Istotną kwestią dla przedsiębiorców dochodzących swych roszczeń w postępowaniu sądowym jest zabezpieczenie roszczenia. Celem postępowania zabezpieczającego jest zapewnienie uprawnionemu natychmiastowej, tymczasowej ochrony prawnej i ułatwienie zaspokojenia roszczeń.
Udzielenia zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej rozpoznawanej przez sąd lub przez sąd polubowny. Obecnie postępowanie zabezpieczające jest dopuszczalne we wszelakich rodzajach postępowania cywilnego, bez względu na tryb ich rozpoznawania.
Sąd dokonuje zabezpieczenia roszczenia w zasadzie na wniosek uprawnionego, złożony przed wszczęciem postępowania lub w jego w toku. Przesłankami udzielenia zabezpieczenia są: istnienie roszczenia podlegającego zabezpieczeniu (wystarczy jego uprawdopodobnienie) oraz interes prawny w żądaniu zabezpieczenia.
Poddanie sporu przez strony pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie wyłącza możliwości udzielenia zabezpieczenia przez sąd powszechny. Wówczas sąd powszechny wydaje postanowienie o zabezpieczeniu roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym (art. 1166 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego).
Zarówno od postanowienia o odmowie udzielenia zabezpieczenia, jak i postanowienia w kwestii zabezpieczenia przysługuje zażalenie. Rozstrzygnięcia wymaga kwestia wysokości opłaty od takiego zażalenia, czy jest to opłata stosunkowa w wysokości jednej piątej opłaty od pozwu - art. 19 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2005 r. nr 167, poz. 1398 z późn. zm.) czy też opłata stała.
Kwestia ta ma istotne znaczenie, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami, nieprawidłowo opłacone zażalenie podlega odrzuceniu przez sąd, bez merytorycznego badania. Sąd Najwyższy rozstrzygnął to zagadnienie w uchwale z 16 marca 2007 r. (sygn. akt III CZP 4/07), przesądzając, iż od zażalenia na postanowienie w przedmiocie lub odmowie udzielenia zabezpieczenia należy uiścić opłatę stałą.
Zabezpieczenia roszczenia może dokonać również sąd arbitrażowy (art. 1181 kodeksu postępowania cywilnego). Jest to zmiana wprowadzona nowelizacją do kodeksu postępowania cywilnego z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. nr 178, poz. 1478). Postanowienie sądu polubownego o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd powszechny.
Zmianą wprowadzoną przez ustawę z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2006 r. nr 235, poz. 1699), która weszła w życie 20 marca 2007 r., jest wprowadzenie zasady, że wyrok sądu pierwszej instancji, wydany w sprawach gospodarczych (o roszczenia pieniężne albo świadczenia innych rzeczy zamiennych) stanowi tytuł zabezpieczenia bez nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 47919a k.p.c.). Dotychczas regulacja taka dotyczyła jedynie nakazów zapłaty wydawanych w postępowaniu nakazowym. Ocenie ustawodawca rozszerzył tę zasadę na wszystkie wyroki wydawane przez sądy gospodarcze, w sprawach o roszczenia pieniężne albo świadczenia innych rzeczy zamiennych). Regulacja ta może budzić zastrzeżenia, przy uwzględnieniu szerszej możliwości orzekania przez sądy gospodarcze na posiedzeniu niejawnym.
Obowiązany, który chce zapobiec negatywnym skutkom zabezpieczenia, może złożyć sporną kwotę do depozytu sądowego (art. 742 par. 1 k.p.c.). Wówczas zabezpieczenie upada ex lege, a sąd wydaje w tej kwestii postanowienie o charakterze deklaratoryjnym.
SYLWIA PIOTROWSKA
adwokat Kancelaria Prawna GLN
