Brak możliwości wniesienia skargi na postanowienie referendarza o wpisie do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych narusza prawie pół tuzina przepisów konstytucji – twierdzą sądy i rzecznik praw obywatelskich. Dziś wątpliwymi procedurami zajmie się Trybunał Konstytucyjny.
Zgodnie z art. 55 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym do rejestru dłużników niewypłacalnych z urzędu wpisuje się osoby fizyczne (wykonujące działalność gospodarczą lub nie), wobec których albo ogłoszono upadłość, albo postępowanie upadłościowe lub egzekucyjne wobec nich umorzono, bo ich majątek nie starczał nawet na pokrycie kosztów takich postępowań. Wpisowi podlegają także wspólnicy w upadłych spółkach i dłużnicy alimentacyjni, którzy zalegają ze świadczeniami powyżej pół roku. Wpisu dokonuje referendarz.
Jednak 26 stycznia 2018 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o KRS, która z dniem 31 stycznia 2019 r. wygasiła Rejestr Dłużników Niewypłacalnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 398). Od 1 lutego jego miejsce zajął Krajowy Rejestr Zadłużonych. Problem, jak to zwykle bywa, pojawił się na gruncie przepisów przejściowych. I tak, zgodnie z art. 32 ustawy nowelizującej, do postępowań przed sądem rejestrowym wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji stosuje się przepisy dotychczasowe. Natomiast art. 49 stanowi, że w sprawach wszczętych od dnia wejścia w życie noweli postanowienia w przedmiocie wpisów, o których mowa w art. 41 pkt 5 i art. 55 ustawy o KRS, nie wymagają doręczenia i nie podlegają zaskarżeniu.
W rezultacie, choć postanowienie referendarza o wpisie do rejestru jest orzeczeniem kończącym postępowanie co do istoty sprawy, to w stosunku do postępowań wszczętych po 14 marca 2018 r. nie przysługuje jak w innych takich przypadkach środek odwoławczy. Co ciekawe, na skutek kolejnej nowelizacji tryb dokonywania wpisów do RDN przez wydanie niedoręczanego oraz niezaskarżalnego postanowienia obowiązywał tylko do 1 lutego 2019 r.
Niemniej jednak od 15 marca 2018 r. do 1 lutego 2019 r. wydawano wiele takich postanowień. W jednym z takich przypadków na skutek sygnału komornika o zaleganiu z alimentami referendarz wydał postanowienie o wpisaniu dłużnika do RDN. Ten złożył skargę na orzeczenie referendarza, w której wskazywał, że świadczenia alimentacyjne są realizowane na bieżąco przez zajęcie części renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, i wniósł o niewpisywanie go do RDN. Jednak zgodnie z przepisami intertemporalnymi postanowienie jest niezaskarżalne. Na podobną ścianę natknęły się osoby, które postanowieniem referendarza (na podstawie prawomocnego postanowienie sądu rejonowego) zostały wpisane do RDN z adnotacją o pozbawieniu na określony czas prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. We wszystkich tych sprawach sądy, do których wpłynęły skargi, postanowiły przedstawić pytanie prawne Trybunałowi Konstytucyjnemu.
I tak np. Sąd Rejonowy w Białymstoku zwraca uwagę, że postępowanie w przedmiocie wpisu wszczęte po 14 marca 2018 r. „przebiegają niejako inkwizycyjnie i «kapturowo»”, a z perspektywy uczestnika postępowania sąd rejonowy działa po kryjomu i skrycie.
– Uczestnik postępowania nieprocesowego kończącego się rozstrzygnięciem mogącym godzić w jego dobre imię i cześć, jakim niewątpliwie jest ujawnienie w rejestrze dłużników niewypłacalnych (jawnym i ogólnodostępnym), nie tyle zostaje ograniczony w prawach strony postępowania, ile zostaje pozbawiony takich praw – argumentuje sędzia Paweł Hempel z SR w Białymstoku.
Sędzia ma wątpliwości, czy takie regulacje są do pogodzenia z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2), zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3), prawem do sprawiedliwego sądu (art. 45), ochrony prywatności, czci i dobrego imienia (art. 47) czy do ochrony informacji o siebie (art. 51 ust. 2 i ust. 4 konstytucji).
Do kilku pytań prawnych sądów, które zostały skierowane do TK na kanwie przepisów przejściowych, przyłączył się rzecznik praw obywatelskich, który zwraca uwagę także na kwestię braku konieczności doręczenia postanowienia o wpisie do RDN uczestnikowi postępowania.
– Rozwiązanie to, poza skutkiem w postaci braku formalnej możliwości wniesienia skargi, zgodnie z art. 39822 par 1 i 4 k.p.c., powoduje także całkowitą niejawność postępowania. Jeżeli bowiem przyjąć, że postępowanie w przedmiocie wpisu do RDN wszczynane z urzędu, jest przeprowadzane na posiedzeniu niejawnym, to brak doręczenia orzeczenia co do istoty sprawy powoduje, że odbywa się ono z całkowitym pominięciem zasady jawności oraz poinformowania uczestnika choćby jedynie o wydanym rozstrzygnięciu i jego uzasadnieniu – zwraca uwagę dr Adam Bodnar.
Rejestr dłużników niewypłacalnych
Dane zamieszczane w rejestrze:
■ oznaczenie dłużnika,
■ podstawa wpisu wraz z sygnaturą akt sprawy upadłościowej lub postępowania o wyjawienie majątku
■ oznaczenie tytułu wykonawczego i wierzyciela oraz kwotę wierzytelności,
■ data wpisu.
Sąd rejestrowy wykreśla wpisy z urzędu:
■ w razie uchylenia lub zmiany postanowienia, na którego podstawie wpisy były dokonane,
■ gdy uchylono orzeczenie o ogłoszeniu upadłości,
■ jeżeli zobowiązania osoby fizycznej nieprowadzącej działalności zostały umorzone prawomocnym orzeczeniem sądu.
I na wniosek:
■ gdy po dokonaniu wpisu zapadło orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna, z których wynika, że wpisana do tego rejestru należność nie istnieje albo wygasło zobowiązanie, z którego ona wynika,
■ gdy tytuł wykonawczy, który stanowił podstawę wpisu, został prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawiony wykonalności.
Wpisy do rejestru dłużników niewypłacalnych są wykreślane automatycznie (w zależności od sytuacji po upływie 7 lub 10 lat od ich dokonania).
