Projekty racjonalizatorskie, obok rozwiązań stanowiących przedmioty praw własności przemysłowej w postaci wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i topografii układów scalonych, należą do kategorii projektów wynalazczych, do których odnosi się ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (p.w.p.).
Prawo własności przemysłowej nie definiuje, jakie rozwiązania stanowią projekty racjonalizatorskie, wskazując jedynie wyłączenia z tej kategorii. Zgodnie z brzmieniem art. 7 ust. 2 p.w.p. przedsiębiorca może uznać za projekt racjonalizatorski w rozumieniu ustawy każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, niebędące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego.
Prawo własności przemysłowej w nielicznych przepisach odnoszących się do projektów racjonalizatorskich określa prawa twórców takich projektów (art. 1 ust. 1 pkt 2 p.w.p., art. 8 ust. 2 p.w.p.). Grupę twórców projektów racjonalizatorskich wyróżnia spośród innych twórców projektów wynalazczych węższy katalog przyznanych praw. Twórcom projektów racjonalizatorskich przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz prawo do autorstwa danego projektu, którego wyrazem jest prawo do żądania wskazania danej osoby jako twórcy w dokumentacji czy publikacjach. Twórcom tym nie przysługuje natomiast odpowiednik prawa do patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy czy prawa z rejestracji wzoru przemysłowego lub topografii układu scalonego, jako że projekty racjonalizatorskie nie podlegają czasowej ochronie przyznawanej w drodze decyzji Urzędu Patentowego.
O racjonalizacji w danym przedsiębiorstwie można mówić wyłącznie wówczas, gdy zostanie w nim przyjęty regulamin racjonalizacji. Z treści regulaminu racjonalizacji powinna w pierwszym rzędzie wynikać definicja projektu racjonalizatorskiego przyjęta na własne potrzeby przez danego przedsiębiorcę. Na gruncie obecnych przepisów za projekt racjonalizatorski może być w regulaminie racjonalizacji uznane zarówno rozwiązanie techniczne, techniczno-organizacyjne, jak również organizacyjne. Ponadto w regulaminie racjonalizacji przedsiębiorca określa co najmniej, przez kogo dokonane rozwiązania uznaje się w przedsiębiorstwie za projekty racjonalizatorskie - przykładowo wyłączając osoby piastujące funkcje kierownicze, a także sposób załatwiania zgłoszonych projektów i zasady wynagradzania twórców tych projektów.
Zaszeregowanie przez ustawodawcę projektów racjonalizatorskich do grupy projektów wynalazczych ma doniosłe znaczenie dla oceny, czy konkretne rozwiązanie może być zakwalifikowane jako projekt racjonalizatorski. „Wynalazczy” oznacza „pełen inwencji, odkrywczy, dotyczący wynalazku”. Projekt racjonalizatorski powinien zatem stanowić pewne innowacyjne rozwiązanie, indywidualnie zdefiniowane na potrzeby każdego przedsiębiorcy. Niewątpliwie w przypadku projektów racjonalizatorskich wymagany jest znacznie niższy poziom innowacyjności, niż w przypadku pozostałych projektów wynalazczych, jednakże projekt taki powinien odznaczać się pewnym wkładem myśli twórczej - od minimalnego aż po znaczny wkład, zbliżający projekt racjonalizatorski do innych rozwiązań chronionych jako przedmioty praw własności przemysłowej.
Magdalena Kulikowska
rzecznik patentowy Kancelaria Prawna GLN
ikona lupy />
Magdalena Kulikowska / DGP