Jedynym warunkiem, jaki musi spełniać planowana inwestycja na obszarach chronionych, jest brak znaczącego negatywnego wpływu na stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.
• Kiedy nowe obszary zostaną objęte siecią Natura 2000?
- Ministerstwo Środowiska porozumiało się z organizacjami pozarządowymi (NGO - non-governmental organization). Opracowały one wcześniej swoją listę obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000, tzw. shadow list, i właśnie ona została zaakceptowana przez Komisję Europejską. W tej chwili wspólnie dążymy do ustalenia listy, która może być przyjęta w Brukseli. Mam nadzieję, że stanie się to do końca bieżącego roku.
Zakładamy, że do końca 2008 roku. w celu uzyskania całkowitej kompletności sieci, po identyfikacji luk geograficznych w niej, zostaną wyznaczone ostatnie siedliskowe obszary Natura 2000. Nastąpi to po przeprowadzeniu specjalistycznych analiz na szczeblu wojewódzkim, włączających w ten proces ekspertów, grupy interesu oraz wojewódzkie służby ochrony przyrody. W wojewódzkich zespołach specjalistycznych znajdą się również mediatorzy, których zadaniem będzie komunikacja z zainteresowanymi gminami i rozwiązywanie kwestii spornych.
Obecnie sieć Natura 2000 obejmuje około 18 proc. powierzchni Polski, a docelowo może to być ponad 20 proc. To nie jest dużo, dla porównania sieć Natura 2000 w Hiszpanii, która doskonale się rozwija, obejmuje około 30 proc. tego kraju, a u tygrysa Europy - w Słowenii - jeszcze więcej.
• Na co inwestor powinien zwrócić szczególną uwagę?
- Sieć Natura 2000 nie hamuje rozwoju. Unia Europejska postanowiła chronić zagrożone wyginięciem siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt poprzez stworzenie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, ale obszary te z założenia nie są restrykcyjną formą ochrony przyrody o ustalonym zestawie zakazów.
W praktyce działalność inwestycyjna na tego typu terenach może być realizowana. Jedynym warunkiem, jaki musi spełniać planowana inwestycja, jest brak znaczącego negatywnego wpływu na stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000. Jeżeli istnieje podejrzenie, że dana inwestycja może mieć znaczący negatywny wpływ na gatunki i siedliska objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000, wtedy istnieje obowiązek przeprowadzenia dla takiej inwestycji postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, w kontekście obszarów Natura 2000, według zasad określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.
Należy podkreślić, że istnieją również możliwości realizacji inwestycji, które znacząco negatywnie oddziaływają na obszary Natura 2000. Jest to jednak wyłącznie odstępstwo od reguły. Dotyczy ono inwestycji spełniających wymóg nadrzędnego interesu publicznego, w przypadku braku rozwiązania alternatywnego i po wykonaniu kompensacji przyrodniczej, niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.
Inwestorzy chcący realizować przedsięwzięcia na obszarach Natura 2000 powinni w miarę możliwości poszukiwać informacji, które pozwolą im określić, czy w miejscu lub pobliżu planowanej inwestycji znajdują się siedliska przyrodnicze lub siedliska gatunków roślin i zwierząt, a także gatunki, dla których ochrony został wyznaczony dany obszar Natura 2000.
• Czy rząd i Komisja Europejska przewidują jakieś rekompensaty dla gmin położonych na terenie Natura 2000?
- Na obszarach Natura 2000 dopuszcza się inwestycje obojętne dla przedmiotu ochrony, dla którego został utworzony obszar Natura 2000. Dlatego w wielu przypadkach obszary te nie muszą być omijane przez inwestorów. Istnieje szereg mechanizmów finansowych związanych ze środkami wspólnotowymi, które mogą być uruchomione dla obszarów Natura 2000, na działania służące czynnej ochronie przyrody. Najważniejszymi źródłami finansowania sieci Natura 2000 w Polsce z funduszy unijnych, są: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Regionalne Programy Operacyjne, Instrument Finansowy LIFE+, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejski Fundusz Rybacki. Działania związane z funkcjonowaniem obszarów Natura 2000 wspierają finansowo także: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska. Samorządy lokalne mogą być beneficjentami wszystkich wymienionych funduszy. Ponadto opracowujemy tzw. koszyk korzyści, czyli różne formy wsparcia dla mieszkańców gmin, w których obszary sieci Natura 2000 zajmują procentowo największą powierzchnię.
• Czy warunkiem jakichkolwiek inwestycji jest konieczność przeprowadzenia działań kompensacyjnych i naprawczych? Na czym one polegają?
- Nie jest prawdą, że warunkiem przeprowadzenia jakichkolwiek działań inwestycyjnych na obszarach Natura 2000 jest wykonanie kompensacji przyrodniczej, bo one są niezbędne tylko wtedy, gdy ewidentnie niszczona jest przyroda. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy nie ma możliwości zminimalizowania negatywnego wpływu inwestycji na obszar Natura 2000 do poziomu, o którym moglibyśmy powiedzieć, że brak jest znaczącego negatywnego wpływu. W takich przypadkach zastosowanie mają działania kompensacyjne. Jak sama nazwa wskazuje, mają one równoważyć straty w siedliskach przyrodniczych, populacjach gatunków roślin i zwierząt, którym nie uda się zapobiec w wyniku prowadzenia działań minimalizujących. Wykonujemy je, gdy planowane działania minimalizujące nie zapewnią usunięcia znaczącego negatywnego wpływu przedsięwzięcia na środowisko przyrodnicze i brak jest rozwiązań alternatywnych. Decyzja o wykonaniu kompensacji przyrodniczej absolutnie nie zwalnia z obowiązku poszukiwania rozwiązań alternatywnych (wyboru najkorzystniejszego dla obszarów Natura 2000 wariantu inwestycji) oraz zaplanowania i wykonania działań minimalizujących.
• Jak walory przyrodnicze związane z obszarami objętymi siecią Natura 2000 można wykorzystać dla rozwoju regionalnego?
- Natura 2000 nie może ograniczać rozwoju społeczności lokalnych i przyczyniać się do strat jakiejkolwiek grupy interesu. Natura 2000 musi łączyć potrzebę rozwoju gospodarczego obszaru z poprawą warunków życia mieszkańców. Przynależność danego terenu do sieci obszarów o priorytetowym znaczeniu dla zachowania różnorodności biologicznej Unii Europejskiej, czyli sieci Natura 2000, jest swego rodzaju etykietą informującą, w kraju i za granicą, o unikatowych walorach przyrodniczych wokół. Na bazie walorów przyrodniczych można budować tzw. zielony biznes, głównie: usługi turystyczne, agroturystykę, zielone miejsca pracy, edukację ekologiczną, tworzyć produkt lokalny.
• MACIEJ TRZECIAK
Wiceminister środowiska, Główny Konserwator Przyrody. Ukończył studia na kierunku ochrony środowiska. W 2002 roku uzyskał stopień doktora w zakresie biologii medycznej. Pracował w zachodniopomorskim urzędzie wojewódzkim, m.in. na stanowisku Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody