Od 1 stycznia 2020 r. w przypadku odwołań do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów możliwe jest zawarcie ugody co do sposobu załatwienia sprawy przez prezesów Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urzędu Regulacji Energetyki, Urzędu Transportu Kolejowego czy dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej Wód Polskich.
Możliwe jest także dojście do porozumienia w drodze mediacji, zarówno sądowej, jak i umownej.
Możliwość ugodowego zakończenia sporu w sprawie odwołania od decyzji organów regulacyjnych oraz zażaleń na postanowienia wydawane przez nie w postępowaniach prowadzonych na podstawie odpowiednich przepisów szczególnych została wprowadzona do polskiego prawa ustawą o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1495).
Ugoda taka powinna zawierać m.in. dokonane przez strony ustalenia co do sposobu załatwienia sprawy. W przypadku ustalenia zasadności uwzględnienia odwołania od decyzji stwierdzającej naruszenie zakazów określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1–6 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów lub w art. 101 ust. 1 lit. a–e Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – poprzez jej uchylenie w części dotyczącej przedsiębiorcy albo zmianę w taki sposób, że na przedsiębiorcę nie jest nakładana kara pieniężna – organ regulacyjny z urzędu uchyla tę decyzję również w części dotyczącej osoby zarządzającej, która dopuściła do naruszenia zakazów przez tego przedsiębiorcę.
Skutki zawarcia ugody
Istotne jest, że zawartą ugodę przekazuje się do SOKiK w celu jej zatwierdzenia. Na podstawie zatwierdzonej ugody organ regulacyjny uchyla lub zmienia zaskarżoną decyzję albo wykonuje lub podejmuje inną czynność stosownie do okoliczności sprawy.
Sąd odmawia zatwierdzenia ugody w całości albo w części, tak jak w przypadku ugód mediacyjnych w innych sprawach, jeżeli jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Do decyzji organu regulacyjnego w zakresie, w jakim stanowi ona realizację zatwierdzonej ugody, stosuje się odpowiednio przepisy o prawomocnej decyzji.
SOKiK zawiesza postępowanie na zgodny wniosek stron na okres do trzech miesięcy. Na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów okres zawieszenia może zostać przedłużony, jeżeli będzie to sprzyjać załatwieniu sprawy w drodze ugody. Czas ten może zostać wykorzystany na przeprowadzenie mediacji.
W konsekwencji zawarcia i zatwierdzenia ugody sąd umarza postępowanie w zakresie objętym ugodą. Jeżeli zatwierdzona ugoda dotyczy części zaskarżonej decyzji, sąd w pozostałym zakresie rozpoznaje sprawę zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego.
Koszty postępowania, w którym zatwierdzono ugodę, znosi się wzajemnie, jeżeli strony nie postanowiły inaczej. Jeżeli zatwierdzona ugoda dotyczy części zaskarżonej decyzji, o kosztach postępowania w pozostałym zakresie rozstrzyga się na podstawie przepisów dotyczących rozpoznania sprawy przez sąd. Ugodowe zakończenie sporu w tego typu sprawach możliwe jest także na etapie postępowania apelacyjnego.
Mediacja w sprawach odwołań do SOKiK
Wobec wskazania w uzasadnieniu do pierwotnego projektu ustawy z 31 lipca 2019 r., że z uwagi na niecywilnoprawny charakter postępowania w sprawie odwołania do SOKiK przepisy k.p.c. dotyczące mediacji miałyby nie znajdować zastosowania w zakresie ugodowego zakończenia tychże sporów, warto zwrócić uwagę, że od 1 lipca 2017 r. istnieje możliwość skorzystania z mediacji także w sprawach o charakterze administracyjnym.
W przypadku skierowania przez SOKiK do mediacji sprawy będzie ona prowadzona zgodnie z przepisami księgi pierwszej tytułu VI działu II rozdziału 1 oddziału 1 k.p.c.
Mediacja jest metodą dojścia stron do porozumienia przy wsparciu bezstronnej i neutralnej osoby trzeciej – mediatora. Pomoc mediatora może być nieoceniona w sytuacji, gdy bilateralne rozmowy stron nie przynoszą rezultatów. Może być ona wszczęta zarówno postanowieniem sądu, jak i na podstawie umowy stron.
Mediacja jest dobrowolna i każda ze stron może do niej nie przystąpić i na każdym etapie zrezygnować z udziału. Mediator jest bezstronny, co oznacza, że nie może opowiadać się za żadną ze stron, oraz neutralny, co oznacza, że nie może sugerować stronom konkretnych rozwiązań czy czerpać korzyści z przyjętych rozwiązań. Poufność natomiast oznacza tyle, że jakiekolwiek informacje, które strony czy mediator powzięły w związku z udziałem w mediacji, nie mogą być wykorzystane w jakikolwiek sposób poza mediacją. Mediator może być świadkiem na okoliczność informacji, które uzyskał od stron, pod warunkiem że wszystkie strony wyrażą na to zgodę.
W przypadku mediacji sądowych sąd wyznacza czas na przeprowadzenie mediacji na okres do trzech miesięcy, przy czym termin ten może zostać przedłużony.
Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, który w żaden sposób nie przypomina protokołu sądowego i jest jedynie informacją o odbytych spotkaniach i ich wyniku. Ugoda zawarta przed mediatorem może podlegać zatwierdzeniu przez sąd.
W zakresie zatwierdzenia ugody zawartej w mediacji w sprawie odwołania do SOKiK zastosuje przepisy szczególne k.p.c. dotyczące zatwierdzenia ugód w tego typu sprawach.
Strony, także w przypadku mediacji sądowej, mogą wskazać osobę mediatora. Jeśli tego nie uczynią, sąd kierując strony do mediacji, wyznaczy mediatora mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju.
Mediator ma prawo do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji i obciążają one strony, chyba że mediator wyrazi zgodę na prowadzenie jej bez wynagrodzenia. Należności te mediator pobiera bezpośrednio od stron, a sąd ustala i przyznaje je tylko w przypadku mediacji sądowej i tylko wówczas, gdy przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od kosztów w zakresie objętym należnościami mediatora, a pozostałe strony nie wpłaciły mediatorowi tych należności w całości. Wysokość wynagrodzenia mediatora oraz kosztów podlegających zwrotowi w mediacjach sądowych określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym z 20 czerwca 2016 r. i wynosi maksymalnie: w sprawach majątkowych 2 tys. zł plus VAT za całość mediacji, a w sprawach, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz w sprawach o prawa niemajątkowe – 450 zł plus VAT. Zwrotowi podlegają także niezbędne wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji na pokrycie kosztów przejazdu, wynajmu pomieszczenia i korespondencji.
Jeżeli wynagrodzenia i zwrotu wydatków nie ustala i nie przyznaje sąd, także w przypadku mediacji sądowych strony mogą ustalić z mediatorem inną wysokość wynagrodzenia, niż przewiduje to rozporządzenie ministra sprawiedliwości.
ADR jako przejaw odpowiedzialności
Polubowne rozwiązywanie sporów (ADR – amicable dispute resolution) przed sądem lub zamiast sądu dla przedsiębiorstw powinno być istotne z perspektywy społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR – corporate social responsibility) jako koncepcji, w której przedsiębiorstwo w budowaniu swojej strategii biznesu uwzględnia interesy społeczne, ochronę środowiska oraz relacje z różnymi grupami interesariuszy. Mając na uwadze istotę CSR i ADR, można pokusić się o stwierdzenie, iż ADR jest sine qua non CSR.