„Stabilny i przejrzysty budżet pod kontrolą obywateli. Plan naprawy finansów publicznych” to policy paper przygotowany przez Sławomira Dudka i Ludwika Koteckiego, w partnerstwie trzech organizacji pozarządowych: Instytutu Finansów Publicznych, Instytutu Odpowiedzialnych Finansów oraz pomysłodawcy projektu Fundacji Przyjazny Kraj.
Dr Sławomir Dudek prezes i główny ekonomista Instytutu Finansów Publicznych i Ludwik Kotecki, dyrektor Instytutu Odpowiedzialnych Finansów i członek Rady Polityki Pieniężnej – diagnozując stan finansów publicznych podkreślają, że nowe kierownictwo resortu finansów powinno dokonać szczegółowego audytu stanu finansów w celu określenia bilansu otwarcia i ustalenia jakie są zobowiązania i faktyczny deficyt w funduszach nie ujętych w ustawie budżetowej. Dodatkowo należałoby zaktualizować dochody i wydatki łącznie.
Procedura nadmiernego deficytu wobec Polski
Od 2024 r. Polska będzie objęta procedurą nadmiernego deficytu i w maju lub czerwcu 2024 r. Komisja Europejska wyda wobec Polski zalecenia w zakresie tempa dostosowania fiskalnego, czyli ograniczenia wydatków. Nie ułatwi to działań na rzecz stymulacji wzrostu gospodarczego.
Należałoby więc reformować cały złożony system finansów publicznych. Audyt, zdaniem publikujących raport, powinien zawierać również analizę finansów publicznych jako systemu. Naprawy systemu nie można odwlekać, ponieważ w ostatnich latach mieliśmy do czynienia z rażącym naruszeniem wielu kardynalnych zasad finansów publicznych, w szczególności budżet państwa przestał być podstawowym dokumentem planowania, co jest sprzeczne z art. 219 Konstytucji.
Ponadto w 2024 r. należy wdrożyć do ustawy o finansach publicznych nowe regulacje unijne w zakresie ram zarządzania budżetowego. Dodatkowo do końca I kwartału 2025 Polska musi spełnić dwa kamienie milowe KPO dotyczące reformy systemu budżetowego i przeglądu reguły wydatkowej.
Kryzys systemu finansów publicznych
Autorzy policy paper uważają, że mamy do czynienia z poważnym kryzysem systemu finansów publicznych, a skala ich nieprzejrzystości osiągnęła zatrważające rozmiary. Co czwarta złotówka zadłużenia została pożyczona w funduszach realizujących wydatki poza ustawą budżetową, poza kontrolą Parlamentu, w sposób sprzeczny z zasadami demokratycznego państwa prawa. Sejm oceniając wykonanie budżetu za 2022 rok otrzymał sprawozdanie zawierające zaledwie 12% całości deficytu budżetowego.
„Szara strefa” budżetu w deficycie wyniosła 88%. Ten budżet nie przeszedł audytu Najwyższej Izby Kontroli, nie dostał pozytywnej opinii w przedmiocie absolutorium. Polski podatnik zapłaci za zadłużenie w funduszach poza ustawą budżetową kilkanaście miliardów dodatkowych odsetek w porównaniu do skarbowych papierów wartościowych – to ogromna niegospodarność.
Deficyt budżetowy zaniżany ośmiokrotnie
Opinia publiczna w Polsce nie jest w stanie ocenić rzeczywistej sytuacji finansów państwa. Mamy kilka definicji długu publicznego, a deficyt budżetowy w szczytowym momencie był zaniżony ponad ośmiokrotnie. Takich sposobów na nieprecyzyjne pokazywanie deficytu lub długu, które autorzy policy paper nazywają „trikami” jest więcej”. Do najbardziej szkodliwych „trików” należą fundusze pozabudżetowe przy BGK i PFR, z Funduszem Przeciwdziałania COVID-19 na czele.
Liczba funduszy i programów przy BGK rosła w ostatnich latach w tempie wykładniczym i obecnie jest ich już ponad 20. Według zgodnej opinii wielu ekonomistów i prawników jest to sprzeczne z Konstytucją. Art. 219 Konstytucji jest w tym zakresie jednoznaczny i stanowi: „Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej”. A precyzuje to Art. 109 Ustawy o finansach Publicznych: „Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym”.
Niekonsekwencje i brak egzekwowania reguł
Ważnym bezpiecznikiem systemu finansów publicznych w Polsce jest Stabilizująca Reguła Wydatkowa. Niestety, według autorów policy paper, wymaga ona reanimacji.
“O tym jak bardzo reguła, nawet najlepiej przemyślana i skonstruowana, mająca pożądane właściwości (np. działanie antycykliczne) może ‘uwierać’, najlepiej świadczy częstość zmian polskiej stabilizującej reguły wydatkowej w ostatnich latach.
Kluczowe rekomendacje wynikające z policy paper pozwolą wyeliminować:
• realizowanie wydatków centralnych i zaciąganie zobowiązań poza budżetem
• omijanie lub ignorowanie Stabilizującej Reguły Wydatkowej
• zaniżanie deficytu budżetu państwa
• nieprzejrzystość i brak odpowiedniej kontroli demokratycznej nad finansami publicznymi
• wprowadzanie zmian podatkowych w tempie nie pozwalającym na racjonalne przygotowanie się podatników
• różnicowanie metodologii badania wskaźników makroekonomicznych na potrzeby krajowe i UE
Cały dokument można przeczytać TUTAJ