Przy wniosku o ogłoszenie upadłości oraz w toku postępowania upadłościowego dłużnik lub wierzyciel wnioskujący o upadłość przedsiębiorcy mogą składać propozycje układowe, w których zostanie określony sposób restrukturyzacji zobowiązań upadłego.
Najczęściej sąd ogłasza upadłość z możliwością zawarcia układu, gdy dłużnik lub inni uczestnicy postępowania zgłosili propozycje układowe już przy wniosku o ogłoszenie upadłości. Sąd może jednak z urzędu uznać, że zachodzą przesłanki do ogłoszenia takiej upadłości, mimo że dłużnik oraz inni uczestnicy nie wystąpili z propozycjami restrukturyzacji zobowiązań upadłego. W takim przypadku upadły ma obowiązek w ciągu miesiąca zgłosić propozycje układowe, uzgodnić je oraz razem z nimi przedłożyć rachunek przepływów pieniężnych za okres ostatnich dwunastu miesięcy. Jednakże rachunek przedkłada wówczas, gdy miał obowiązek prowadzić dokumentację umożliwiającą sporządzenie go.

Możliwość złożenia propozycji układowych

W ciągu miesiąca propozycje układowe wraz z uzasadnieniem i dołączonym rachunkiem może również zgłosić nadzorca sądowy albo zarządca i, wyjątkowo, również wierzyciel. Takie prawo mają jednak tylko wierzyciele, którzy wnioskowali o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu i złożyli wówczas propozycje układowe.
Sędzia komisarz ma prawo wydłużyć do trzech miesięcy termin do złożenia propozycji układowych.
Robi to na przykład, gdy:
● trzeba przeprowadzić gruntowną analizę ekonomiczną przedsiębiorstwa i ustalić, czy układ będzie możliwy do wykonania,
● zachodzi konieczność negocjowania z wierzycielami, którzy wprawdzie nie zostali objęci układem, lecz dokonane podczas tych rozmów ustalenia będą miały wpływ na wykonanie układu oraz na jego kształt.
Ważne
Sąd może zmienić sposób prowadzenia postępowania z mającego na celu zawarcie układu na postępowanie likwidacyjne wówczas, gdy nikt z uprawnionych do złożenia propozycji układowych (tzn. upadły, zarządca, nadzorca sądowy, wierzyciel, który zawnioskował ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu) nie wystąpił w terminie z propozycjami układowymi



Zdarza się też, że propozycje układowe zostały złożone, ale nie spełniają wymogów formalnych. Wtedy sąd wzywa składającego do uzupełnienia braków w ciągu siedmiu dni pod groźbą zwrócenia mu pisma po bezskutecznym upływie tego terminu. Zwrócone w tym trybie pismo nie wywoła żadnych skutków prawnych.
Jeżeli nawet w przedłużonym do trzech miesięcy terminie zadłużony przedsiębiorca nie złoży propozycji układowych, wtedy traci prawo zarządzania masą upadłości (jeśli nie był jej wcześniej pozbawiony), a także prawo do składania w terminie późniejszym tych propozycji, na przykład gdyby doszło do zmiany sposobu prowadzenia postępowania na likwidacyjne.
Sąd może zmienić sposób prowadzenia postępowania wówczas, gdy nikt (tzn. upadły, zarządca, nadzorca sądowy, wierzyciel, który był wnioskodawcą wszczęcia postępowania z możliwością wszczęcia układu) nie wystąpił w terminie z propozycjami układowymi.
W razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego sąd może zmienić sposób prowadzenia postępowania na takie, które umożliwia zawarcie układu. Ma to miejsce w przypadku, gdy mimo ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadły, syndyk i rada wierzycieli zgłosili propozycje układowe, a sąd uznał, że są podstawy do zmiany sposobu prowadzenia postępowania.



Uzasadnienie propozycji restrukturyzacji

W propozycjach układowych trzeba wskazać sposób restrukturyzacji zobowiązań upadłego przedsiębiorcy. Można zaproponować w nich nie tylko jeden, lecz nawet kilka sposobów. Propozycje muszą zawierać uzasadnienie.
Uzasadnienie musi być szczegółowe, aby mogło umożliwić sądowi dokonać analizy propozycji i stwierdzić, czy są wykonalne. Musi przede wszystkim zawierać opis stanu przedsiębiorstwa z określeniem jego sytuacji ekonomiczno-finansowej, prawnej i organizacyjnej oraz analizę sektora rynku, na którym firma działa. Trzeba przy tym uwzględnić pozycję rynkową konkurencji.
Oprócz tego wskazuje się w nim na metody i źródła finansowania wykonania układu z uwzględnieniem przewidywanych wpływów i wydatków w czasie wykonywania układu, a także analizuje poziom i struktury ryzyka. Wskazuje się też na osoby odpowiedzialne za wykonanie układu, podając ich imiona i nazwiska, oraz ocenia alternatywny sposób restrukturyzacji zobowiązań. Uzasadnienie musi zawierać również system zabezpieczenia praw i interesów wierzycieli na czas wykonania układu.
Sędzia komisarz może zezwolić na ograniczenie uzasadnienia, jeżeli uzna, że z uwagi na wielkość i charakter przedsiębiorstwa ustalenie wszystkich tych danych nie jest niezbędne do tego, aby zapewnić prawidłowe wykonanie układu.



Możliwe sposoby restrukturyzacji

Zaproponowane sposoby restrukturyzacji obejmują w szczególności odroczenie wykonania zobowiązań, co w praktyce oznacza wskazanie nowego terminu ich płatności, a także rozłożenie spłaty długów na raty, a nawet zmniejszenie sumy długów. Chodzi o proporcjonalne umorzenie wszystkich zobowiązań upadłego, przy czym wielkość umorzenia musi być określona w procentach.
Najczęściej w praktyce propozycje układowe wskazują łącznie na trzy sposoby: odroczenie wykonania zobowiązań, rozłożenie spłaty długów na raty oraz zmniejszenie sumy zadłużenia.
Jedną z propozycji układowych może być też konwersja wierzytelności na udziały lub akcje, a także zmiana, zamiana lub uchylenie prawa zabezpieczającego określone zadłużenie.
Propozycje układowe mogą przewidywać spłatę wierzytelności z zysku przedsiębiorstwa upadłego. Wtedy powinny określać, jaką jego część należy przeznaczyć na spłatę zadłużenia. Oprócz tego w warunkach układu należy też wskazać, w jakich częściach wierzyciele poszczególnych kategorii interesu mają uczestniczyć w tym zysku. W dodatku udział wierzycieli należących do poszczególnych kategorii interesów powinien być równy w przypadającej na daną kategorię części zysku.
Zawsze układ obejmuje wierzytelności, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości dłużnika. Natomiast tzw. wierzytelności warunkowe zostaną nim objęte tylko wówczas, gdy warunek został spełniony podczas wykonywania układu. W dodatku warunek powinien zostać określony na liście wierzytelności.
Skutki układu
Zatwierdzony układ wywołuje następujące skutki:
● układ razem z odpisem prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi podstawę wpisu o zatwierdzeniu układu do księgi wieczystej i rejestru
● układ przewidujący ustanowienie zarządu przymusowego na czas wykonania układu razem z odpisem prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi tytuł wykonawczy do wprowadzenia zarządcy we władanie majątkiem upadłego
● prawomocnie zatwierdzony układ, który przewiduje konwersję wierzytelności na udziały lub akcje spółki będącej upadłym, zastępuje określone w kodeksie handlowym czynności związane z podwyższeniem kapitału zakładowego i objęciem udziałów lub akcji
● układ razem z odpisem prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi podstawę wpisu podwyższenia kapitału zakładowego spółki do Krajowego Rejestru Sądowego
● prawomocne postanowienie o wykonaniu układu stanowi podstawę do wykreślenia z urzędu wpisów dotyczących upadłości w księgach wieczystych i rejestrach.



Sposoby zrestrukturyzowania zobowiązań upadłego
Aby zrestrukturyzować zobowiązania upadłego najczęściej:
● odracza się wykonanie jego zobowiązań
● rozkłada spłatę długów na raty
● zmniejsza sumę długów
● dokonuje konwersji wierzytelności na udziały lub akcje
● zmienia się, zamienia lub uchyla prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność

Wierzytelności nieobjęte układem

Z układu są wyłączone należności alimentacyjne, renty z tytułu odszkodowań za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, a także z tytułu zmiany uprawnień objętych prawem dożywocia na dożywotnią rentę. Wyłączone są też roszczenia o wydanie mienia nienależącego do majątku upadłego, należności ze stosunku pracy, wierzytelności zabezpieczone na mieniu upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub skarbowym, bądź hipoteką morską. Chodzi tutaj o tę część należności, jakie znajdują pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia. Wierzyciel może jednak wyrazić zgodę na objęcie ich układem nawet ustnie do protokołu z przebiegu zgromadzenia wierzycieli. Powinien to zrobić najpóźniej przed przystąpieniem do głosowania nad układem, w dodatku w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny.



Układ można zmienić lub uchylić

Upadły i każdy wierzyciel mogą wystąpić o zmianę układu lub o uchylenie go.
Z wnioskiem o uchylenie może wystąpić również osoba, która ma prawo wykonać go albo została uprawniona do nadzorowania wykonania. Jeżeli po zatwierdzeniu układu upadły nadal pozostaje właścicielem swojego przedsiębiorstwa, to w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków gospodarczych on sam lub każdy z jego wierzycieli mogą wystąpić o uchylenie układu.
Wniosek należy uzasadnić – na przykład wzrostem lub zmniejszeniem się dochodów przedsiębiorstwa. Można go składać nawet kilkakrotnie w czasie wykonywania układu pod warunkiem, że każdy będzie uzasadniony zaistnieniem nadzwyczajnej zmiany wpływającej w sposób istotny na wzrost lub obniżenie się dochodu z firmy upadłego przedsiębiorcy. Gdyby zaś upadłym była osoba fizyczna, która prowadzi działalność gospodarczą, to wówczas na zmianę treści układu nie wpływa zmiana sytuacji jego prywatnej sytuacji majątkowej, która na przykład poprawiła się na skutek odziedziczonego przez małżonka przedsiębiorcy spadku.
Do wniosku o zmianę układu należy dołączyć nowe propozycje układowe, których sąd jednak nie ocenia, bo jedynie sprawdza, czy nastąpiły przesłanki uzasadniające postępowanie o zmianie układu.
Taka możliwość wprowadzenia zmian nie istnieje jednak w razie zawarcia układu likwidacyjnego. Postępowanie o zmianę układu nie może dotyczyć również wierzytelności, które powstały już po zatwierdzeniu pierwotnego układu.
Układ może zostać uchylony na wniosek upadłego, jego wierzycieli albo osoby uprawnionej do wykonania lub nadzorowania układu na przykład wtedy, gdy jest oczywiste, że układ nie zostanie wykonany. Przyczyną uchylenia może być również niewykonywanie postanowień układu. Uchylenie go z innych przyczyn jest niedopuszczalne.
Zdarza się, że w sprawie tego samego układu do sądu wpływają dwa wnioski – o zmianę układu i o uchylenie go. Wtedy sąd rozpoznaje je łącznie i nawet może oba oddalić w jednym postanowieniu. Sąd może też uchylić układ, otworzyć zakończone postępowanie i zmienić sposób jego prowadzenia z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego. Wtedy ustanawia sędziego komisarza i syndyka albo umarza postępowanie. W otwartym postępowaniu będą mogli uczestniczyć wierzyciele, których wierzytelności powstały po ogłoszeniu upadłości.
Gdyby układ został uchylony, to w podjętym postępowaniu wierzyciele będą mogli dochodzić swoich roszczeń tylko w ich pierwotnej wysokości. Odsetki będą naliczane tylko do dnia uprawomocnienia się postanowienia o uchylenie układu, natomiast już wypłacone na podstawie układu sumy są zaliczone na poczet dochodzonych wierzytelności. Uwzględnia się też hipotekę, prawo zastawu, zastawu rejestrowego, skarbowego i hipotekę morską. Zabezpieczają one wierzytelność w takiej wysokości, w jakiej nie została jeszcze zaspokojona.
Podstawa prawna
Art. 267–277, 290–305 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 z późn. zm.).