Gospodarka oczami ekspertów – czy Polska jest krajem godnym zaufania?

Indeks wiarygodności ekonomicznej Polski – co nam wskazuje?

Indeks wiarygodności ekonomicznej Polski to raport pozwalający na wieloaspektową ocenę stanu gospodarki i państwa i zilustrowanie jakości polityk publicznych w Polsce. To forma niezależnego i obiektywnego obywatelskiego doradztwa, którego celem jest ułatwienie znalezienia kierunku dla bieżącej polityki gospodarczej i społecznej. W raporcie przeanalizowano osiem kluczowych obszarów życia społeczno-gospodarczego, w tym: Praworządność, Swobodę działalności gospodarczej, Wiarygodność finansów publicznych, Stabilność pieniądza i systemu finansowego, Ochronę i bezpieczeństwo pracy, Jakość usług publicznych, Klimat i środowisko oraz Respektowanie zobowiązań międzynarodowych. Tegoroczny raport jest już IV edycją Indeksu , a do grona analizowanych dotychczas państw dołączą kolejne. Oprócz Polski, Czech, Rumunii, Słowacji i Węgier analizie poddane zostały trzy kolejne kraje: Hiszpania, Litwa oraz Włochy. Indeks wiarygodności ekonomicznej Polski będzie miał premierę już w listopadzie – podczas jubileuszowej X edycji Open Eyes Economy Summit. To właśnie wtedy poznamy pełne wyniki Indeksu wiarygodności ekonomicznej Polski, a wyimkami z wybranych obszarów eksperci podzielili się podczas Europejskiego Kongresu Finansowego 3 czerwca.

Na jakiej pozycji w Europie się znajdujemy? Zdaniem jednego z autorów Indeksu prof. Andrzeja Sławińskiego: „Pogorszenie się jakości polityk publicznych w Polsce po 2015 r. spowodowało trwały spadek stopy inwestycji w Polsce wyraźnie poniżej średniej w UE i państwach naszego regionu. Jest to szczególnie niepokojące w kraju, którego społeczeństwo szybko się starzeje, a tym samym tempo wzrostu gospodarczego będzie zależało w decydującej mierze od tempa wzrostu wydajności, które podtrzymują inwestycje. Dotąd tempo wzrostu wydajności podtrzymywały nowe technologie napływające wraz z napływem zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Z biegiem czasu jednak warunkiem podtrzymywania odpowiednio wysokiego tempa wzrostu wydajności będzie w coraz większym stopniu skuteczna polityka promowania innowacyjności”. Jego zdaniem tworzenie systemu generującego innowacje wymaga czasu, o czym możemy przekonać się, analizując przypadki państw, które w tym obszarze odniosły sukces, takich jak Izrael i kraje skandynawskie. Kluczowe jest więc to, aby polityka promowania innowacyjności uzyskała w Polsce najwyższy priorytet. Czy systemy finansowe w Europie są stabilne? Kolejny współautor Indeksu prof. SGH, dr hab. Andrzej Rzońca równieżzapewnił, że: „wiarygodność ekonomiczna państwa w obszarze stabilności pieniądza i systemu finansowego uległa poprawie we wszystkich badanych krajach”. Jego zdaniem poprawa ta dotyczyła wszystkich wymiarów: pośredniego, zagrożeń dla stabilności pieniądza, jak również zagrożeń dla stabilności systemu finansowego, a skala tej poprawy była wyraźna. Jedynie w dwóch krajach, w Rumunii i na Węgrzech, deficyt wiarygodności w tym obszarze był głębszy niż w połowie obserwacji z lat 2008–2024. Jednocześnie Rumunia w dwóch ostatnich latach miała najgorsze wyniki spośród wszystkich siedmiu analizowanych w tej edycji badania krajów. Najlepiej natomiast wypadły Włochy i Hiszpania, a w naszym regionie Czechy. W Polsce wiarygodność NBP podniosła się do poziomu nieobserwowanego od 2018 roku, co jest zjawiskiem pozytywnym i dobrze świadczy o sytuacji ekonomicznej naszego kraju. Perspektywą na temat finansów publicznych podzielił się także dr Sławomir Dudek, biorący aktywny udział w tworzeniu Indeksu. Zaznaczył on, że finanse publiczne to nie tylko stabilny budżet, ale także budżet przejrzysty i znajdujący się pod realną kontrolą obywateli. Zaznaczył on, że musi to być system oparty na pewnych i prostych podatkach, solidnych ramach fiskalnych, niezależnej radzie fiskalnej i planowaniu wieloletnim. Dodał jednocześnie, że w latach 2015–2023 finanse publiczne w naszym kraju przeszły niebezpieczną transformację. Wprowadzono praktyki kreatywnej księgowości, mnożenia funduszy pozabudżetowych i omijania ustawy budżetowej. Finanse instrumentalnie wykorzystano do klientelizmu, a nieprzewidywalny system podatkowy i sposób uchwalenia „Polskiego Ładu” sprawiły, że nasz kraj jest na końcu wielu rankingów międzynarodowych w tym obszarze. Mimo powrotu na ścieżkę praworządności w grudniu 2023 roku i pewnych postępów w zakresie jawności finansów publicznych co piąty obywatel nie ma w ogóle zaufania do finansów publicznych.

Co w praktyce może oznaczać niski poziom finansów publicznych?

„Utrzymywanie przez długi czas niskiej wiarygodności finansów publicznych grozi trwałą utratą zaufania społecznego. Nawet jeśli zdołamy odbudować obiektywną wiarygodność instytucji, zaufanie obywateli nie wróci tak szybko. Kto raz zawiódł zaufanie, musi przez długi czas udowadniać, że zasługuje na jego odzyskanie. A Polska, niestety, zawodzi – swoich obywateli, którzy oczekują jawności, przejrzystości i uczciwego zarządzania wspólnymi finansami.” – podsumował dr Sławomir Dudek, dodając, że aż 94% Polaków uważa, że jawność finansów systemu finansów publicznych zwiększyłaby ich wiarygodność.

Wiarygodność to nie tylko finanse, to także praworządność, bo bez niej nie ma mowy o zaufaniu do państwa. „O praworządność trzeba walczyć. Bez niej nie ma bowiem mowy o wiarygodnym państwie” – to słowa innego autora Indeksu – prof. UEK, dr. hab. Bartłomieja Bigi, który podkreśla, żesamo respektowanie prawa nie jest wystarczającedo skutecznego stabilizowania państwa. Ma ono także wymiar ekonomiczny i polityczny, a samo przywracanie praworządności wymaga niestandardowych działań. Konieczne jest odzyskanie społecznego przekonania, że państwa prawa nie są archaicznym konstruktem, tylko warunkiem bezpiecznego i stabilnego życia, do którego wszyscy – jako obywatele – powinniśmy dążyć. Bardzo ważne jest w tym zakresie także poważne podejście do konsultowania aktów prawnych i przygotowywanie rzetelnych ocen skutków regulacji.

Dlaczego jest to tak ważne? To, czy dany kraj jest wiarygodny ekonomicznie, wpływa nie tylko na stan finansów danego państwa, ale także na jego politykę międzynarodową, gospodarkę, a patrząc szerzej – na jakość życia mieszkańców. „Gospodarka i działalność gospodarcza bazują na wiarygodności, jej osłabienie powoduje, że gospodarka staje się coraz bardziej wrażliwa, czyli mniej odporna na szoki i kryzysy” – podtrzymuje prof. Jerzy Hausner, koordynator projektu Indeksu wiarygodności ekonomicznej Polski.

Premiera IV odsłony Indeksu wiarygodności ekonomicznej Polski będzie miała miejsce podczas jubileuszowej edycji Open Eyes Economy Summit. TEN Kongres to już 10. spotkanie pasjonatów ekonomii wartości, podczas którego poruszymy ważne tematy społeczno-gospodarcze. Wydarzenie odbędzie się już 18 i 19 listopada w Centrum Kongresowym ICE w Krakowie oraz online. Zagadnienia, którym w tym roku przyjrzymy się w szczególny sposób, to m.in. globalne wyzwania energetyczne, wartości wytwarzane przez firmy, rola finansów w samorządach lokalnych, przestrzenne uwarunkowania kształtowania sfery mieszkaniowej, kryzys zdrowia psychicznego i regeneracyjna siła kultury. TEN OEES to Kongres, który jako jedyny w Europie Środkowo-Wschodniej kładzie tak duży nacisk na znaczenie społecznych aspektów gospodarki, kultury, biznesu i życia publicznego. Wydarzenie charakteryzuje się różnorodnością w strukturze uczestników i tematów. Program dziesiątej, jubileuszowej edycji kongresu będzie skonstruowany w oparciu o aktualne tematy społeczno-gospodarcze. Rejestracja na OEES 2025 trwa: https://kongres.oees.pl/.

Więcej informacji o raporcie IWEP oraz poprzednie edycje dostępne są na stronie internetowej: https://hub.oees.pl/indeks-wiarygodnosci-ekonomicznej-polski/.