Może się wydawać, że osoby z autyzmem, schizofrenią lub z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności nie są w stanie pracować zawodowo. Jednak z etykietką "niepełnosprawni" jest jak z szarym pudełkiem, w którym po otwarciu widać kolorowe, różne klocki. Spora część osób z poważnie brzmiącymi orzeczeniami o stanie zdrowia pracuje zawodowo. Fundacje i stowarzyszenia, które dostrzegą drzemiący w takich osobach potencjał mogą liczyć na hojne i bardzo wysokie wsparcie finansowe PFRON-u (Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) i lokalnego samorządu oraz na dochody z działalności gospodarczej.
Rejestracja i wymogi
Zakład aktywności zawodowej (dalej: ZAZ) może utworzyć gmina, powiat, fundacja, stowarzyszenie albo inna organizacja społeczna, która w statucie ma wpisane zadanie rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Tak stanowi art. 29. ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej - ustawa o rehabilitacji - tekst jednolity: Dz.U. 2011 nr 127 poz. 721 z późn. zm.). ZAZ nie ma osobowości prawnej (nie może nabywać praw i zaciągać zobowiązań) i po utworzeniu pozostaje jedynie jednostką wyodrębnioną z instytucji lub organizacji, która go utworzyła i która odpowiada za ewentualne długi ZAZ-u. Wszelkie umowy są podpisywane przez wyznaczonego pełnomocnika założyciela, który prowadzi sprawy ZAZ-u. Sama procedura rejestracyjna jest dość czasochłonna i trwa wiele miesięcy. Status zakładu tego typu nadaje właściwy miejscowo wojewoda.
Organizatorowi ZAZ-u ustawa stawia szereg wymagań. Co najmniej 70% zatrudnionych w takim zakładzie muszą stanowić pracownicy z aktualnymi orzeczeniami o niepełnosprawności ze stopniem znacznym. Mogą to być także pracownicy ze stopniem umiarkowanym, ale tylko takie u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną lub które rada programowa WTZ (warsztatu terapii zajęciowej) uznała za wymagające zatrudnienia w warunkach chronionych (takich zatrudnionych ze stopniem umiarkowanym w ZAZ może być maksymalnie do 35% ogółu pracowników). Jeśli ZAZ-u nie tworzy starosta lub miasto na prawach powiatu - wówczas organizator musi uzyskać pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia takiego zakładu.
ZAZ musi też spełniać wymogi dotyczące bhp oraz dostępności pomieszczeń miejsca pracy i dostosowania stanowisk pracy do potrzeb pracowników niepełnosprawnych (dostępność, przestrzeganie bhp i dostosowania stwierdza Państwowa Inspekcja Pracy). Ponadto podmiot tworzący ZAZ musi zapewnić doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, a także poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Zatrudnieni w takim zakładzie muszą mieć umowy o pracę. Prowadzący ZAZ składa co kwartał raporty o tym, jak wydatkował fundusze z dotacji samorządowej, prowadzi odrębną i pełną księgowość dla ZAZ-u oraz sporządza coroczne rozliczenie środków wydatkowanych z funduszu.
Co ważne, ustawa o rehabilitacja wymaga także, by dochody z działalności gospodarczej i zwolnienia podatkowe uzyskane przez ZAZ były przeznaczane na zakładowy fundusz aktywności, z którego jest finansowana tzw. działalność rehabilitacyjna (np. poprawa warunków pracy, dokształcanie, rekreacja i udział w życiu kulturalnym pracowników niepełnosprawnych, itp.).
Korzyści z prowadzenia ZAZ-u
Jakie są zatem korzyści z prowadzenia działalności w formie zakładu aktywności zawodowej? Przede wszystkim szeroki strumień finansowania można uzyskać z PFRON-u. Fundusz finansuje koszty utworzenia takiego zakładu oraz koszty prowadzenia działalności rehabilitacyjnej na rzecz pracowników z orzeczeniami. Ponadto Fundusz może dofinansowywać comiesięczne pensje pracowników niepełnosprawnych. Kwota dofinansowania do pensji pracownika zależy od jego stopnia niepełnosprawności wpisanego do orzeczenia. Od 1 kwietnia 2014 maksymalne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego wynosi:
- 1800 zł – pracownicy ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
- 1125 zł – pracownicy z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
- 450 zł – pracownicy z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Niezależnie od powyższych kwot należy pamiętać, że maksymalne miesięczne dofinansowanie do pensji pracownika z orzeczeniem może wynieść 75 proc. wysokości jego wynagrodzenia (choćby nawet limit kwotowy był wyższy). Każda z powyższych kwot jest zwiększana o 600 zł jeśli pracownik ma orzeczoną na dokumencie: chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję lub jest niewidoma w stopniu znacznym i umiarkowanym.
Wreszcie kolejną zachętą do prowadzenia tego typu zakładu są zwolnienia podatkowe. Dotyczą one tylko stricte działalności ZAZ-u i obejmują podatek od nieruchomości, rolny i leśny (na zasadach określonych w przepisach odrębnych) oraz podatek od czynności cywilnoprawnych (jeżeli czynność pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem zakładu).
Zwolnienie natomiast nie obejmuje: podatku od gier, VAT-u oraz podatku akcyzowego, a także cła, podatków dochodowych, opłaty skarbowej, opłat o charakterze sankcyjnym oraz podatku od środków transportu.
Szczegółowy sposób tworzenia, działania i finansowania ZAZ-ów określa rozporządzenie z 2012 roku (Dz.U. 2012 poz. 850 - Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej).