Umożliwia zawarcie porozumienia ratującego firmę tylko z niektórymi wierzycielami. Przy czym kryteria, na podstawie których zostali oni wskazani przez dłużnika, muszą być obiektywne, jednoznaczne i przede wszystkim uzasadnione ekonomicznie
Jeżeli przedsiębiorca uważa, że pokonanie kryzysu w firmie wymaga modyfikacji jedynie części zobowiązań, może złożyć propozycję zawarcia układu tylko niektórym wierzycielom. Przyjęcie propozycji przez wierzycieli skutkuje zawarciem układu częściowego. Praktyka pokazuje, że większość takich inicjatyw dłużnika kończy się sukcesem.

Skutki nie dla wszystkich

Celem każdego postępowania restrukturyzacyjnego jest zawarcie przez dłużnika układu z wierzycielami. Mocą układu dokonuje się restrukturyzacji zobowiązań dłużnika, która może polegać w szczególności na odroczeniu terminu ich wykonania, rozłożeniu spłaty na raty czy częściowym, a nawet całkowitym umorzeniu należności głównej lub należności ubocznych, np. odsetek, kosztów procesowych czy egzekucyjnych. W ramach takiego postępowania można również dokonać konwersji, czyli zamiany, wierzytelności na udziały lub akcje w kapitale zakładowym dłużnika lub też zmienić, zamienić lub uchylić prawa zabezpieczające określoną wierzytelność, np. hipotekę, zastaw rejestrowy. Dzięki dogadaniu się z wierzycielami dłużnik powinien poprawić sytuację finansową swojego przedsiębiorstwa, w szczególności w zakresie płynności finansowej, ale też rentowności. I choć skutkami układu dotknięci są co do zasady wszyscy wierzyciele dłużnika, to ustawodawca dopuszcza jednak istotny wyjątek. Otóż pozwala dłużnikowi na złożenie propozycji układowych dotyczących jedynie tych jego zobowiązań, których restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika (art. 180 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego; dalej: pr. rest.). Jeżeli dłużnik złoży takie propozycje, mówimy o układzie częściowym, gdyż jego skutki prawne są ograniczone wyłącznie do tych wierzycieli, których układ dotyczy, tj. takich, którzy spełniają kryteria wyodrębnienia i zostaną wskazani przez sąd w postanowieniu o zatwierdzeniu układu częściowego. Taki układ nie będzie więc dotyczył pozostałych.

W ustawie tylko wskazówki

Ustawa jednak nie wskazuje, jakie kryteria dłużnik może wybrać, aby wyodrębnić wierzycieli, których obejmie układem częściowym. Ustawodawca daje jedynie pewne wskazówki w tym zakresie. I tak wyodrębnienie wierzycieli ma odbywać się w oparciu o kryteria obiektywne, jednoznaczne i uzasadnione ekonomicznie. Kryteria te mają dotyczyć stosunków prawnych wiążących wierzycieli z dłużnikiem (art. 180 ust. 2 pr. rest.). Chodzi tu zatem w uproszczeniu o to, aby dłużnik nie wybierał wierzycieli według swojego swobodnego uznania. Tak więc nie może np. tak określić kryteriów, aby np. wskazać tych wierzycieli, których lubi lub z którymi jest związany na stopie prywatnej i w stosunku do których chciałby zaspokoić wierzytelności w całości. Co więcej, ustawa wyraźnie wskazuje, że niedopuszczalne jest takie określenie kryteriów, które ma na celu pominięcie wierzyciela przeciwnego zawarciu układu częściowego. Mówiąc prościej, dłużnik nie może powinąć danego wierzyciela tylko dlatego, że wie, iż ten wypowie się o układzie negatywnie (art. 180 ust. 3 pr. rest.).
Wybranym wierzycielom powinny przysługiwać wierzytelności istotne dla dalszego działania przedsiębiorstwa dłużnika. Przede wszystkim mogą to być wierzytelności z tytułu finansowania działalności dłużnika przez udzielone kredyty, pożyczki i inne podobne instrumenty. Ponadto można tu wskazać na różnego rodzaju umowy o zasadniczym znaczeniu dla funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika, w szczególności z tytułu dostawy najważniejszych materiałów, półproduktów, umowy najmu czy leasingu majątku niezbędnego dla działalności prowadzonej przez dłużnika, umowy o współpracę itp. Co więcej, dłużnik może wskazać na wierzytelności największe. Może także obrać jakiekolwiek inne kryterium wyodrębnienia wierzycieli, byle tylko spełniało ustawowe wymogi, tzn. było obiektywne, jednoznaczne oraz opierało się na przesłankach ekonomicznych i nie prowadziło do pominięcia wierzycieli niechętnych układowi.

Zabezpieczenie rzeczowe

Układ częściowy ma wiele zalet. Pozwala dłużnikowi na ograniczenie liczby wierzycieli, którzy biorą udział w postępowaniu restrukturyzacyjnym, co z kolei umożliwia efektywniejsze i szybsze przeprowadzenie tego postępowania i osiągnięcie przez strony porozumienia. Co bowiem ważne, wierzyciele nieobjęci układem częściowym nie mają prawa głosu nad układem, a ich uprawnienia w toku postępowania są bardzo ograniczone.
Jedną z najistotniejszych zalet układu częściowego zawieranego w przyspieszonym postępowaniu układowym jest również możliwość objęcia jego skutkami wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, np. hipoteką, zastawem lub zastawem rejestrowym, bez zgody danego wierzyciela. Istnienie zabezpieczenia może zresztą stanowić jedyne kryterium objęcia wierzycieli układem częściowym. Objęcie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo takim układem wbrew ich woli nie powoduje, że wierzyciele ci nie mogą zagłosować przeciwko przyjęciu układu. Główna korzyść dla dłużnika wyraża się tu jednak w tym, że na czas trwania postępowania tacy wierzyciele w ogóle nie mogą prowadzić przeciwko dłużnikowi egzekucji i to nawet z przedmiotu zabezpieczenia. W przypadku nieobjęcia wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo układem takie uprawnienie przysługuje im prawie zawsze, z wyjątkiem przypadku wszczęcia przez dłużnika postępowania sanacyjnego. Korzyść tego rodzaju, z uwagi na pozasądowy charakter postępowania o zatwierdzenie układu w tym postępowaniu, się nie realizuje. Niemniej jednak w przypadku obydwu postępowań może dojść do przyjęcia układu wbrew woli zabezpieczonego rzeczowo wierzyciela, jeżeli ten zostanie przegłosowany przez innych wierzycieli. To z kolei skutkuje objęciem takiego wierzyciela wszelkimi skutkami przyjętego układu na przyszłość, tj. już na etapie po zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego. Te skutki to np. rozłożenie wierzytelności wierzyciela na raty lub odroczenie terminów płatności.
Uwzględnienie w układzie takich wierzycieli bez ich zgody wymaga przedstawienia im określonych propozycji układowych. Dłużnik musi albo zaproponować im pełne zaspokojenie ich wierzytelności głównej oraz wierzytelności ubocznych, albo zapewnić, że zaspokojenie nastąpi w stopniu nie niższym od tego, jakiego wierzyciel mógłby się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi z przedmiotu zabezpieczenia, w szczególności w toku postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi (art. 181 ust. 1 pr. rest.).

Jaka procedura

Układ częściowy może zostać zawarty w postępowaniu o zatwierdzenie układu i przyspieszonym postępowaniu układowym. Pierwsza z tych procedur odbywa się w dużej mierze poza sądem. W celu przygotowania propozycji układowych, przeprowadzenia samodzielnego zbierania głosów i złożenia wniosku o zatwierdzenie układu dłużnik zawiera umowę o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania z doradcą restrukturyzacyjnym, który następnie pełni funkcję nadzorcy układu. Dłużnik i nadzorca w praktyce wspólnie ustalają, jacy wierzyciele zostaną objęci układem częściowym i jakie propozycje układowe pozwolą na poprawę sytuacji finansowej dłużnika, a jednocześnie mają szansę na zyskanie poparcia wierzycieli. Po ustaleniu treści propozycji wierzycielom przekazuje się karty do głosowania, przy użyciu których głosują oni za przyjęciem układu albo przeciwko. W razie uzyskania wystarczającej liczby głosów zebrane karty przedkłada się sądowi restrukturyzacyjnemu wraz z wnioskiem o zatwierdzenie układu. Sąd zatwierdza układ w terminie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku o zatwierdzenie układu, przy czym termin ten ma charakter instrukcyjny, tzn. sąd nie ponosi konsekwencji w razie jego niedotrzymania.
Z kolei przyspieszone postępowanie układowe rozpoczyna się wnioskiem o otwarcie postępowania. We wniosku dłużnik określa wierzycieli, których zamierza objąć układem częściowym, i wskazuje kryteria, na podstawie których wierzycieli wyodrębnił. Załącznikiem do wniosku są propozycje układowe w liczbie wystarczającej do doręczenia wszystkim wierzycielom. W postanowieniu o otwarciu postępowania sąd wyznacza nadzorcę sądowego, którego zadaniem jest nadzorowanie przebiegu postępowania oraz sposobu sprawowania przez dłużnika zarządu nad przedsiębiorstwem. Sąd orzeka również o tym, czy wybrane przez dłużnika kryteria wyodrębnienia wierzycieli do układu częściowego są zgodne z prawem. Jeżeli uzna, że nie, dłużnikowi przysługuje prawo do złożenia zażalenia albo wyznaczenia nowych kryteriów. Jeżeli postanowienie stwierdzające niezgodność z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli uprawomocni się, sąd umarza postępowanie. W innym przypadku dochodzi do głosowania wierzycieli objętych układem częściowym nad propozycjami dłużnika, a następnie, w razie przyjęcia układu przez wierzycieli, do jego zatwierdzenia przez sąd.
W obydwu postępowaniach większość głosów wierzycieli wymagana do przyjęcia układu obliczana jest w ten sam sposób. Układ częściowy zostaje przyjęty, jeżeli większość wierzycieli, którzy oddali ważny głos, mających łącznie dwie trzecie sumy wierzytelności przysługującej wierzycielom objętym układem częściowym i uprawnionym do głosowania, głosowała za przyjęciem układu częściowego. ©℗

przykład

Postępowanie może być bardzo krótkie
F., spółka akcyjna z siedzibą w K., prowadzi działalność gospodarczą w branży produkcji i sprzedaży elementów ze stali. 31 sierpnia 2017 r. dłużnik ogłosił, że zawarł porozumienie restrukturyzacyjne z trzema wierzycielami. Jednym z elementów porozumienia było zobowiązanie dłużnika do złożenia wierzycielom określonych propozycji układowych, a następnie złożenia wniosku o zatwierdzenie układu częściowego w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Propozycje układowe miały przewidywać w szczególności konwersję zadłużenia dłużnika na akcje nowej emisji. Dłużnik przedstawił wierzycielom propozycje układowe 8 grudnia 2017 r. Głosowanie odbyło się w formie pisemnej. 14 grudnia 2017 r. wszyscy wierzyciele objęci układem częściowym złożyli dłużnikowi karty do głosowania, w których zagłosowali za przyjęciem układu. Dłużnik złożył wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu i już 29 grudnia 2017 r. Sąd Rejonowy w K. zatwierdził układ częściowy przyjęty przez wierzycieli. Układ został już wykonany. ©℗
Aż trzy czwarte postępowań zakończonych sukcesem
Przepisy o układzie częściowym obowiązują od 1 stycznia 2019 r. W ostatnim czasie przeprowadzono pierwsze ogólnodostępne badania statystyczne dotyczące popularności układu częściowego wśród dłużników znajdujących się w kryzysie. Z raportu przedstawionego przez Zimmerman Filipiak Restrukturyzacja SA we współpracy ze SpotData wynika, że do końca drugiego kwartału 2019 r. otwarto 48 postępowań restrukturyzacyjnych z układem częściowym. Przy czym postępowania tego rodzaju stanowiły w omawianym okresie zaledwie 3,8 proc. wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych otwartych. Przez pierwsze trzy i pół roku obowiązywania przepisów o układzie częściowym nie były one zatem często wykorzystywane przez dłużników. Jednocześnie jednak w tym czasie doszło do zatwierdzenia 37 układów częściowych, co stanowi aż 77,1 proc. wszystkich otwartych postępowań restrukturyzacyjnych z układem częściowym. Dla porównania: w omawianym okresie we wszystkich otwartych postępowaniach o zatwierdzenie układu i przyspieszonych postępowaniach układowych w łącznej liczbie 797 doszło do zatwierdzenia zaledwie 265 układów. Odsetek zatwierdzonych układów w łącznej liczbie otwartych postępowań o zatwierdzenie układu i przyspieszonych postępowań układowych ukształtował się zatem na poziomie 33,25 proc., a więc znacznie niższym, niż ma to miejsce w przypadku postępowań restrukturyzacyjnych z układem częściowym.
Może to dowodzić, że na wszczęcie postępowań z układem częściowym decydują się dłużnicy mający realne szanse na osiągnięcie porozumienia z wierzycielami poprzez zawarcie układu. Może to świadczyć także o tym, że dojście do przyjęcia układu przez wierzycieli jest w przypadku układu częściowego faktycznie prostsze, a sama procedura skuteczniejsza niż ma to miejsce w odniesieniu do układu generalnego, a więc układu zawieranego ze wszystkimi wierzycielami dłużnika. Oczywiście wszystko zależne jest od okoliczności, niemniej jednak przeprowadzone już postępowania pokazują, że jeżeli dłużnik i wierzyciele są w stanie osiągnąć porozumienie, to droga do zatwierdzenia układu częściowego przez sąd może być w istocie bardzo krótka, a sama procedura bardzo efektywna.
Podstawa prawna
Art. 180 ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 243 ze zm.).