Zapisy na sąd polubowny w umowie spółki będą wiążące już nie tylko dla spółki i wspólników, lecz także dla organów i członków zarządu. To efekt zmiany w k.p.c., która weszła w życie 8 września.
Niewątpliwie jednym z najważniejszych wydarzeń prawnych w 2019 r. jest szeroka nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Najszerzej – co oczywiste – komentowane są zawarte w niej zmiany, które przywracają postępowania gospodarcze oraz zmiany, które spowodowały znaczny wzrost kosztów sądowych. Mało kto jednak zwraca uwagę, że ustawodawca pokusił się również o zmianę art. 1163 k.p.c., dotyczącego poddawania sporów wynikających ze stosunku spółki pod sądownictwo polubowne (arbitrażowe). W zasadzie teraz takich sporów w arbitrażu może być więcej.
Zmianę wprowadzono na mocy ustawy z 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych (Dz.U. poz. 1495), a przepis w nowej wersji wszedł w życie już od 8 września br. Co istotne – odnosi się do wszystkich typów spółek występujących w kodeksie spółek handlowych, a więc do: (i) spółki jawnej, (ii) partnerskiej, (iii) komandytowej, (iv) komandytowo-akcyjnej, (v) z ograniczoną odpowiedzialnością oraz (vi) akcyjnej (pamiętać jednak należy, że spółką prawa handlowego nie jest spółka cywilna i jako taka jest ona wyłączona z regulacji art. 1163 par. 1 k.p.c.).
Z aprobatą należy przyjąć takie działania i mieć nadzieję, że zapewnią one odpowiednią funkcjonalność oraz żywotność instytucji zapisu na sąd polubowny w umowie (statucie) spółki handlowej.
Problemy praktyczne z dotychczasowymi przepisami
Zgodnie z obowiązującym do 8 września 2019 r. brzmieniem art. 1163 par. 1 k.p.c. zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki „wiązał spółkę oraz jej wspólników”. W praktyce zasadnicze wątpliwości rodził zakres przedmiotowy stosowania dyspozycji owego artykułu. Komentowana regulacja odczytywana literalnie nie obejmowała bowiem swoim zakresem członków organów spółki (zarządu oraz rady nadzorczej), gdyż nie byli oni w niej wymienieni.
Inny problem w arbitrażowym rozstrzyganiu sporów korporacyjnych wiązał się z tym, że nie wszystkie konflikty można było w ten sposób rozwiązać. Spory te muszą korzystać z tzw. zdatności ugodowej, a do takich spraw zaliczały się np. spory pomiędzy spółką a wspólnikiem dotyczące: (i) wniesienia wkładów na kapitał zakładowy, (ii) wypłaty dywidendy czy (iii) wydania dokumentów akcji. Zapis na sąd polubowny w umowie spółki nie obejmował natomiast sporów o stwierdzenie nieważności, względnie uchylenia uchwały wspólników, a więc w zasadzie najliczniejszej grupy powództw wynikających ze stosunku spółkowego.
Teraz szybsze rozwiązanie konfliktu
Znowelizowane brzmienie art. 1163 k.p.c., obowiązujące od 8 września 2019 r., oznacza korzystne zmiany. W pierwszej kolejności poszerzono zakres podmiotowy mocy wiążącej zapisu na sąd polubowny w umowie spółki, który obejmować będzie oprócz samej spółki i jej wspólników również organy spółki oraz jej członków. A więc zobligowani do rozstrzygania konfliktu na drodze arbitrażu będą również np. zarząd spółki czy poszczególni członkowie tego zarządu. Oznacza to chociażby możliwość dochodzenia na drodze polubownej (w postępowaniu arbitrażowym) od zarządcy spółki (np. prezesa, członka zarządu) naprawienia szkody za zawinione przez niego działania przy sprawowaniu zarządu. Jest to niewątpliwie ciekawa perspektywa, gdyż specyfikę rozwiązywania sporów korporacyjnych powinna cechować przede wszystkim szybkość oraz fachowość. A tymczasem obecnie na wyrok w sprawach spółkowych trzeba czekać, przy założeniu wyczerpania drogi instancyjnej, nawet kilka lat, co rodzi uzasadnioną niepewność. Praktyka pokazuje, że wiązanie spółki w sądowe spory korporacyjne potęguje tylko paraliż decyzyjny i źle odbija się na realizowanych przez nią celach gospodarczych, a w sytuacjach skrajnych – może doprowadzić nawet do braku możliwości dalszego funkcjonowania. Dlatego spory takie powinny być rozwiązywane doraźnie oraz w zakresie uwzględniającym możliwie najszerzej kontekst biznesowy. A arbitraż takie przyspieszenie zapewnia. [ramka 1]
Ramka 1. Szybciej i bez nadmiernego formalizmu
Arbitraż jest jedną z metod rozwiązywana sporów bez uczestnictwa sądu powszechnego, z udziałem bezstronnego specjalisty z danej dziedziny – arbitra. Choć wyroki sądu arbitrażowego zrównane są w swojej mocy z wyrokami sądu powszechnego, to arbitraż uwolniony jest od wielu formalizmów postępowania. W zasadzie to strony decydują o przebiegu samego postępowania. Postępowanie arbitrażowe jest jednoinstancyjne, co czyni je szybszym narzędziem rozwiązywania sporów, w praktyce jest również tańsze. Ponadto arbitraż cechuje poufność postępowania (posiedzenia nie są jawne). Podstawą arbitrażu jest odpowiednio sporządzony zapis na sąd polubowny w umowie między stronami lub innym dokumencie. Postępowanie arbitrażowe uregulowane jest w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.
Ramka 2. Przykładowy zapis na sąd polubowny w umowie spółki z o.o.
1. Wszystkie spory wynikające z niniejszej Umowy Spółki, stosunku Spółki lub powstałe w związku z wykonywaniem niniejszej Umowy w zakresie wskazanym w art. 1163 par. 1 k.p.c. będą poddane pod rozstrzygnięcie Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie („Sąd Arbitrażowy”). Sąd Arbitrażowy odbywał będzie swoje posiedzenia w Warszawie i procedował będzie zgodnie ze swoim regulaminem. Sąd Arbitrażowy składa się z trzech arbitrów wyznaczonych w ten sposób, że każda strona wyznacza swego arbitra, a ci wyznaczą z listy arbitrów Przewodniczącego.
2. Zapis na Sąd Arbitrażowy, o którym mowa w ust. 1 powyżej, wiąże Spółkę, jej wspólników oraz organy Spółki i jej członków.
3. W przypadku skutecznego wniesienia pozwu o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały Zgromadzenia Wspólników Spółki Spółka zobowiązana jest ogłosić to w Monitorze Sądowym i Gospodarczym najpóźniej w terminie miesiąca od dnia wszczęcia przedmiotowego postępowania. Obowiązek Spółki, o którym mowa w zdaniu poprzednim, nie wyklucza możliwości dokonania ogłoszenia przez powoda.
Także sprawy o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały
Istotnym novum jest też wspomniane wprowadzenie przez ustawodawcę mocy wiążącej zapisu na sąd polubowny w umowie spółki w zakresie obejmującym spory o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki z o.o. albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej. Przy czym możliwość taka została obwarowana kilkoma warunkami. Jak wynika z art. 1163 par. 2, zapis w powyższych sprawach na sąd polubowny jest skuteczny, jeżeli przewiduje obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki. Co istotne – takie ogłoszenie ma być opublikowane najpóźniej w terminie miesiąca od dnia wszczęcia postępowania. Natomiast w przypadku ewentualnych obstrukcji spółki co do dopełnienia obowiązku ogłoszenia o wszczęciu takiego postępowania – ogłoszenie może zamieścić również sam powód. We wszczętym postępowaniu każdy wspólnik albo akcjonariusz może przystąpić do niego po jednej ze stron w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia.
Wprowadzono też rozwiązanie, które ma zapobiegać powielaniu się postępowań arbitrażowych względem tej samej uchwały zgromadzenia właścicielskiego spółki kapitałowej. Mianowicie ustawodawca wskazał, że skład sądu polubownego wyznaczony w sprawie najwcześniej wszczętej rozpoznaje wszystkie pozostałe sprawy o uchylenie lub stwierdzenie nieważności tej samej uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej.
Wcześniej w praktyce zdarzało się bowiem, że z powództwami (na drodze sądowej) o wyeliminowanie tej samej uchwały występowało kilku akcjonariuszy, a różne składy sędziowskie oceniały zasadność ich powództw. Nie było rzadkością, że w takim samym stanie faktycznym funkcjonowały równolegle postanowienia o udzieleniu, jak i odmowie udzielenia zabezpieczenia co do wstrzymania wykonania danej uchwały. Multiplikowaniu sporów korporacyjnych w tym samym przedmiocie sprzeciwiają się również względy ekonomiki procesowej. Jeżeli bowiem zachodzi niepewność co do danego stosunku spółkowego, to winna ona być możliwie szybko usunięta, tak aby nie ucierpiała na tym sama spółka oraz jej otoczenie gospodarcze, bo choć uchwały podejmowane są przez właścicieli, to ich ostatecznym beneficjentem jest sam podmiot. Tym samym spory spółkowe powinny cechować przede wszystkim szybkość i pewność rozstrzygnięć.©℗
Artykuł 1163 kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże spółkę, jej wspólników oraz organy spółki i ich członków.
§ 2. W sprawach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej zapis na sąd polubowny jest skuteczny, jeżeli przewiduje obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki najpóźniej w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia; ogłoszenie może zamieścić również powód. W sprawach tych każdy wspólnik albo akcjonariusz może przystąpić do postępowania po jednej ze stron w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Skład sądu polubownego wyznaczony w sprawie najwcześniej wszczętej rozpoznaje wszystkie pozostałe sprawy o uchylenie lub stwierdzenie nieważności tej samej uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do zapisów na sąd polubowny zawartych w statucie spółdzielni lub stowarzyszenia.
