Możliwość delegowania przez posiadaczy kart płatniczych ich uprawnień na rzecz innych osób poszerza liczbę osób uprawnionych do uczestnictwa w obrocie bezgotówkowym. Powoduje to konsekwentne wdrażanie na rynku polskim idei obrotu bezgotówkowego, a przez to zasad gospodarki elektronicznej.
Rozważania na temat kart dla osób prywatnych oraz kart dla przedsiębiorców należy rozpocząć od przybliżenia zagadnień prawnych związanych z podmiotami określanymi mianem posiadacza i użytkownika karty płatniczej.

Posiadacz i użytkownik

Definicje prawne tych podmiotów zawarte są w ustawie z 11 października 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych. Zgodnie z przepisem art. 2 pkt 11 posiadaczem może być osoba fizyczna, osoba prawna, jak również jednostka organizacyjna lub inny podmiot, który na podstawie umowy o elektroniczny instrument płatniczy dokonuje w swoim imieniu i na swoją rzecz operacji określonych w umowie. Zgodnie z art. 2 pkt 12 przedmiotowej ustawy, użytkownikiem karty płatniczej może być osoba fizyczna upoważniona przez posiadacza do dokonywania w imieniu i na rzecz posiadacza operacji określonych w umowie, przy czym dane identyfikacyjne takiej osoby muszą być umieszczone na karcie płatniczej. Brzmienie powyższych regulacji pozwala na wskazanie cech charakterystycznych właściwych dla dwóch, wyodrębnionych kategorii podmiotów uprawnionych do posługiwania się kartami płatniczymi. Przede wszystkim krąg podmiotów, które mogą stać się posiadaczami kart, nie jest ograniczony przez ustawę o elektronicznych instrumentach płatniczych do jednej kategorii podmiotów. Można stwierdzić, iż ograniczenie podmiotowe wynika jedynie z przepisów ogólnych kodeksu cywilnego i dokonywane jest na podstawie kryterium możliwości zaciągania zobowiązań zarówno przez osoby fizyczne, jak i pozostałe podmioty niebędące osobami fizycznymi.
W przypadku osób fizycznych posiadaczem karty płatniczej może być jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, w przypadku pozostałych podmiotów - te, które zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa mają możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w swoim imieniu i na swoją rzecz. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż pojęcie posiadacza nie jest ograniczone jedynie do posiadaczy kart płatniczych. Pojęcie to odnosi się również do posiadaczy pozostałych elektronicznych instrumentów płatniczych - tych regulowanych przepisami ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych (usługi bankowości elektronicznej i instrument pieniądza elektronicznego), jak również innych elektronicznych instrumentów płatniczych, które spełniają definicję ustawową (np. tzw. karty podarunkowe). Jednakże w przypadku pieniądza elektronicznego i innych elektronicznych instrumentów płatniczych (karty podarunkowe) nie jest wymagana od posiadacza pełna zdolność do czynności prawnych. Posiadaczami tych instrumentów (na okaziciela) mogą być także np. osoby małoletnie, co zbliża ich do pojęcia użytkownika.
Zakres zastosowania pojęcia: użytkownik ograniczony jest wyłącznie, w związku z przytoczonym powyżej brzmieniem przepisu ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych, do szczególnej kategorii elektronicznych instrumentów płatniczych, jakimi są karty płatnicze. Kryterium klasyfikacji do tej kategorii jest upoważnienie, przez posiadacza karty płatniczej, w umowie danej osoby do posługiwania się kartą.

Upoważnienie posiadacza

Użytkownik może posługiwać się kartą płatniczą do przeprowadzania operacji wskazanych w umowie, czyli jedynie w zakresie określonym na mocy postanowień kontraktu zawieranego przez posiadacza i wydawcę karty. W tym przypadku sformułowanie: przeprowadzanie operacji powinno być interpretowane w sposób szeroki i oznaczać zarówno zasady przeprowadzania transakcji, sposób ich przeprowadzania, jak i limity dokonywanych przez użytkownika karty płatniczej operacji. Dane identyfikacyjne użytkownika karty muszą zostać umieszczone na karcie płatniczej.
Na marginesie rozważań można zwrócić uwagę na interesujący fakt umieszczania danych posiadacza i użytkownika karty z punktu widzenia elementów definicyjnych karty płatniczej umieszczonych w ustawie Prawo bankowe. Zgodnie z definicją karty płatniczej identyfikuje ona upoważnionego posiadacza. Zestawiając to postanowienie ze wskazanymi powyżej regulacjami ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych, można wskazać, iż podmiotami, których dane identyfikacyjne umieszczane są obok oznaczenia wydawcy, mogą być bądź posiadacze, bądź użytkownicy kart. Umieszczenie konkretnych danych na karcie warunkowane jest tym, kto będzie posługiwał się kartą płatniczą. Najważniejszą jednak kwestią jest fakt, iż użytkownikami kart płatniczych mogą być jedynie osoby fizyczne. Należy podkreślić, iż mogą być to zarówno osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych (np. pracownik firmy użytkownik karty firmowej), jak i osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych (np. małoletni, na rzecz których została wydana karta, powiązana z przedstawicielem ustawowym, bądź z rachunkiem założonym dla małoletniego przez jego opiekunów ustawowych).

Karty dodatkowe

W przypadku kart płatniczych, których posiadaczami są osoby fizyczne, karty dodatkowe mogą być wydane zarówno na rzecz członków najbliższej rodziny (współmałżonek, rodzice, dzieci), jak i innych osób, których nie łączą z posiadaczem więzi rodzinne.
Wymienione powyżej osoby posługujące się kartami dodatkowymi będą użytkownikami, z punktu widzenia omawianych powyżej przepisów ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych. Decyzja o wystąpieniu o kartę dodatkową powinna zostać podjęta przez posiadacza w chwili występowania z wnioskiem o pierwszą kartę lub może zostać podjęta później. Należy podkreślić, że musi to być rozważna decyzja. Za transakcje dokonane przez użytkownika, zawsze odpowiada posiadacz.
W sytuacji gdy posiadacz planuje wystąpienie z wnioskiem o wydanie karty dodatkowej powinien zapoznać się z ofertą wydawcy i sprawdzić, czy dopuszcza on możliwość wydawania kart dodatkowych. Większość wydawców oferuje taką możliwość, jednak ze względu na różnorodność postanowień umownych i regulaminowych, warto dokonać tego typu weryfikacji.

Kilku posiadaczy karty głównej

W przypadku kart dla osób prywatnych warto rozróżnić karty dodatkowe od kart wydawanych dla współwłaścicieli rachunku. W tym przypadku mamy do czynienia z wydaniem na rzecz każdego ze współposiadaczy rachunku karty głównej. Współposiadaczy rachunku, do którego zostały wydane karty, należy traktować jak posiadaczy. Każdy z posiadaczy kart głównych może posiadać jednocześnie uprawnienie do wskazania w umowie określonych użytkowników, na rzecz których zostaną wydane karty dodatkowe. Możemy wobec tego mieć do czynienia z sytuacją, w której do jednego rachunku wydana jest więcej niż jedna karta główna, przy jednoczesnym braku wykluczenia możliwości wydania kart dodatkowych dla użytkowników.
Możliwość wydania kart dodatkowych ma w przypadku kart dla osób fizycznych wiele zalet. Przede wszystkim umożliwia konkretnej, upoważnionej osobie korzystanie z dostępnych za pomocą karty środków, wraz z możliwością określenia granic ich wykorzystania poprzez ustanowienie określonych limitów wydatków. Szczególnie interesujące jest to rozwiązanie np. w przypadku rodziców wysyłających dzieci na wakacje lub innego rodzaju wyjazdy. W sytuacji wydania na rzecz małoletniego dziecka karty powiązanej z rachunkiem rodzica lub prawnego opiekuna nie jest konieczne wyposażanie dziecka w gotówkę (także w walucie), możliwa jest kontrola wydatków, jak również w sytuacjach tego wymagających, możliwe jest rozszerzenie uprawnień podopiecznego, np. poprzez zmianę limitów i zasilenie go w ten sposób w potrzebne środki. Oczywiście możliwości dokonywania zmian limitów, jak również zasady i czas wprowadzenia nowych limitów zależą od postanowień umowy karty płatniczej. Najczęściej możliwość zmiany od ręki tego typu limitów oferują bankowi wydawcy kart, którzy jednocześnie zapewniają możliwość zmiany limitów za pośrednictwem bankowości internetowej.
Taka karta ma też zastosowanie w stosunku do osób pomagającym osobom niepełnosprawnym i seniorom mającym problem z poruszaniem się. Osoba niepełnosprawna lub senior/ka będący posiadaczem karty płatniczej (karta główna), wskazuje jako użytkownika (karta dodatkowa) osobę, która ma prawo do korzystania z karty w przypadku dokonywania płatności lub pobierania pieniędzy w imieniu i na rzecz tej osoby niepełnosprawnej lub seniora/rki.
W przypadku kart dodatkowych do kart wydawanych dla osób fizycznych istnieje możliwość (uzależniona od upoważnienia udzielonego przez posiadacza) korzystania przez użytkownika np. ze zniżek związanych z wykorzystaniem karty, z programów lojalnościowych, z możliwości wspomagania określonych organizacji czy instytucji, czyli ogólnie ujmując, tych korzyści dodatkowych, które opisywane już były w poprzednich artykułach naszego cyklu.

Karty firmowe

W odniesieniu do kart określanych mianem firmowych najczęstszym przypadkiem jest taki, w którym posiadaczem karty jest przedsiębiorca, który zawierając umowę o kartę płatniczą wskazuje użytkowników, na rzecz których zostaną wydane karty dodatkowe. Karty te mogą zostać wydane również w trakcie trwania umowy, przy zastrzeżeniu, iż umowa z wydawcą dopuszcza tego rodzaju możliwość, jak również istnieje wola wystąpienia z tego rodzaju wnioskiem po stronie posiadacza karty. W przypadku dodatkowych kart firmowych możemy wyodrębnić co najmniej dwie kategorie tych kart. Pierwszą można określić jako karty uniwersalne, drugą grupę jako karty profilowane czy też o wąskim zastosowaniu. Pierwszą z grup najłatwiej scharakteryzować na przykładzie kart wydawanych dla osób będących upoważnionymi do reprezentowania ogólnych interesów przedsiębiorców. Najczęściej będą to osoby zasiadające w organach osób prawnych.
Obecnie powszechną praktyką jest wydawanie takim osobom kart płatniczych w celu ułatwienia prowadzenia rozliczeń z tytułu wydatków reprezentacyjnych, związanych z podróżami służbowymi czy też rozliczaniem innych doraźnych zobowiązań przedsiębiorcy. Do drugiej grupy kart firmowych - kart, które nazwaliśmy profilowanymi, zaliczamy te, które wydawane są pracownikom, którzy w związku z wypełnianiem obowiązków służbowych są zobowiązani do prowadzenia rozliczeń w imieniu reprezentowanej firmy. Najczęściej są to pracownicy zatrudnieni w przedsiębiorstwach spedycyjnych i transportowych, którzy dzięki kartom płatniczym są w stanie w formie bezgotówkowej pokrywać koszty zakupu paliwa czy korzystania z autostrad. Szczególnie ważne jest to w przypadku firm oferujących usługi w skali międzynarodowej, gdyż w ten sposób pracownik nie musi posiadać gotówki w walucie różnych krajów. Jako drugą przykładową kategorię pracowników, dla których możliwość korzystania z karty płatniczej stanowi znaczne ułatwienie w prowadzeniu rozliczeń, są pracownicy odpowiedzialni za zaopatrzenie. Z punktu widzenia przedsiębiorcy możliwość wydawania karty dla pracowników i przyznawanie im statusu użytkowników kart ma również niewątpliwe zalety. Jako przykładowe podać można wzrost bezpieczeństwa pracowników, poprzez brak konieczności posiadania przez nich znaczących nierzadko ilości gotówki oraz ułatwienie i przyspieszenie kontroli wydatków dokonywanych przez pracowników.
Ważne!
Rozwój rynku kart płatniczych powiązany z funkcjonowaniem od kilku lat w przepisach prawa polskiego regulacji określających konkretne uprawnienia przysługujące poszczególnym osobom posługującym się kartami płatniczymi można określić stymulatorem rozwoju gospodarki elektronicznej w Polsce

Karty podarunkowe

Przy okazji kart wydawanych na rzecz pracowników można wspomnieć również o możliwości wykorzystania, innych niż karty, elektronicznych instrumentów płatniczych - kart przedpłaconych, nazywanych również podarunkowymi. Ponieważ już opisywaliśmy ten rodzaj kart, warto jedynie powtórzyć, iż te elektroniczne instrumenty płatnicze mogą stanowić interesujący element w zakresie motywacji pracowników. Należy jednak podkreślić, iż w tym przypadku nie mamy do czynienia z kartami płatniczymi, a więc w chwili przekazania tego typu karty do dyspozycji pracownika nie staje się on jej użytkownikiem ani posiadaczem, z punktu widzenia przepisów ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych.
Rozwój rynku kart płatniczych powiązany z funkcjonowaniem od kilku lat w przepisach prawa polskiego regulacji określających konkretne uprawnienia przysługujące poszczególnym osobom posługującym się kartami płatniczymi można określić stymulatorem rozwoju gospodarki elektronicznej w Polsce. Możliwości związane z delegowaniem przez posiadaczy kart płatniczych ich uprawnień na rzecz innych osób poszerzają liczbę osób uprawnionych do uczestnictwa w obrocie bezgotówkowym nawet w sytuacji, gdy osoby te nie mogą z jakichś powodów uczestniczyć w nim same jako posiadacze kart (małoletni, osoby nieposiadające rachunku bankowego). Wzrost liczby osób dokonujących operacji przy wykorzystaniu kart płatniczych powoduje konsekwentne wdrażanie na rynku polskim idei obrotu bezgotówkowego, a przez to zasad gospodarki elektronicznej, co wywiera pozytywny wpływ na szeroko pojęty rynek rozliczeń finansowych w Polsce, m.in. wpływa pozytywnie na redukcję szarej strefy i czarnego rynku.