każdy z nich może wówczas potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Jednakże mogą to zrobić tylko wówczas, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze albo rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem albo przed innym organem państwowym.
Potrącić wierzytelność przedawnioną można wówczas, gdy dłużnik zrzeknie się przedawnienia albo gdy przedawnienie jej jeszcze nie nastąpiło w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe. Gdy nie zachodzą wskazane tutaj okoliczności, to wierzytelność ta nie będzie wymagalna i dlatego nie można jej potrącić.
Gdy dojdzie do przedawnienia, to wówczas obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenie odbywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Ma ono moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
Natomiast zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wówczas, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili. Chodzi tu o to, że stała się wymagalna później niż wierzytelność zajęta.
PRZYKŁAD: POTRĄCENIE
Pan A jest wierzycielem pana B. Pożyczył mu kwotę 5 tysięcy złotych. Natomiast dłużnik pana B jest wierzycielem pana A. Przysługuje mu od niego roszczenie z tytułu należności za wykonany stół na podstawie umowy o dzieło. Wynagrodzenie wynosiło 3 tysiące złotych. Oba roszczenia są wymagalne i przedmiotem obu są pieniądze. Dlatego dopuszczalne jest ich potrącenie do wysokości wierzytelności niższej. Na skutek potrącenia panu A będą przysługiwały od pana B 2 tysiące złotych, zaś pan B nie będzie musiał oddawać pieniędzy.
OFERTA DLA KILKU NABYWCÓW
Oferując dług do sprzedaży, warto zaoferować go kilku nabywcom i porównać, jaką każdy z nich oferuje cenę oraz termin zapłaty. Najlepiej znaleźć osobę, która jest dłużnikiem naszego dłużnika. Zakup wierzytelności będzie dla niej korzystny, ponieważ dokona potrącenia wierzytelności, nie będzie musiała sama zwracać pieniędzy, a pozbędzie się własnego zadłużenia za znacznie niższą kwotę, czyli za tę, którą zapłaciła kupując wierzytelność.
JAKIE DŁUGI SPRZEDAJE SIĘ NAJŁATWIEJ
Najłatwiej sprzedaje się wierzytelności, o których już w momencie zawierania transakcji wiadomo, że można je wyegzekwować. Dłużnik powinien więc mieć pewien majątek, z którego będzie zostanie przeprowadzona egzekucja roszczenia. Nie powinien też mieć wielu wierzycieli, którzy już wcześniej rozpoczęli egzekucję roszczeń. Roszczenie nie powinno być przedawnione i może być dochodzone przed sądem albo przed innym organem państwowym. Siedziba dłużnika powinna być znana, aby można było mieć z nim kontakt i prowadzić negocjacje w sprawie spłaty zadłużenia.
UMOWA SPRZEDAŻY
Umowę sprzedaży wierzytelności radzimy zawrzeć na piśmie. Należy podać w niej dane obu stron: wierzyciela, który sprzedaje wierzytelność, oraz nabywcy. Trzeba też określić przedmiot długu: wartość, czy przedmiotem wierzytelności są pieniądze czy inne rzeczy, od kiedy dług stał się wymagalny, kiedy nastąpi przedawnienie roszczenia, w jakiej wysokości należne są odsetki za zwłokę itd. Należy też uprawdopodobnić istnienie roszczenia, np. załączając do umowy kopię wyroku zasądzającego wierzytelność razem z nadaną mu klauzulą wykonalności.
UMORZENIE WIERZYTELNOŚCI PRZEZ POTRĄCENIE
Przez potrącenie nie mogą zostać umorzone następujące wierzytelności:
  • nieulegające zajęciu
  • o dostarczenie środków utrzymania
  • wynikające z czynów niedozwolonych
  • co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne
MOŻNA SPRZEDAĆ DŁUG PRZEDAWNIONY
Można znaleźć też nabywcę na dług przedawniony. Dłużnik może bowiem zrzec się przedawnienia i wówczas roszczenie stanie się wymagalne. Artykuł 117 par. 2 kodeksu cywilnego stanowi, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się zarzutu przedawnienia. Nie można się jednak zrzec przedawnienia przed upływem terminu. Takie zrzeczenie nie byłoby ważne.
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 498-508, 117-125 ustawy z 25 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).