Piotr Zimmerman Radca prawny Kancelaria Wardyński i Wspólnicy Ponieważ do rozpoznawania spraw upadłościowych właściwy jest sąd rejonowy sąd gospodarczy, sędzią komisarzem może być sędzia sądu rejonowego lub asesor, któremu powierzono pełnienie czynności sędziowskich, ponieważ tacy asesorzy mają wszystkie uprawnienia sędziów. Sędzia komisarz to instytucja właściwa tylko dla prawa upadłościowego, wywodząca się z ustawodawstwa austriackiego. W postępowaniu upadłościowym jego rola jest inna niż sądu i stąd potrzeba użycia dodatkowego wyróżnika komisarz dla opisania szczególnej roli tego sędziego. Sąd powinien być zawsze bezstronny, niezawisły i niezaangażowany w żaden spór, a jego rolą jest jedynie rozstrzyganie sporów. Natomiast sędzia komisarz kieruje postępowaniem upadłościowym, a jego celem jest jak najlepsze zrealizowanie zadań postawionych przed nim przez prawo upadłościowe. Dlatego ma uprawnienia i obowiązki inne niż pozostali sędziowie orzekający w prawie upadłościowym. Na przykład sędzia komisarz kieruje postępowaniem i dlatego uzgadnia z syndykiem (zarządcą lub nadzorcą sądowym) wszystkie istotniejsze sprawy związane z bieżącym tokiem postępowania. Uzgodnione powinny być zarówno wszystkie istotne decyzje, jak i sam kierunek prowadzenia postępowania. Natomiast już po tych uzgodnieniach syndyk sam wykonuje wszystkie dalsze czynności związane na przykład z tą sprzedażą przedsiębiorstwa, składa odpowiednie wnioski, uzyskuje wszelkie potrzebne decyzje i zezwolenia, dokonuje wydatków i występuje o zatwierdzenie sprawozdań. Nigdy same uzgodnienia nie są podstawą decyzji, są nimi dopiero wydane w odpowiednim trybie i poddane kontroli instancyjnej, jeżeli ustawodawca ją przewidział, postanowienia. Jednak prawidłowy przebieg postępowania upadłościowego nie byłby możliwy, gdyby syndyk wcześniej nie dokonał tych ustaleń z sędzią komisarzem. Dlatego sędzia komisarz musi mieć zaufanie do syndyka (zarządcy, nadzorcy sądowego) oraz mieć wpływ na to, kto zostanie wyznaczony syndykiem w konkretnym postępowaniu. Syndyka wyznacza wprawdzie sąd, ale w takich przypadkach, gdy nie ma porozumienia między syndykiem a sędzią komisarzem, zwykle dochodzi do zmiany syndyka. Sędzia komisarz ponosi odpowiedzialność za to, w jaki sposób prowadzone jest postępowanie i dlatego nie może być w konflikcie z syndykiem. Obok sprawowania kierownictwa i nadzoru nad postępowaniem sędzia komisarz pełni też rolę rady wierzycieli w postępowaniach, w których taka rada nie została powołana. Wyraża wówczas zgodę na podejmowanie wszystkich istotnych dla postępowania upadłościowego czynności, na przykład na sprzedaż przedsiębiorstwa, sprzedaż praw i wierzytelności, obciążenie nieruchomości przedsiębiorstwa hipotekami i innymi prawami rzeczowymi oraz na odstąpienie od umowy wzajemnej lub wykonanie takiej umowy przez syndyka. Zasadniczo to od woli sędziego komisarza zależy, czy powoła radę wierzycieli w postępowaniu, chyba że wpłynie wiążący wniosek wierzycieli. Wniosek taki jest wiążący, jeżeli ustanowienia rady zażąda co najmniej dwóch wierzycieli dysponujących co najmniej 20 proc. sumy wszystkich wierzytelności. Po powołaniu rady wierzycieli do sędziego komisarza należy kontrola prawidłowości jej uchwał. W razie uznania, iż uchwała rady wierzycieli jest niezgodna z prawem, narusza dobre obyczaje albo gdy sprzeciwia się interesowi wierzycieli, sędzia komisarz może taką uchwałę uchylić. Podobne uprawnienie służy sędziemu komisarzowi w odniesieniu do uchwał zgromadzenia wierzycieli. Sędzia komisarz rozstrzyga również skargi na czynności komornika w toku postępowania upadłościowego.