5 pytań do... MICHAŁA KIEŁSZNI, generalnego dyrektora ochrony środowiska - Jeżeli na danym terenie wyznaczono obszar Natura 2000, oznacza to, że nie zabrania się na nim wykonywania wszelkich działań, lecz jedynie tych, mogących w istotny sposób wpłynąć negatywnie na przedmiot ochrony obszaru Natura 2000.
Michał Kiełsznia
generalny dyrektor ochrony środowiska
1 Kto i w jakiej procedurze dokonuje wyboru specjalnych obszarów ochrony siedlisk do sieci Natura 2000?
Procedura rozpoczyna się od przygotowania projektu listy obszarów Natura 2000. Kompetencje w tym zakresie ma Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Dalsza procedura wyznaczania obszarów Natura 2000 to właściwie proces legislacyjny. Kończy się on akceptacją ostatecznej wersji listy przez Radę Ministrów i przesłaniem jej do Komisji Europejskiej. W latach 2008 i 2009 propozycje wprowadzenia nowych obszarów Natura 2000 były wyłaniane w oparciu o prace terenowe wojewódzkich zespołów specjalistycznych (WZS) i miały na celu potwierdzenie lub pozyskanie nowych informacji dotyczących występowania siedlisk przyrodniczych i gatunków chronionych. Eksperci pracujący w ramach WZS byli zobowiązani do wyznaczenia takich granic obszarów, by objąć ich zasięgiem wyłącznie najcenniejsze tereny, wyłączając, jeśli jest to możliwe, tereny zurbanizowane oraz tereny nieposiadające walorów kwalifikujących się do objęcia siecią Natura 2000.
2 Jakie kompetencje ma rada gminy w zakresie powoływania i zarządzania obszarem Natura 2000?
Stosownie do art. 27 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody projekt listy obszarów Natura 2000 wymaga zasięgnięcia opinii właściwych miejscowo rad gmin. Niezłożenie opinii w terminie 30 dni od otrzymania projektu uznaje się za brak uwag. Opiniowanie jest formą wypowiedzenia się danego podmiotu w sprawie, która ma charakter niewiążący dla organu rozstrzygającego. Oznacza to w praktyce, że w przypadku, kiedy przepisy prawa przewidują potrzebę uzyskania przez organ wydający dany dokument (rozstrzygający, główny) opinii innego organu lub podmiotu, organ główny przesyła materiały niezbędne do przeprowadzenia procesu opiniowania. Podmiot opiniujący wydaje stosowną opinię, natomiast obowiązkiem organu głównego jest przeanalizowanie nadesłanych opinii. Pamiętać jednocześnie należy, że to organ główny jako właściwy w sprawie podejmuje decyzję co do zakresu, w jakim dana opinia zostanie uwzględniona (w przeciwieństwie do uzgadniania mającego charakter wiążący). Uwagi gmin, uznane za merytoryczne zostały uwzględnione.
3 Jakie ograniczenia wiążą się z gospodarowaniem terenami objętymi takim programem? Czy gminy będące właścicielami terenów na obszarze Natura 2000 mogą starać się o odszkodowanie z tego tytułu?
Jeżeli na danym terenie wyznaczono obszar Natura 2000, oznacza to, że nie zabrania się na nim wykonywania wszelkich działań, lecz jedynie tych, mogących w istotny sposób wpłynąć negatywnie na przedmiot ochrony obszaru Natura 2000. Nie przekreśla to zatem rozwoju turystyki czy budownictwa mieszkaniowego. Należy pamiętać, że stosownie do art. 29 ust. 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska, jeśli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości, korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości może żądać wykupienia nieruchomości lub jej części. W związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę, a szkoda ta obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Z roszczeniem można wystąpić w okresie dwóch lat od wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Należy pamiętać o tym, że wyznaczenie obszaru chronionego, jako takie, nie jest jednoznaczne z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości.
4 Powołanie obszaru Natura 2000 nie wyklucza całkowicie gospodarczego wykorzystania terenu. W jaki zatem sposób taki obszar może być wykorzystany przez gminy i ich mieszkańców?
Obszar Natura 2000 w przeciwieństwie do większości tradycyjnych form ochrony przyrody reprezentuje odmienne podejście do ochrony walorów przyrodniczych. Opiera się ono na założeniu, że człowiek jest integralną częścią przyrody. Sieć Natura 2000 nie ma na celu tworzenia skansenów cywilizacyjnych na obszarach o dobrze zachowanych walorach przyrodniczych. Nie wiąże się też z ustawowymi zakazami gospodarowania – wręcz przeciwnie, często istnienie przedmiotu ochrony (gatunku lub siedliska) jest uzależnione od właściwie prowadzonej gospodarki, np. koszenia łąk bądź wypasu. Na takie działania możliwe jest uzyskanie dopłat, m.in. z płatności rolnośrodowiskowych, które są wyższe od 5 do 15 proc. na obszarach Natura 2000 w stosunku do zwykłych gruntów.
Gminy objęte obszarem Natura 2000 traktowane są na preferencyjnych warunkach w dostępie do środków na ochronę przyrody w ramach Priorytetu V Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Uzyskują też dodatkową punktację w kwalifikacji wniosków do Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na monitoring środowiska, racjonalizację gospodarki odpadami, BAT i ochronę powietrza w przedsiębiorstwach oraz otrzymują możliwość pozyskania dotacji na sieć kanalizacyjną, nawet gdy wskaźnik koncentracji mieszkańców wynosi mniej niż 120 osób/km sieci. Istotne jest także to, że zgodność z zasadami ochrony w obszarach Natura 2000 wzmacnia argumentację na rzecz finansowania wszelkich innych proekologicznych projektów, takich jak np. budowa oczyszczalni ścieków, innowacje technologiczne przedsiębiorstw prowadzące do ochrony środowiska. Równocześnie fakt istnienia obszaru Natura 2000 może być wykorzystany przez gminy do ich promocji (np. w zakresie turystyki), jak również stosowania ecolabelingu swoich produktów i usług. Warto podkreślić, iż niektóre gminy same postulują włączenie swoich gruntów do sieci Natura 2000, upatrując w tym szansę na rozwój regionu.
5 Jakie plany i przedsięwzięcia wymagają przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko?
Dyrektywa siedliskowa w art. 6 ust. 3 stanowi, że każdy plan lub przedsięwzięcie, które może istotnie oddziaływać na obszary Natura 2000, podlega ocenie odnośnie do skutków wynikających z ich realizacji. Wspomniana dyrektywa, oraz przepisy krajowe wdrażające wymienioną dyrektywę, nie określają katalogu przedsięwzięć lub planów, które mogłyby istotnie oddziaływać na obszary Natura 2000. Mamy tu do czynienia z ogólnym wskazaniem obligującym właściwe organy administracji do indywidualnego rozważania skutków powodowanych przez dane przedsięwzięcie albo plan, w odniesieniu do obszarów Natura 2000.
Ocena wpływu planów i przedsięwzięć na obszary Natura 2000 w polskim prawie została wkomponowana w system ocen oddziaływania na środowisko regulowany ustawą z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. W systemie tym osobne miejsce zajmują dokumenty wymagające przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko (plany, programy, projekty, strategie itp.), przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko oraz inne przedsięwzięcia, które mogą oddziaływać na obszar Natura 2000. Pewne rodzaje dokumentów (np. plany zagospodarowania przestrzennego, programy sektorowe i inne, szczegółowo wymienione w art. 46 pkt 1 i 2 ww. ustawy) przed ich zatwierdzeniem zawsze poddawane są strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko i wówczas analizuje się skutki realizacji takiego planu dla obszaru Natura 2000. Pozostałe projekty dokumentów mogą zostać poddane ocenie strategicznej właśnie ze względu na możliwość znaczącego oddziaływania na obszar Natura 2000. Analogiczna sytuacja dotyczy przedsięwzięć. Część z nich, tzw. przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wymagają uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W trakcie postępowania zmierzającego do wydania wspomnianej decyzji przeprowadzana jest lub przeprowadzana być może ocena oddziaływania na środowisko.
