Fundacje rodzinne funkcjonują od dawna w wielu porządkach prawnych. Brak analogicznego rozwiązania na gruncie prawa polskiego powoduje, że rodzimi przedsiębiorcy zmuszeni są zainteresować się zagranicznymi fundacjami rodzinnymi. Powoduje to odpływ kapitału do innych jurysdykcji oraz wiąże się z utratą w pewnym stopniu kontroli nad majątkiem na rzecz osób zagranicznych.

Główną zaletą fundacji rodzinnych jest umożliwienie skonsolidowania biznesu rodziny, ustalenia zasad zarządzania firmą rodzinną oraz elastycznego i zgodnego z wolą nestorów określenia kręgu beneficjentów oraz świadczeń na ich rzecz, a w szerszej perspektywie - zachowanie rodzinnego charakteru biznesu.

Rozwiązanie potrzebne przedsiębiorcom

Zmiana pokoleniowa, podobnie jak zdarzenia losowe, są dużym wyzwaniem dla polskich firm rodzinnych. Zdarza się, że dobrze prosperujący i budowany przez lata biznes nagle zostaje pozbawiony osoby sterującej, a razem z nią jej wizji i wartości. Dodatkowo, do głosu dochodzą konflikty pomiędzy członkami rodziny, negatywnie wpływające na działalność firmy rodzinnej, pojawia się konieczność spłaty niektórych spadkobierców niezainteresowanych prowadzeniem rodzinnego biznesu - co w konsekwencji osłabia przedsiębiorstwo i pozbawia je płynności. Istniejącym w innych porządkach prawnych narzędziem pozwalającym zaplanować sukcesję i uniknąć powyższych trudności są właśnie fundacje rodzinne, których niestety brakuje w polskim systemie prawnym.

Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii dostrzegło ten problem i przeprowadziło konsultacje w sprawie wprowadzenia fundacji rodzinnej do polskiego ustawodawstwa.

Co wyróżnia fundację rodzinną?

Fundację rodzinną od obecnej dotychczas w prawie polskim fundacji odróżnia to, że nie realizuje ona celów użytecznych społecznie i gospodarczo, ale służy kontynuacji rodzinnego biznesu i zapewnieniu świadczeń członkom konkretnej rodziny.

W proponowanym przez nas modelu fundacje rodzinne nie emitują udziałów/akcji/innych tytułów udziałowych, a beneficjenci nie mogą zbyć przysługujących im praw. W fundacji rodzinnej chodzi bowiem o zapewnienie im stałego, periodycznego wsparcia w zakresie jakim potrzebują tego w danym etapie życia, np. w zależności od wieku, rozpoczętej edukacji, założenia rodziny, stanu zdrowia, itp.

Przedsiębiorcy preferują polskie rozwiązania od zagranicznych fundacji


Zarówno praktyka PwC, jak i wynik konsultacji potwierdzają, że wprowadzenie polskiego rozwiązania w zakresie fundacji rodzinnej byłoby zdecydowanie preferowane i pożądane przez przedsiębiorców. Zadaniem, jakie stoi teraz przed ustawodawcą, jest zapewnienie, aby polska fundacja rodzinna była tak samo atrakcyjna, co jej zagraniczne odpowiedniki. Naszym zdaniem kluczowe jest, aby pozostawić założycielowi dużą swobodę w określaniu zasad zarządzania fundacją, kręgu beneficjentów oraz świadczeń na ich rzecz. Zasadne wydaje się też, aby nie obciążać przedsiębiorców dodatkowymi daninami publicznymi w związku z samym przeniesieniem aktywów z fundacji zagranicznej do polskiej. W innym wypadku potencjał powrotu do Polski kapitału umieszczonego w zagranicznych podmiotach związany z powołaniem polskiej fundacji nie zostanie wykorzystany.

Przemyślane zasady opodatkowania


Ważne jest, aby wprowadzeniu polskiej instytucji towarzyszyła przemyślana koncepcja podatkowa. Brak dobrej legislacji spowoduje, iż w praktyce fundacja rodzinna nie będzie wykorzystywana z uwagi na niejasne lub zbyt restrykcyjne przepisy podatkowe.

Proponowany przez PwC model opodatkowania fundacji rodzinnej zakłada brak przeszkód podatkowych dla wyboru tej instytucji dla osób chcących w ten sposób zaplanować swoją sukcesję oraz brak specyficznych zachęt podatkowych dla wyboru tego podmiotu przez osoby, dla których planowanie sukcesji ma drugorzędne znaczenie, a chciałyby jedynie skorzystać z określonych preferencji podatkowych. Fundacja powinna być podatnikiem podatku dochodowego od osiągniętych zysków, podobnie opodatkowaniu powinny podlegać świadczenia otrzymywane przez beneficjentów.

Fundacja rodzinna w obrocie gospodarczym...

Rozwiązania dotyczące fundacji rodzinnych należy też odpowiednio wpisać w funkcjonujący system prawny i obrót gospodarczy. Pierwszym krokiem może być nadanie właściwej nazwy nowej instytucji.

W Polsce słowo „fundacja” kojarzy się z podmiotem działającym dla realizacji celów społecznie użytecznych. Zwiększa to ryzyko nieporozumień i pomyłek co do charakteru prawnego fundacji rodzinnej. Co więcej, nazwy wielu dotychczasowych fundacji realizujących cele publiczne zawierają nazwiska fundatorów. Nazwa „fundacja rodzinna” mogłaby być zastąpiona inną, np. „Rodzinny Fundusz Sukcesyjny”.

Ważną kwestią jest też zapobieganie sytuacjom, gdy przeniesienie majątku do fundacji utrudni dochodzenie roszczeń wierzycielom założyciela. W tym przypadku fundacja rodzinna powinna odpowiadać solidarnie z założycielem za jego zobowiązania sprzed powołania fundacji rodzinnej – bez osobnych ograniczeń czasowych (zgodnie z ogólnymi terminami przedawnienia) i do wartości przekazanego jej majątku.

Aby zapewnić przejrzystość działania fundacji rodzinnej naszym zdaniem konieczne jest wprowadzenie obligatoryjnego wymogu badania sprawozdań finansowych fundacji rodzinnej przez biegłego rewidenta – niezależnie od wartości aktywów czy też osiąganych obrotów. Badanie to powinno być rozszerzone o weryfikację sposobu wydatkowania środków fundacji w oparciu o statut i bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa. Powyższe jest szczególnie istotne z uwagi na fakt, że część beneficjentów nie będzie na co dzień uczestniczyć w zarządzaniu fundacją rodzinną ani posiadać profesjonalnych kompetencji do oceny jej rzeczywistej sytuacji finansowej. Fundacje rodzinne nie powinny natomiast podlegać dedykowanemu nadzorowi organów państwowych, gdyż stanowią własność prywatną i są powołane, aby realizować cele prywatne.

...i w relacjach rodzinnych


Wskazywaną często zaletą zagranicznych fundacji rodzinnych jest wyłączenie biznesu rodzinnego spod zwykłego trybu dziedziczenia, w tym od ewentualnych roszczeń zachowkowych. Pozwala to na zmniejszenie ryzyka konfliktów pomiędzy spadkobiercami oraz rozdrobnienia majątku.

Zastosowanie takiego rozwiązania może jednak mieć potencjalny negatywny wpływ i prowadzić do wystąpienia społecznie nieakceptowalnych sytuacji, gdy np. fundacja rodzinna zostanie wykorzystania do pozbawienia uprawnienia do zachowku np. małoletnich dzieci. Aby zapobiec takim przypadkom możliwe są dwa alternatywne rozwiązania:
• wyłączenie roszczeń zachowkowych w zakresie majątku przekazanego fundacji rodzinnej – w połączeniu z mechanizmami ochrony spadkobierców w wybranych sytuacjach, gdy wymagają tego względy słuszności, lub
• utrzymanie roszczeń zachowkowych w zakresie majątku przekazanego fundacji rodzinnej – w powiązaniu z możliwością finansowania wypłaty zachowku wyłącznie z zysku fundacji oraz rozłożeniem wypłaty zachowku w czasie.

Potrzebna zmiana prawa

Fundacje rodzinne dadzą polskim przedsiębiorcom narzędzie pozwalające na zapewnienie trwałości biznesu i realizację wizji założyciela firmy pomimo zmian pokoleniowych. Wprowadzenie do polskiego prawa dobrej regulacji fundacji rodzinnej nie tylko wesprze rodzime firmy rodzinne w planowaniu sukcesji, ale może dać impuls do powrotu polskiego kapitału ulokowanego w zagranicznych podmiotach. Niemniej jednak, wyzwaniem stojącym przed ustawodawcą jest takie ukształtowanie regulacji prawnych i podatkowych dotyczących fundacji rodzinnej, aby umożliwiły one pełną realizację celów fundacji przy jednoczesnej ochronie interesów zarówno członków rodziny fundatora, jak i osób trzecich.


Piotr Woźniakiewicz, dyrektor w zespole planowania sukcesji, PwC Polska
Katarzyna Kaczmarzyk, counsel, zespół planowania sukcesji, PwC Polska