Nowa ustawa zwiększa uprawnienia organów nadzoru, ale i ułatwia prowadzenie działalności przetwórcom i rolnikom. Wprowadza też sankcje za używanie nieprawdziwych oznaczeń bio i eko. Autorkami opracowania są Kinga Krent specjalista ds. prawa żywnościowego, kancelaria Kondrat i Partnerzy i Justyna Stefańczyk-Kaczmarzyk partner, kancelaria Kondrat i Partnerzy.

Od 7 lipca 2022 r. obowiązuje ustawa z 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej (Dz.U. poz. 1370; dalej: nowa ustawa). Ten nowy akt prawny zastąpił dotychczas obowiązującą ustawę z 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1324; dalej: stara ustawa). Nowa ustawa nie tylko wykonuje postanowienia unijnych przepisów, w tym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (Dz.Urz. UE z 2018 r. L 150, s. 1), lecz także bardziej kompleksowo reguluje kwestie produkcji ekologicznej, wprowadzając przy tym zupełnie nowe rozwiązania. Wszystko po to, aby z jednej strony ułatwić producentom działalność, a z drugiej zwiększyć i usprawnić nadzór nad produkcją (czemu służyć mają również wprowadzone nowe, surowe sankcje).

Koniec z fałszywymi bio i eko

Ustawodawca chce skończyć z nieuprawnionym stosowaniem określeń „bio” i „eko”. Zdarza się bowiem, że nieuczciwi przedsiębiorcy, chcąc przyciągnąć konsumenta, kreują zielony wizerunek firmy w sposób nieuprawniony. Zarówno w materiałach reklamowych, jak i bezpośrednio na etykietach produktów wykorzystują „ekologiczną” nomenklaturę, choć nie mają do tego podstaw. Dlatego wprowadzono surowe kary pieniężne. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 8 nowej ustawy za stosowanie w reklamie lub w opisie handlowym produktu nieekologicznego oznaczeń zarezerwowanych dla produktów ekologicznych (typu „bio”, „eko”, „ekologiczny”, „organiczny”), grozi nieuczciwemu podmiotowi kara pieniężna w wysokości do 200 proc. korzyści majątkowej uzyskanej lub którą mógłby uzyskać za wprowadzone do obrotu produkty, nie niższa jednak niż 1000 zł. Podobnie za nieuprawnione wykorzystywanie logo produkcji ekologicznej UE grozi kara pieniężna w wysokości do 200 proc. korzyści majątkowej, którą dany podmiot uzyskał lub którą mógłby uzyskać za wprowadzone do obrotu produkty, nie niższa jednak niż 500 zł.

Więcej zadań dla inspekcji

Nadzór nad produkcją ekologiczną nadal będzie sprawować główny inspektor jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (GIJHARS) we współpracy z Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa (IORiN) oraz Inspekcją Weterynaryjną (IW). Z kolei zadania związane z kontrolą i certyfikacją produkcji ekologicznej pozostaną w gestii upoważnionych jednostek certyfikujących. Nowością jest jednak zwiększenie kompetencji organu nadzorczego. Wprowadzono m.in. podstawę prawną do wydawania przez głównego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wytycznych i wiążących poleceń, do których jednostki certyfikujące będą zobowiązane się stosować (art. 4 ust. 2 pkt 7 i ust. 3 nowej ustawy). Jak uzasadniał ustawodawca - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - jest to zrozumiałe, zważywszy że organ będzie delegował swoje zadania na tę jednostkę certyfikującą. Kontrola prowadzona przez organ ma na celu zapewnienie prawidłowej realizacji zadań wykonywanych przez jednostki certyfikujące, w szczególności w celu stosowania wspólnego katalogu środków. Zakłada się przy tym, że powierzenie Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych niezbędnych narzędzi i rozwiązań prawnych usprawni nadzór nad rynkiem rolnictwa ekologicznego, a dzięki temu pozytywnie wpłynie na warunki funkcjonowania przedsiębiorców działających w tym sektorze rolnictwa.

Opłaty bardziej przejrzyste

Nowością jest obowiązek podawania przez jednostki certyfikujące informacji o opłatach związanych z kontrolą i certyfikacją (art. 5 ust. 6 nowej ustawy). Każda z jednostek certyfikujących musi zatem posiadać na stronie internetowej publiczny cennik, zawierający szczegółowe informacje o wysokości kosztów pobieranych od producentów ekologicznych w ramach przeprowadzonej kontroli. To rozwiązanie ma sprawić, że opłaty będą bardziej przejrzyste, a producenci będą mogli łatwiej porównać ofertę poszczególnych jednostek.

Łatwiej zweryfikować producenta

Nowością jest wprowadzenie jednolitej bazy producentów objętych kontrolą i certyfikacją w rolnictwie ekologicznym. To ważne rozwiązanie dla całego rynku żywności ekologicznej, w tym także handlowców i konsumentów. W jednym miejscu mają się znaleźć informacje o wszystkich podmiotach prowadzących produkcję ekologiczną. Dotychczas obowiązujące przepisy zakładały prowadzenie osobnego wykazu przez każdą z jednostek certyfikujących. Obecnie każda jednostka będzie musiała zapewnić możliwość wyszukiwania danego producenta ekologicznego za pomocą jego nazwy bądź adresu w obszernym wykazie prowadzonym przez GIJHARS. Dzięki temu zainteresowani (np. konsumenci czy kontrahenci) łatwiej zweryfikują, czy podmiot określający swój produkt jako eko czy bio ma odpowiedni certyfikat potwierdzający prowadzenie działalności zgodnie z wymogami produkcji ekologicznej. Do tej pory takie informacje udostępniano wyłącznie na wniosek zgłoszony na odpowiednim formularzu.

Zgłoszenie działalności po nowemu

Zmodyfikowano zasady zgłaszania podjęcia działalności ekologicznej. Nowa ustawa wprowadza wymóg przyjmowania informacji o prawidłowo wypełnionych zgłoszeniach działalności w rolnictwie ekologicznym przez wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 zgłoszenia działalności do wojewódzkiego inspektora dokonuje się za pośrednictwem jednostki certyfikującej, na formularzu udostępnionym na stronie internetowej administrowanej przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Zmiana ta wynika z unijnego zakazu delegowania na jednostki certyfikujące przyjmowania zgłoszeń działalności w rolnictwie ekologicznym. Ponadto uznano, że dotychczas obowiązujący system polegający na równoczesnym zgłaszaniu się nowych podmiotów do IJHARS oraz do jednostek certyfikujących okazał się niewystarczający i wprowadzał spore zamieszanie wśród producentów. Część z nich zgłaszała się bowiem tylko do jednostki lub tylko do IJHARS, co znacząco utrudniało i komplikowało działania nadzorcze.

Inspektorzy pod lupą

Przepisy nowej ustawy wprowadzają dwuletni zakaz wpisywania do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego osób, względem których wykazano, że w ramach nadzoru dopuścili się nierzetelnego lub stronniczego przeprowadzenia kontroli urzędowej lub innych czynności urzędowych. Rozwiązanie to ma skutecznie zapobiec powrotowi tych osób do prowadzenia działań kontrolnych i jednocześnie podnieść zaufanie do systemu rolnictwa ekologicznego. Obecnie działa w kraju ponad 600 inspektorów.

Uproszczenia w odstępstwach

Prostsza ma być również procedura uzyskania zgody na zastosowanie odstępstwa od zasad produkcji ekologicznej. Ustawodawca zrezygnował z dotychczasowego obowiązku załączania opinii jednostki certyfikującej. Uruchomienie specjalnych systemów informatycznych (wymaganych w art. 26 rozporządzenia 2018/848) spowoduje, że opinie te staną się zbędne, a usunięcie tego obowiązku znacząco uprości i przyspieszy proces wydawania zgód na zastosowanie odstępstw.

Wyższe dopłaty dla ekorolników

Nowa ustawa pozwoli rolnikom produkującym żywność ekologiczną na ubieganie się o dodatkowe dopłaty. Przepisy przewidują bowiem dofinansowania do stosowania ekologicznego materiału siewnego roślin. Stawki dopłat do materiału w jakości ekologicznej w związku z nową ustawą będą wyższe niż stawki do materiału nieekologicznego. Wsparcie ma doprowadzić do zwiększenia wykorzystania tego materiału, podniesienia plonów, a w konsekwencji zwiększenia dostępności ekoproduktów na rynku. Przewidziane dodatkowe wsparcie rolników jest spowodowane też prawdopodobnym odejściem w przyszłości od nieekologicznego materiału siewnego. ©℗
Szczegóły w rozporządzeniach
Nowa ustawa otwiera możliwość wydania w przyszłości przez ministra właściwego do spraw rolnictwa rozporządzeń. Zostaną w nich określone m.in:
1) warunki produkcji ekologicznej w zakresie pozostawionym w przepisach Unii Europejskiej do uregulowania przez państwo członkowskie;
2) warunki produkcji, znakowania i kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z zakładów żywienia zbiorowego;
3) jednostki organizacyjne oceniające i potwierdzające zgodność z przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego produktów i substancji stosowanych w produkcji ekologicznej;
4) progi wysokości sprzedaży, obrotu lub udziału kosztów certyfikacji w łącznym obrocie podmiotów, których dotyczy zwolnienie z obowiązku posiadania certyfikatu, o którym mowa w art. 35 ust. 8 rozporządzenia 2018/848;
5) jednostki organizacyjne oceniające spełnienie przez odmiany ekologiczne nadające się do produkcji ekologicznej wymogów ustanowionych przepisami o rolnictwie ekologicznym.
Z uwagi na brak przepisów prawa Unii Europejskiej w przyszłości konieczne będzie również uregulowanie m.in. kwestii produkcji ekologicznej soli, która może być produkowana zarówno w kopalniach, jak i w drodze odparowywania wody morskiej. ©℗

UŁATWIONY PRZYWÓZ NAWOZÓW

Przywóz na terytorium Polski na potrzeby własne nawozów i środków wspomagających uprawę roślin spełniających wymagania rolnictwa ekologicznego, wprowadzone w innych krajach UE, przez profesjonalne podmioty prowadzące działalność w rolnictwie ekologicznym będzie teraz możliwy bez konieczności przeprowadzania kosztownych badań dotyczących spełnienia wymogów określonych w art. 4 ust. 6 ustawy z 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 76; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1370). Warunkiem wprowadzenia takiego produktu do obrotu jest wykazanie, iż importer wykorzysta go na własny użytek i nie będzie dokonywał jego zbytu podmiotom trzecim. Nawóz albo środek wspomagający uprawę roślin musi także spełniać wymogi określone w przepisach o rolnictwie ekologicznym w celu zagwarantowania, że jego skład jest bezpieczny dla zdrowia ludzi, zwierząt i ochrony środowiska.

System kontroli materiału

Wprowadzono system oceny, kontroli i certyfikacji heterogenicznego materiału rozmnożeniowego roślin, w który są zaangażowane Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Centralny Ośrodek Badania Roślin Uprawnych oraz jednostki certyfikujące. Ponadto nowe przepisy wprowadzają opłatę w maksymalnej wysokości 500 zł za kontrolę urzędową ekologicznego materiału heterogenicznego.

Sankcje dla certyfikujących

Katalog ze starej ustawy został poszerzony o kary za niespełnianie nowych obowiązków zawartych w rozporządzeniu 2018/848. I tak jednostka certyfikująca, która nie podaje do wiadomości publicznej informacji o wysokości opłat bądź nie przekazuje danych do prowadzenia publicznego wykazu producentów ekologicznych, podlega karze pieniężnej w wysokości do 10-krotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary. Na prośbę jednostek certyfikujących wprowadzono też karę w tej samej wysokości za nieprzekazywanie danych o producentach, którzy zmienili jednostkę certyfikującą.
Z kolei karze pieniężnej w wysokości do 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary będzie podlegała jednostka certyfikacyjna, która nie przekazuje zgłoszenia działalności do wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz nie uwzględnia zakazów wprowadzania do obrotu produktów, względem których zakazy takie musiały być nałożone w związku z art. 41 ust. 1 lit. b lub art. 42 ust. 2 rozporządzenia 2018/848.
Co więcej, jednostka certyfikująca, która nie przekazuje głównemu inspektorowi jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych lub prezesowi Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wykazu producentów w terminie lub przekazuje go niezgodnie z określoną formą lub określonym sposobem, lub przekazuje ten wykaz zawierający nieprawdziwe lub niekompletne dane lub informacje, podlega karze pieniężnej w wysokości do 40-krotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary.