Na udziałach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ustanowiono zastaw. Komu w takim przypadku powinna zostać wypłacona dywidenda: zastawcy czy zastawnikowi?
MACIEJ PRUSAK
adwokat, partner w kancelarii BSJP Taylor Wessing
Zastaw na udziałach spółki z o.o. jest zastawem na prawach. Stąd też stosuje się przepisy kodeksu cywilnego (k.c.) dotyczące tej materii. Jednak w k.c. nie znajdujemy norm regulujących kwestię prawa do pobierania pożytków, w tym dywidendy, w przypadku ustanowienia zastawu na prawach. Zgodnie z art. 328 k.c. należy stosować odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych.
Przepisem wchodzącym w rachubę jest art. 319 k.c. Stanowi on, że jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Z brzmienia tego przepisu mogłoby wynikać, że w przypadku ustanowienia zastawu na udziałach spółki z o.o. i braku odmiennej umowy to zastawnik powinien pobierać pożytki, czyli otrzymać dywidendę. Jednak twierdzenie to jest błędne. Należy bowiem zauważyć, że wskutek różnicy między przedmiotem obu form zastawu (przedmiot materialny a prawo majątkowe) analogiczne stosowanie niektórych przepisów o zastawie na rzeczach ruchomych budzi wątpliwości.
Istotą zastawu jest zabezpieczenie oznaczonej wierzytelności, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z rzeczy ruchomej bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, nie zaś pobieranie pożytków. Sens art. 319 k.c. polega na tym, że zastawca, wydając rzecz zastawnikowi, traci zazwyczaj możliwość prawidłowego pobierania pożytków. Pobieranie pożytków z rzeczy znajdującej się we władaniu zastawnika byłoby dla zastawcy nie lada problemem. Dlatego też wprowadzono art. 319 k.c., który konstruuje obowiązek i prawo zastawnika do pobierania pożytków z rzeczy znajdującej się w jego władaniu. Regulacja ta jest bezprzedmiotowa, gdy rzecz zastawioną strony umowy zastawniczej zgodziły się wydać nie zastawnikowi, lecz osobie trzeciej zgodnie z art. 307 par. 1 k.c., albo gdy przedmiot ma postać niematerialną.
Nie ma zatem podstaw do stosowania regulacji art. 319 k.c. w przypadku zastawu na udziałach w spółce z o.o., które nie są wydawane zastawnikowi. Zastawca ma bowiem możliwość dochodzenia i realizacji swojego prawa do dywidendy. Oznacza to, że prawo do wypłaty dywidendy w przypadku ustanowienia zastawu na udziale w spółce z o.o. przysługuje zastawcy, chyba że strony w umowie zastawniczej postanowiły coś innego.