Obszary włączone do sieci Natura 2000 nierzadko stają się terenami, na których planuje się realizowanie różnego rodzaju przedsięwzięć z wykorzystaniem środków unijnych. Beneficjenci muszą w związku z tym pamiętać o wielu dodatkowych uwarunkowaniach.
Na Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000 składają się wytypowane przez każde państwo członkowskie i zaakceptowane przez Komisję Europejską specjalne obszary ochrony gatunków i siedlisk (tworzone na podstawie tzw. Dyrektywy Siedliskowej) oraz obszary specjalnej ochrony ptaków (na podstawie tzw. Dyrektywy Ptasiej). Nadzór ogólny nad funkcjonowaniem obszarów Natura 2000 w Polsce sprawuje minister środowiska, natomiast organem koordynującym ich funkcjonowanie jest wojewoda.
W przypadku przedsięwzięć, których realizacja mogłaby mieć potencjalny bezpośredni lub pośredni wpływ na stan obszarów Natura 2000, szczególne znaczenie dla ich ochrony ma konieczność przeprowadzania, na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska, postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Oceny dokonuje się na podstawie przedłożonych przez wnioskodawcę dokumentów, w tym obowiązkowej informacji o przedsięwzięciu, czasem też raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, a także informacji zebranych w ramach udziału społeczeństwa w postępowaniu.
Sporządzenie raportu ma charakter fakultatywny, a konieczność jego przedłożenia określa postanowienie wydane przez organ prowadzący postępowanie. Postanowienie określa też zakres raportu, który powinien ograniczać się do analizy oddziaływania inwestycji na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony dany obszar Natura 2000.
Ustawa dopuszcza wyjątkowo możliwość realizacji przedsięwzięcia mogącego mieć negatywny wpływ na siedliska i gatunki na obszarze Natura 2000, pod warunkiem, że za realizacją przemawia nadrzędny interes publiczny uwzględniający wymogi społeczno-gospodarcze oraz nie ma rozwiązań alternatywnych. Ponadto ustawa warunkuje dokładnie cele realizacji ze względu na szczególną ochronę siedlisk lub gatunków o znaczeniu priorytetowym. Wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor urzędu morskiego, po uzyskaniu opinii miejscowych rad gmin może zezwolić na taką realizację, obligując jednocześnie inwestora do dokonania kompensacji przyrodniczej, którą stanowią specyficzne działania zmniejszające negatywne skutki inwestycji prowadzone na koszt inwestora oraz w zakresie, terminie i w sposób określony w zezwoleniu.
W konsekwencji niedopełnienia obowiązku uzyskania pozwolenia na realizację inwestycji lub nieprzeprowadzenia wymaganej prawem oceny oddziaływania wojewoda ma ustawowy obowiązek wydania decyzji z rygorem natychmiastowej wykonalności, wstrzymującej realizację prac i zobowiązującej inwestora do podjęcia w wyznaczonym terminie czynności, które doprowadzą stan danego obszaru lub chronionych na nim gatunków do stanu pierwotnego.
Jak wskazują doświadczenia ubiegłego okresu programowania funduszy unijnych procedura ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko napotykała trudności, które również obecnie mogą mocno spowolnić i skomplikować jej przebieg. Zasadnicze problemy stwarza brak ostatecznego wytyczenia granic obszarów Natura 2000 na terenie Polski oraz brak pełnej inwentaryzacji i dokumentacji opisujących zasób walorów przyrodniczych dla każdego z obszarów.
ALDONA KOŹMA
konsultant departamentu projektów europejskich, Doradztwo Gospodarcze DGA