Umorzenie udziałów w spółce nastąpić może w dwojaki sposób, czyli przez obniżenie kapitału zakładowego albo też z czystego zysku spółki.
Zgodnie z brzmieniem art. 199 par. 1 kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.), umorzenie udziałów jest dopuszczalne wyłącznie po dokonaniu wpisu spółki do rejestru i wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki. Jednocześnie przepis ten stanowi, że umorzenie udziału może być dobrowolne, tj. dokonane za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę, albo też umorzenie udziału może być przymusowe i nastąpić bez zgody wspólnika. Przymusowe umorzenie udziału może przybrać postać tzw. umorzenia automatycznego. Przy czym przesłanki oraz tryb przymusowego umorzenia udziału określony ma być w umowie spółki.
Umorzenie udziału wymaga podjęcia przez zgromadzenie wspólników stosownej uchwały. Powinna ona określać przede wszystkim podstawę prawną umorzenia oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. Dodatkowo, w przypadku umorzenia przymusowego w uchwale zgromadzenia wspólników musi się także znaleźć uzasadnienie, które ma za zadanie wykazać, iż ziściły się wskazane w umowie spółki przesłanki takiego umorzenia. Z treści art. 199 par. 2 k.s.h. wynika ponadto, iż w przypadku umorzenia przymusowego wynagrodzenie przysługujące wspólnikowi za umorzony udział nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wynikających ze sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy i pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników (czyli bieżącą dywidendę). Należy jednak dodać w tym miejscu, iż zgodnie z brzmieniem art. 199 par. 3 k.s.h. umorzenie udziału może nastąpić bez wynagrodzenia, jeżeli oczywiście wspólnik wyrazi na to zgodę.
Umorzenie automatyczne jest sposobem umorzenia udziałów podobnym do umorzenia przymusowego. W obu przypadkach dochodzi bowiem do umorzenia udziałów na skutek ziszczenia się określonego zdarzenia, wskazanego w umowie spółki i oba umorzenia mogą mieć charakter sankcyjny. Różnica pomiędzy tymi dwoma postaciami umorzenia udziałów sprowadza się właściwie do samego trybu ich przeprowadzenia.
O ile bowiem do dokonania umorzenia przymusowego niezbędna jest uchwała zgromadzenia wspólników, o tyle z umorzeniem automatycznym mamy do czynienia wówczas, gdy umorzenie powoduje samo zaistnienie przesłanki określonej w umowie spółki, bez konieczności powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników, ale musi to wyraźnie wynikać z umowy spółki.
Należy również mieć na uwadze to, iż do umorzenia automatycznego, określonego w art. 199 par. 4 k.s.h. należy stosować przepisy o umorzeniu przymusowym, co oznacza, iż wspólnikowi, którego udziały zostały w tym trybie umorzone, przysługuje z tego tytułu wynagrodzenie minimalne, ustalone zgodnie z brzmieniem art. 199 par. 2 zd. 2 k.s.h.
Umorzenie udziałów może przybrać dwie formy:
- umorzenie udziałów z czystego zysku, które następuje bez konieczności obniżenia kapitału zakładowego oraz
- umorzenie udziałów przez obniżenie kapitału zakładowego, z którego finansowane jest wynagrodzenie za umorzone udziały.
Umorzenie udziału wymagające obniżenia kapitału zakładowego następuje z chwilą dokonania wpisu obniżenia kapitału zakładowego w odpowiednim rejestrze.
W przypadku automatycznego umorzenia udziałów zarząd spółki niezwłocznie podejmuje uchwałę w formie aktu notarialnego o obniżeniu kapitału zakładowego. Następnie do sądu rejestrowego należy w terminie siedmiu dni od powzięcia ww. uchwały złożyć wniosek o wpis obniżenia kapitału zakładowego wraz z notarialnym oświadczeniem wszystkich członków zarządu o spełnieniu warunków obniżenia kapitału zakładowego (tj. że obniżenie kapitału zakładowego jest zgodne z kodeksem spółek handlowych, umową spółki oraz uchwałą zarządu) - art. 265 par. 4 k.s.h. W takim wypadku obniżenie kapitału następuje z chwilą jego zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym. Uprzednio musi zostać wyczerpana tzw. procedura konwokacyjna, przewidziana w art. 264 par. 1 k.s.h., czyli zawiadomienie wierzycieli spółki o powzięciu uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego.
JAROSŁAW CHAŁAS
radca prawny i partner zarządzający w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
/>