Przepisy kolejnych tarcz antykryzysowych (tj. ustaw: z 31 marca br., z 16 kwietnia br. oraz z 14 maja br.), które zmieniły regulacje ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: specustawa), wprowadziły wiele instrumentów pomocy państwa w okresie epidemii koronawirusa. Część z nich jest kwalifikowana jako pomoc publiczna i to określonego rodzaju, co wywołuje skutki m.in. w zakresie kręgu podmiotów uprawnionych do otrzymania wsparcia i jego wartości. Istotne jest zatem, aby rozróżnić, które z instrumentów przygotowanych przez rząd stanowią dla firm pomoc publiczną oraz jaką, a które takiego charakteru nie mają.
Przesłanki decydujące o tym, czy mamy do czynienia z pomocą publiczną, zawarte są w art. 107 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). W świetle powołanego przepisu przyjmuje się, że pomocą publiczną jest wsparcie udzielane przedsiębiorstwu, które jednocześnie spełnia następujące warunki:
- jest przyznawane przez państwo lub pochodzi ze środków państwowych,
- udzielane jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku,
- ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określone przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa),
- grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję;
- wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi UE.
W przypadku gdy którykolwiek z powyższych warunków nie jest spełniony, pomoc publiczna nie występuje.
Generalnie udzielanie pomocy publicznej jest niezgodne ze wspólnym rynkiem, a w konsekwencji niedopuszczalne. Istnieją jednak obszary pomocy, które są uznawane za zgodne ze wspólnym rynkiem i dlatego nie wymagają wcześniejszej notyfikacji oraz uzyskania zgody Komisji Europejskiej. Zalicza się do nich:
- pomoc w ramach wyłączeń blokowych (na podstawie rozporządzenia KE 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, dalej: rozporządzenie 651/2014);
- pomoc de minimis (na podstawie rozporządzenia KE 1407/2013 z 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis).
Dodatkowo, w związku z epidemią COVID-19, Komisja Europejska wprowadziła rozwiązania, które mogą stanowić pomoc państwa w okresie epidemii koronawirusa.
Doraźne wsparcie na czas COVID-19
Podstawą dla pomocy publicznej udzielanej w związku z epidemią COVID-19 jest przede wszystkim Komunikat Komisji – Tymczasowe ramy środków pomocy w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19 (dalej: komunikat). Określa on dodatkowe, tymczasowe środki pomocy publicznej, które mogą zostać zatwierdzone przez komisję w bardzo krótkim czasie po ich notyfikowaniu przez państwo członkowskie. Owe tymczasowe ramy prawne pomocy publicznej mają stworzyć państwom członkowskim możliwość zapewnienia działającym w nich przedsiębiorstwom (zwłaszcza dla mikro, małych oraz średnich przedsiębiorstw; dalej: MŚP) wystarczającej płynności i dostępu do finansowania – tak, aby mogły one poradzić sobie z obecną sytuacją i utrzymać swoją działalność gospodarczą w trakcie i po zakończeniu epidemii COVID-19.
Na podstawie komunikatu udzielane są m.in. następujące instrumenty kwalifikowane jako pomoc publiczna:
- dofinansowanie części kosztów wynagrodzeń pracowników oraz składek ZUS przez starostę (art. 15 zzb specustawy),
- dofinansowanie części kosztów prowadzenia działalności gospodarczej przez starostę (art. 15 zzc specustawy),
- jednorazowa pożyczka dla mikroprzedsiębiorcy (art. 15zzd specustawy),
- zwolnienie z opłacania nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne (art. 31zo specustawy);
- ulgi dotyczące podatku od nieruchomości (art. 15p–15q specustawy).
Warto odnotować, że druga tarcza antykryzysowa wprowadziła także reklasyfikację ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, o których mowa w art. 67a ordynacji podatkowej. Do ulg tych należą:
- odroczenie terminu płatności podatku lub zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami,
- rozłożenie na raty zapłaty podatku lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami,
- umorzenie w całości lub części zaległości podatkowej (w konsekwencji czego umorzeniu podlegają odsetki, odpowiednio, w całości lub w części dotyczącej umorzonej zaległości podatkowej).
Jeżeli przedmiotowych ulg udziela się w związku z epidemią koronawirusa, to są one traktowane jako pomoc publiczna, o której mowa w sekcji 3.1 komunikatu (podczas gdy normalnie stanowią pomoc publiczną udzielaną w szczególnym celu, pomoc de minimis lub nie stanowią pomocy publicznej).
Ponadto niektóre instrumenty wsparcia w związku z epidemią koronawirusa stanowią pomoc publiczną, która została zaakceptowana w procedurze notyfikacji, np. subwencja finansowa dla MŚP udzielana przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. (dalej: PFR) czy oferowana przez ten fundusz Tarcza Finansowa dla dużych przedsiębiorstw.
W oparciu o komunikat pomoc publiczna może być udzielana przedsiębiorcom nie później niż do 31 grudnia 2020 r.
Warunki do spełnienia
Oprócz tego, że beneficjent pomocy musi być przedsiębiorcą, sam komunikat nie uzależnia możliwości udzielenia wsparcia od posiadania przez niego bardziej konkretnego statusu, np. MSP (przy czym na podstawie komunikatu może on być potrzebny do innych celów). Tego rodzaju warunki mogą jednak wynikać z przepisów krajowych. Przykładowo dofinansowanie kosztów wynagrodzeń oraz składek na ubezpieczenia społeczne od starosty przysługuje wyłącznie mikroprzedsiębiorcom oraz podmiotom z sektora MSP. Ponieważ jest to jednak warunek wynikający nie z komunikatu Komisji, a przepisów polskich, zastosowanie znajdują kryteria takiej kwalifikacji wynikające z ustawy – Prawo przedsiębiorców, a nie z regulacji unijnych (załącznika nr 1 do rozporządzenia 651/2014). W konsekwencji dla celów ustalenia statusu MSP lub dużego przedsiębiorstwa podmiot wnioskujący o dofinansowanie od starosty nie musi uwzględniać stanu zatrudnienia oraz wskaźników finansowych jednostek partnerskich oraz powiązanych, podczas gdy na gruncie przepisów unijnych byłoby to konieczne (o ile podmioty partnerskie lub powiązane występują). Przy czym generalnie różnica pomiędzy podmiotami partnerskimi i związanymi jest taka, że podmiot partnerski występuje, gdy udział jednej firmy w drugiej przekracza 25 proc., ale nie przekracza 50 proc., zaś z podmiotem związanym mamy do czynienia wtedy, gdy próg 50 proc. jest przekroczony).
Status przedsiębiorstwa w rozumieniu załącznika 1 do rozporządzenia 651/2014 trzeba jednak ustalić w przypadku pomocy opartej na sekcji 3.1 komunikatu. Do pomocy takiej należy m.in. jednorazowa pożyczka (do wysokości 5000 zł) z Funduszu Pracy na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej dla mikroprzedsiębiorcy (art. 15zzd specustawy).
Beneficjent pomocy w rozumieniu sekcji 3.1 komunikatu jest zobowiązany do wskazania statusu przedsiębiorstwa w rozumieniu załącznika 1 (przepisów unijnych) w sprawozdaniu przekazywanym za pośrednictwem aplikacji SHRIMP. Co istotniejsze, niezbędne jest także ustalenie grupy przedsiębiorstw powiązanych w rozumieniu art. 3 ust. 3 załącznika 1 w celu monitorowania tego, czy wyznaczony w komunikacie limit pomocy nie został przekroczony. Komunikat wprowadza bowiem limit pomocy z sekcji 3.1 („pomoc w formie dotacji bezpośrednich, zaliczek zwrotnych lub korzyści podatkowych”), która nie może przekraczać dla jednego przedsiębiorstwa:
- 100 tys. euro – gdy prowadzi działalność w sektorze produkcji podstawowej produktów rolnych,
- 120 tys. euro – gdy prowadzi działalność w sektorze rybołówstwa i akwakultury,
- 800 tys. euro – w pozostałych przypadkach.
Przysługujący beneficjentowi limit pomocy należy zatem ustalić, uwzględniając udzieloną dotychczas przez władze polskie pomoc – opisaną w sekcji 3.1 komunikatu – zarówno temu beneficjentowi, jak podmiotom z nim powiązanym w rozumieniu art. 3 ust. 3 załącznika 1 (tj. uwzględniając zarówno powiązania formalne, jak i występujące za pośrednictwem osób fizycznych lub grup osób fizycznych działających wspólnie; nie bierze się natomiast pod uwagę relacji partnerstwa). Jeśli udzielenie tej pomocy któremukolwiek z członków grupy skutkowałoby przekroczeniem ww. limitu, pomoc nie może być udzielona lub – jeszcze przed jej przyznaniem – może zostać pomniejszona tak, aby jej wartość mieściła się w dostępnym limicie. W przypadku pomocy innej niż wynikająca z sekcji 3.1 komunikatu limit 800 tys. euro, 120 tys. euro oraz 100 tys. euro nie jest pomniejszany o dotychczasową pomoc, o której mowa w komunikacie.
Rozróżnienie instrumentów pomocowych udzielanych na podstawie sekcji 3.1 komunikatu oraz innych niż w niej określone ma również znaczenie dla obowiązywania warunku dotyczącego sytuacji ekonomicznej beneficjenta pomocy. Pomoc z sekcji 3.1 komunikatu może być bowiem udzielona przedsiębiorcy, który nie znajduje się w trudnej sytuacji na dzień udzielenia pomocy, lub takiemu, który wprawdzie na ten dzień znajduje się w trudnej sytuacji, ale nie było tak na dzień 31 grudnia 2019 r. (w rozumieniu art. 2 pkt 18 rozporządzenia 651/2014).
Warto pamiętać, że pomoc z sekcji 3.1 komunikatu (np. pożyczka dla mikroprzedsiębiorcy) może być łączona z inną pomocą publiczną (np. z pomocą z sekcji 3.10 komunikatu) lub pomocą de minimis bez ograniczeń (o ile takie nie wynikają z przepisów krajowych). Oznacza to, że otrzymanie pożyczki przez mikroprzedsiębiorcę nie wyklucza możliwości otrzymania przez niego również pomocy de minimis lub innej pomocy publicznej, np. dofinansowania kosztów wynagrodzeń oraz składek na ubezpieczenie społeczne od starosty (art. 15zzb specustawy).
Bez obostrzeń
Część wsparcia oferowanego w ramach tarcz antykryzysowych nie jest kwalifikowana jako pomoc publiczna. A w związku z tym m.in. nie podlega ono ww. limitom wsparcia w wysokości 100 tys., 200 tys. i 800 tys. euro.
Do instrumentów, które nie mają charakteru pomocy publicznej, zaliczamy m.in.:
- dofinansowanie wynagrodzeń oraz składek ZUS pracowników objętych przestojem ekonomicznym (art. 15g specustawy);
- dofinansowanie wynagrodzeń oraz składek ZUS pracowników, którym obniżono wymiar czasu pracy (art. 15g specustawy);
- świadczenie postojowe (art. 15zq specustawy).
Powyższe instrumenty wsparcia nie stanowią również pomocy de minimis, dlatego nie dotyczy ich limit w wysokości 200 tys. euro wsparcia dla przedsiębiorcy w ciągu trzech lat.
Podstawa prawna
• ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374; ost.zm. Dz.U. poz. 875);
• ustawa z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 568);
• ustawa z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 695);
• ustawa z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 875);
• Komunikat Komisji – Tymczasowe ramy środków pomocy w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19 (Dz.Urz.UE C 91 I/1 z 20 marca 2020 r., ost.zm. C 112I/1 z 20 kwietnia 2020 r.);
• rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz.Urz.UE z 26 czerwca 2014 r., L 187/1);
• rozporządzenie Komisji (UE) nr 1407/2013 z 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz.Urz.UE z 24 grudnia 2014 r. L 352/12)
• ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900, ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2200);
• ustawa z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 424).