Poza wytypowaniem rodzaju działalności, który może nam zagwarantować sukces, niezwykle istotny jest wybór formy, w jakiej prowadzić będziemy tę działalność. Przepisy dają nam kilka możliwości, które możemy dostosować do skali przedsięwzięcia.
PROCEDURY
Przy działalności na dużą skalę potencjalny inwestor ma dziś do dyspozycji długą listę doradców, którzy takie analizy przeprowadzą fachowo i dogłębnie. Natomiast w przypadku małej firmy trzeba to uczynić we własnym zakresie.
Firma może być prowadzona jednoosobowo (przedsiębiorca będący osobą fizyczną) lub w formie spółki: jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, partnerskiej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej (spółka z o.o. i akcyjna mają osobowość prawną – patrz definicje str. 23). Działalność tych spółek uregulowana jest przepisami kodeksu spółek handlowych, stąd określa się je spółkami handlowymi. Spółki te muszą być zgłaszane do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (patrz definicje str. 23). Na gruncie podatkowym ich działalność jest regulowana przez ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych (spółki osobowe), ustawę o podatku dochodowym od osób prawnych (spółki kapitałowe) i w określonych przypadkach ustawę o rachunkowości. Spółki prawa handlowego muszą bowiem w większości przypadków prowadzić specjalne księgi rachunkowe.
Spółki prawa handlowego muszą bowiem w większości przypadków prowadzić specjalne księgi rachunkowe. Spółki kapitałowe (spółka z o.o. i spółka akcyjna) mają taki obowiązek zawsze, natomiast w przypadku spółek osobowych (np. spółka jawna, partnerska) – gdy osiągną przychody przekraczające rocznie równowartość 1,2 mln euro (dla 2009 r. jest to 4,089960 mln zł).
Ostateczna decyzja o wyborze formy prowadzenia działalności jednej ze spółek kapitałowych, jako formy prowadzenia działalności gospodarczej, ma więc spore konsekwencje finansowe w zakresie kosztów prowadzonej działalności. O ile bowiem księgę przychodów i rozchodów można prowadzić bez trudu we własnym zakresie – lub za kilkaset złotych miesięcznie zlecić biuru rachunkowemu – o tyle prowadzenie ksiąg handlowych jest na tyle skomplikowane, że trzeba albo zatrudnić wykwalifikowaną księgową, albo wynająć biuro rachunkowe – za opłatą już zdecydowanie wyższą.



Spółka cywilna

Rozpoczynający działalność gospodarczą mają spory wybór, jeżeli chodzi o formę prawną, szczególnie gdy chcą prowadzić przedsiębiorstwo w dwie lub kilka osób. Najprostsza i najtańsza na początek jest zawsze spółka cywilna, uregulowana przepisami kodeksu cywilnego. Spółka taka nie jest przedsiębiorcą, a tylko skutkiem umowy co najmniej dwóch przedsiębiorców wpisanych do gminnej ewidencji działalności gospodarczej. Z formalnego punktu widzenia umowa taka nie musi być pisemna, ale od strony praktycznej dobrze jest zawrzeć ją w tej formie dla celów dowodowych.
Zgodnie z kodeksem cywilnym przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Umowa spółki powinna:
● oznaczać wspólników,
● określać wspólny cel gospodarczy (nie musi to być prowadzenie przedsiębiorstwa),
● wyznaczyć sposób, w jaki wspólnicy będą dążyli do osiągnięcia tego celu (kodeks podaje przykładowo wniesienie wkładów, choć można zawiązać nawet spółkę bezudziałową),
● zawierać datę zawarcia umowy spółki.
Powinna też określać:
● czas trwania spółki,
● zakres działalności według PKD, jeżeli wspólnicy będą prowadzili przedsiębiorstwo,
● wkłady (można wnieść gotówkę, prawa – np. własność rzeczy, świadczenie usług),
● podział zysku i uczestnictwo w stratach (wolno zwolnić wspólnika z udziału).
Jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego.
Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział (patrz definicje str. 23) bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne.
UWAGA Dla kogo spółka
Prowadzenie działalności w formie spółki jest wskazane przede wszystkim dla osób, które chcą działać grupowo. W przypadku spółek kapitałowych nie ma przeszkód, by spółkę założyła jedna osoba fizyczna. Z kolei osoby, które chcą działać wspólnie i jednocześnie pozostać przy prostszej formie księgowości, mogą wybrać spółkę cywilną, a nawet spółkę jawną
Dwa kodeksy
Zasady działania spółek w Polsce uregulowane są w dwóch aktach prawnych: spółka cywilna w kodeksie cywilnym, natomiast w kodeksie spółek handlowych pozostałe spółki, czyli: jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna. Dlatego też te drugie określane są często mianem spółek handlowych.
Jeżeli mimo istnienia przewidzianych w umowie powodów rozwiązania spółki trwa ona nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony.
Można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W wypadku takim powinni oni wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.
Z ważnych powodów każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd.



Spółka z o.o.

Jeśli działalność gospodarcza ma być prowadzona na dużą skalę, najlepszą formą dla prowadzenia takiej działalności wydaje się spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Głównym atutem spółki z o.o. jest ograniczenie odpowiedzialności wspólników do wysokości wniesionych wkładów (stąd nazwa spółki), choć tak naprawdę nie odpowiedzialność spółki, ale odpowiedzialność wspólników jest ograniczona do tych granic, bo spółka odpowiada do wysokości całego swojego majątku.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką kapitałową, czego konsekwencją jest możliwość – w przeciwieństwie do spółek osobowych – jej funkcjonowania także wówczas, gdy zakłada ją jeden wspólnik. By założyć spółkę z o.o., trzeba zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego. Powinna ona określać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności spółki, wysokość kapitału zakładowego (patrz definicje str. 23), czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. Firma spółki z o.o. może być określona dowolnie, powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wspólnicy powinni wnieść wkłady na pokrycie całego kapitału zakładowego (patrz definicje str. 23), a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej – także wnieść nadwyżki. Potem trzeba powołać zarząd i radę nadzorczą lub komisję rewizyjną, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki. Na koniec należy dokonać wpisu do rejestru sądowego.

Inne spółki

Spółka partnerska, która jest bardzo dogodną formą prowadzenia niektórych rodzajów działalności gospodarczej, nie jest dostępna dla wszystkich. Zgodnie z kodeksem handlowym spółka partnerska może być utworzona tylko w celu wykonywania wolnego zawodu (patrz definicje str. 23) w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą, a partnerami mogą w niej być wyłącznie osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.
Z kolei spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Co do zasady, jest to więc spółka osobowa, ale część wspólników odpowiada w niej na zasadach analogicznych jak udziałowcy spółek kapitałowych. Ma ona wiele zalet, ale jest mało popularna ze względu właśnie na mieszany (osobowo-kapitałowy) charakter, który wymaga znajomości niuansów obu rodzajów spółek.
W przypadku spółki akcyjnej minimalny kapitał spółki akcyjnej wynosi 100 tys. zł. Oznacza to, że w praktyce osoby planujące działalność o takim rozmiarze zarówno przy zakładaniu firmy, jak i potem przy jej obsłudze finansowo-podatkowej zatrudniają odpowiednich specjalistów.
Pozostaje jeszcze spółka komandytowo-akcyjna, łączy ona cechy spółki komandytowej, przede wszystkim odpowiedzialność komplementariusza, z akcyjną, którą cechuje wiarygodność związaną z wysokim kapitałem. Takie spółki w Polsce należą jednak wciąż do rzadkości, podobnie zresztą jak spółki komandytowe w czystej postaci.
JAK TO ZROBIĆ...
PROBLEM:
Chcemy rozpocząć działalność gospodarczą. Na początek w niewielkim zakresie, wykorzystując pomoc rodziny.
ROZWIĄZANIE:
Wybierając formę prawną, najpierw decydujemy, czy będziemy działać jako osoba fizyczna, czy jako osoba prawna. Jednoosobowo czy w formie spółki.
W praktyce spółka cywilna najlepiej nadaje się do prowadzenia przedsiębiorstw rodzinnych. A spółka jawna polecana jest w sytuacji, gdy zakres prowadzonej działalności jest na tyle duży, że forma spółki cywilnej może stać się barierą – przede wszystkim w zakresie wiarygodności.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest optymalnym rozwiązaniem w sytuacji, gdy mamy prowadzić działalność o różnorodnym charakterze, a na dodatek wymaga ona dużego kapitału. W praktyce zdecydowana większość osób zaczyna działalność od firmy jednoosobowej, czyli jest osobą fizyczną prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą wyłącznie we własnym imieniu i na własne ryzyko. Taka osoba, pod spełnieniu wszystkich obowiązków rejestracyjnych, może łączyć się z innym przedsiębiorcą w spółkę cywilną lub jawną.
PRAWA WSPÓLNIKÓW SPÓŁKI CYWILNEJ
Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Może on bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników. Każdy wspólnik może też bez uprzedniej uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty.
Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki. Jednakże gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego.