Spedytor powinien dbać ze szczególną starannością o wykonanie transportu powierzonej mu przesyłki. Ciąży na nim również odpowiedzialność za szkody powstałe podczas wykonywanych czynności przeładunkowych.

Umowa spedycji (art. 794–804 k.c.) polega na podejmowaniu przez spedytora na rzecz zleceniodawcy (przede wszystkim nadawcy lub odbiorcy) czynności dotyczących organizacji przewozu przesyłki. Czynności te, mające często charakter uboczny w stosunku do samego przewozu, mogą obejmować m.in. przygotowanie i wydanie przesyłki do przewozu, zawarcie umowy przewozu z przewoźnikiem, ubezpieczenie przesyłki, przeprowadzenie czynności celnych, odebranie przesyłki od przewoźnika i zbadanie jej stanu. Spedytor może także samodzielnie wykonać przewóz przesyłki (art. 800 k.c.).

Rodzaje odpowiedzialności

Co do zasady spedytor odpowiada za brak należytej staranności przy wykonywaniu umowy (art. 471 k.c.). Jest to podstawowy rodzaj odpowiedzialności, typowy dla większości umów zobowiązaniowych, oparty na zasadzie domniemania winy dłużnika. Spedytor ponosi więc odpowiedzialność odszkodowawczą wobec zleceniodawcy dopóty, dopóki nie wykaże, że szkoda będąca wynikiem niewykonania lub nienależytego wykonania czynności spedycyjnych nie była spowodowana brakiem należytej staranności po jego stronie. W tym miejscu należy zauważyć, że spedytor ex definitione jest profesjonalistą działającym w zakresie swojego przedsiębiorstwa. Wobec takich podmiotów przepisy kodeksu cywilnego stawiają ostrzejsze kryteria staranności (art. 355 par. 2 k.c.). Konkretna umowa spedycji może modyfikować ustawowy kształt odpowiedzialności spedytora. W szczególności możliwe jest rozszerzenie granic odpowiedzialności spedytora i oparcie jej na zasadzie ryzyka. W takim wypadku spedytor ponosiłby odpowiedzialność już za sam fakt niewykonania lub nienależytego wykonania czynności spedycyjnych, bez względu na to, czy zachowana została należyta staranność. Z drugiej strony możliwe jest także ograniczenie odpowiedzialności tylko do pewnych postaci winy (np. rażącego niedbalstwa i winy umyślnej). Dopuszczalne wydaje się także ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej spedytora do określonej w umowie kwoty. Sam kodeks cywilny stanowi ponadto, że w wypadku, gdy obowiązki spedytora wiążą się ze sprawowaniem pieczy nad przesyłką, wówczas odpowiedzialność za jej utratę, ubytek lub uszkodzenie nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda jest następstwem umyślnego działania spedytora lub jego rażącego niedbalstwa (art. 801 par. 1 k.c.).

Podwykonawcy spedytora

Przy wykonywaniu powierzonych mu czynności spedytor może posługiwać się podwykonawcami – przede wszystkim innymi spedytorami oraz przewoźnikami (art. 799 k.c.). W odróżnieniu od ogólnej zasady, zgodnie z którą dłużnik odpowiada za działania i zaniechania swoich podwykonawców, tak jak za swoje własne (art. 474 k.c.), w wypadku umowy spedycji odpowiedzialność spedytora jest zdecydowanie węższa. Spedytor może uwolnić się od odpowiedzialności za szkody spowodowane przez innego spedytora lub przewoźnika, jeżeli wykaże, że nie ponosi winy w ich wyborze. Warunek ten jest spełniony, gdy wykonanie czynności spedycyjnych, czy też sama przesyłka powierzone zostaną przewoźnikowi lub spedytorowi, którego profesjonalizm i jakość świadczonych usług budzą zaufanie (por. wyrok SN z 27.01.2004 r.; II CK 389/02; Biuletyn SN 2004/6/8). W praktyce oznacza to konieczność przeprowadzenia dowodu na okoliczność posiadania przez takiego podwykonawcę stosownych zezwoleń i licencji (o ile są one wymagane przez prawo), polisy ubezpieczenia OC, którego zakres i kwota odpowiada wartości przesyłki, doświadczenia itp. W wypadku powierzenia czynności spedycyjnych innym podwykonawcom (nieposiadającym statusu spedytora lub przewoźnika), odpowiedzialność odszkodowawcza spedytora ulega zaostrzeniu. Za ich działania i zaniechania spedytor odpowiada na zasadzie ryzyka jak za swoje własne. Dodatkowo o zaangażowaniu takich podwykonawców spedytor powinien każdorazowo poinformować swojego zleceniodawcę. W razie niedopełnienia tego obowiązku, spedytor odpowiada także za ryzyko przypadkowej, niezawinionej utraty lub uszkodzenia przesyłki.

Spedytor jako przewoźnik

Odpowiedzialność spedytora ulega zasadniczej zmianie w wypadku, gdy spedytor sam dokona przewozu przesyłki, do czego jest uprawniony z mocy art. 800 k.c. Decydując się na wykonanie przewozu przesyłki, spedytor uzyskuje prawa i obowiązki przewoźnika, czego konsekwencją jest zaostrzenie odpowiedzialności odszkodowawczej. W miejsce zwykłej odpowiedzialności spedytora, opartej na zasadzie winy, pojawia się odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka, która uzależniona jest od samego faktu powstania szkody (utraty, ubytku, uszkodzenia przesyłki lub opóźnienia w przewozie). W tym zakresie należy zawsze zwrócić uwagę, czy z treści samego zlecenia nie wynika, że zleceniodawca oczekuje od spedytora przewozu przesyłki, a nie tylko podjęcia określonych czynności spedycyjnych. W wypadku przyjęcia takiego zlecenia dochodzi bowiem do zawarcia właściwej umowy przewozu, a spedytor ma obowiązek (a nie jedynie uprawnienie) do wykonania przewozu. Konsekwentnie też, jak każdy przewoźnik, ponosi na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za szkodę w przesyłce i za opóźnienie w przewozie.