W 1977 roku Stany Zjednoczone przyjęły ustawę o zagranicznych praktykach korupcyjnych (ang. Foreign Corrupt Practices Act, FCPA), która wprowadziła zakaz wręczania łapówek zagranicznym funkcjonariuszom publicznym w celu uzyskania lub zachowania prowadzenia działalności.
Ustawa powstała w wyniku prowadzonych w połowie lat 70. przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (ang. Securities & Exchange Comission, SEC) dochodzeń, w trakcie których ponad 400 amerykańskich przedsiębiorstw przyznało się do dokonywania płatności na rzecz urzędników poza granicami USA. Amerykańskie przepisy dotyczą nie tylko ich obywateli.
Surowe kary
Zgodnie z zapisami ustawy przestępstwem jest wręczenie lub obietnica wręczenia korzyści majątkowej (w formie pieniężnej lub materialnej) zagranicznemu funkcjonariuszowi publicznemu z korupcyjnymi intencjami, niezależnie od jego rangi i stanowiska. Ustawa definiuje szeroko funkcjonariuszy publicznych, są nimi: urzędnicy zagraniczni, funkcjonariusze partii politycznych, kandydaci na stanowiska publiczne oraz wszelkie inne osoby występujące jako funkcjonariusze publiczni w danym wypadku (np. podejmujące decyzję o rozstrzyganiu publicznych przetargów). FCPA nie definiuje minimalnej wartości wręczanej korzyści majątkowej. Przestępstwem jest również manipulacja księgami rachunkowymi w celu ukrycia dokonanej płatności.
Amerykańskie prawo dotyczy wszystkich podmiotów prawnych nadzorowanych przez SEC, a także podmiotów zależnych. Ma zastosowanie zarówno do osób fizycznych, w tym członków kierownictwa, jak i pracowników oraz osób trzecich działających w imieniu bądź na rzecz spółki.
Za naruszenie postanowień ustawy grożą surowe kary, obejmujące zarówno sankcje karne, jak i cywilne. Osoby fizyczne zagrożone są karami do 20 lat pozbawienia wolności i grzywnami w wysokości do 5 milionów dolarów, a podmioty prawne, w zależności od wagi naruszenia, grzywnami nawet do 25 milionów dolarów. Wyjątkiem są płatności, które były zgodne z prawem danego kraju, wynikały z zapisów umownych bądź dotyczyły prezentacji produktu.
Nie tylko USA
FCPA ma charakter eksterytorialny – dotyczy zarówno podmiotów notowanych na amerykańskiej giełdzie, jak i podmiotów zależnych, a więc także oddziałów oraz spółek córek działających m.in. w Polsce. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do ekstradycji osób fizycznych odpowiedzialnych za naruszenie postanowień FCPA.
Ustawa obejmuje także wszystkie transakcje dokonywane za pośrednictwem amerykańskiego systemu bankowego. W ten sposób potencjalnie nielegalna płatność dokonywana przez firmę polską na rzecz azjatyckiego konsultanta, ale za pośrednictwem amerykańskiego banku clearingowego, może uprawniać do działań prawnych w USA.
Po wprowadzeniu ustawy FCPA Kongres Stanów Zjednoczonych zaczął się obawiać, że firmy amerykańskie zaczną działać w warunkach gorszych niż inne firmy zagraniczne, dlatego podjęto negocjacje w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. OECD) w celu wprowadzenia analogicznych rozwiązań na szerszą skalę. W 1997 roku podpisana została Konwencja o zwalczaniu przekupstwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych w międzynarodowych transakcjach. OECD obecnie posiada 37 sygnatariuszy, Polska jest jednym z nich.
Istotą konwencji jest zobowiązanie państw do wprowadzenia karalności korupcji zagranicznych funkcjonariuszy publicznych oraz ustanowienie odpowiedzialności osób prawnych za to przestępstwo, co jest zbieżne z postanowieniami FCPA. Jednakże w przeciwieństwie do ustawy FCPA konwencja dopuszcza zróżnicowane rozwiązania prawne prowadzące do penalizacji korupcji zagranicznych urzędników. Nie zawiera także zapisów dotyczących szczegółowych sankcji, pozostawiając je w gestii ustawodawców narodowych.
Jak się zabezpieczyć
Jak wprowadzić skuteczny system zabezpieczający przed złamaniem FCPA i konwencji? Otóż spełnienie obowiązujących wymogów antykorupcyjnych przez spółki wymaga wdrożenia efektywnego programu obejmującego skoordynowane działania prewencyjne w obszarach kadr, procesów oraz kontroli i monitoringu. Kluczową rolę odgrywa zakomunikowanie wszystkim pracownikom jasnych i klarownych standardów etycznego zachowania np. poprzez wprowadzenie kodeksu etycznego, ale tylko wówczas, gdy kierownictwo firmy nada mu odpowiedni priorytet.
Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie gruntownej oceny ryzyk korupcji, na które narażone jest dane przedsiębiorstwo. Wyniki analizy pozwalają na modyfikację procesów oraz wprowadzenie efektywnych procedur antykorupcyjnych. Regularne szkolenia i przeglądy stanowią podstawowe narzędzie w uświadomieniu pracowników, osób trzecich oraz agentów, że w skutecznym programie przeciwdziałania korupcji każdy ma do odegrania swoją rolę. Nie bez znaczenia pozostaje również takie dostosowanie ksiąg rachunkowych i systemu finansowego, aby odpowiednio rejestrować transakcje z funkcjonariuszami publicznymi.
Pomimo uchwalenia ustawy FCPA ponad 30 lat temu dochodzenia SEC oraz Departamentu Sprawiedliwości USA rozwinęły się na szeroką skalę dopiero w tym stuleciu. Bieżące działania charakteryzują się dużo większym natężeniem oraz szerszym zasięgiem terytorialnym niż kiedykolwiek wcześniej. W chwili obecnej prowadzone jest ponad 140 dochodzeń na całym świecie, część z nich również w Polsce.
Opis przypadków
● Globalna działalność – globalna korupcja?
W kwietniu 2010 roku na jednego z wiodących europejskich producentów branży motoryzacyjnej została nałożona grzywna w łącznej wysokości 185 milionów dolarów. Udowodniono dokonanie w latach 1998 – 2008 serii płatności na rzecz funkcjonariuszy publicznych w przynajmniej 22 państwach obejmujących m.in.: Chiny, Chorwację, Egipt, Grecję, Indonezję, Irak, Łotwę, Nigerię, Rosję, Serbię i Czarnogórę, Tajlandię, Turcję, Uzbekistan, Węgry oraz Wietnam. Łapówki umożliwiły otrzymanie rządowych zamówień na dostawę pojazdów. Wewnątrz firmy nazywane były „prowizjami”, „specjalnymi upustami” bądź „koniecznymi płatnościami”.
● Odpowiedzialność indywidualna
Również w kwietniu 2010 roku jeden z przedstawicieli kierownictwa amerykańskiej spółki świadczącej usługi utrzymania infrastruktury żeglugowej został skazany na 87 miesięcy więzienia oraz grzywnę w wysokości 15 tysięcy dolarów za wręczenie łapówek panamskim urzędnikom w celu zabezpieczenia otrzymania kontraktów oraz składnie fałszywych zeznań. Jest to najwyższy w historii wyrok pozbawienia wolności dla osoby fizycznej.
● Nie tylko państwa rozwijające się
Problem korupcji nie dotyczy tylko państw rozwijających się. W maju 2008 roku były członek kierownictwa kalifornijskiej spółki zajmującej się produkcją komponentów lotniczych przyznał się do podpisania fikcyjnej umowy marketingowej z krewnym jednego z urzędników brytyjskiego ministerstwa obrony. Potwierdził, że pieniądze przeznaczone były dla urzędnika, który mógł wpływać na przyznanie kontraktów. Został skazany na 8 miesięcy więzienia.
/>
/>
