Koronawirus pokrzyżował plany. Za co można odzyskać pieniądze i na jakich zasadach [RADY EKSPERTÓW]

Pytań o praktyczne skutki, zwłaszcza finansowe, wprowadzonych przez władze ograniczeń wciąż przybywa. Poproszeni przez DGP eksperci odpowiadają na część z nich.

Zamknięciu wszystkich placówek oświatowych towarzyszy również odwoływanie odpłatnych zajęć dodatkowych: sportowych, artystycznych czy naukowych. Czy rodzice i opiekunowie mogą się ubiegać o zwrot pieniędzy za zajęcia, które się nie odbyły?

Szkoła lub przedszkole zamknięte z powodu koronawirusa? Jak uzyskać specjalny zasiłek opiekuńczy dla rodziców

Co do zasady rodzice mają prawo do żądania zwrotu pieniędzy za zajęcia, które się nie odbyły. Żądanie zapłaty za usługi, które nie zostały wykonane, prowadziłoby do bezpodstawnego wzbogacenia po stronie usługodawcy. Natomiast uznanie, iż mamy do czynienia z siłą wyższą skutkującą niewykonaniem umowy, prowadzi do braku odpowiedzialności za powstałe z tego powodu szkody oraz konieczność (możliwość) dokończenia umowy po ustaniu siły wyższej.

Zachęcam do lektury umów podpisanych przez rodziców, bowiem może się w nich znajdować klauzula regulująca powyższą kwestię – przewidująca np. możliwość wskazania innego terminu zajęć w przypadku braku możliwości zorganizowania ich w uprzednio wyznaczonym terminie. W sytuacji gdy zajęcia zastępcze się odbędą, możliwości żądania zwrotu pieniędzy nie będzie. Ponadto podczas lektury umowy proszę zwrócić uwagę na to, za co tak naprawdę płacimy. Może się bowiem okazać, iż opłata za wykonanie konkretnych usług edukacyjnych jest tylko jednym z wielu składników ostatecznej ceny, obok np. najmu sprzętu, opłaty eksploatacyjnej, ubezpieczenia itp.

Art. 750 kodeksu cywilnego, art. 735 par. 2 k.c. i 746 k.c.

Część klubów sportowych nie pobiera opłaty za przeprowadzone treningi, lecz składki członkowskie. Czy w takim przypadku fakt odwoływania zajęć, nawet przez długi okres, oznacza, że rodzic jest obowiązany do dalszego opłacania składek i może ewentualnie zrezygnować z członkostwa?

W zasadzie tak. Składka członkowska w klubie sportowym, będącym zwykle stowarzyszeniem, co do zasady jest opłatą na cele statutowe danego klubu, pozwalającą klubowi realizować cele statutowe i uprawniającą członków klubu do korzystania z infrastruktury i prowadzonych zajęć. Konieczna będzie lektura statutu. Nie jest to bezpośrednia zapłata za świadczone usługi. Zwykle istnieje możliwość tzw. zawieszenia członkostwa, która powinna rozwiązać sprawę.

Art. 750 kodeksu cywilnego, art. 735 par. 2 k.c. i 746 k.c.

Powoływanie się przez przedsiębiorcę na siłę wyższą w konkretnych przypadkach może oznaczać, że będzie on chciał zatrzymać pieniądze wpłacane tytułem zaliczek, zadatków, opłat rezerwacyjnych etc. Czy tego typu wpłaty może on zatrzymać w całości, czy tylko do wysokości poniesionych przez niego kosztów w związku z przygotowaniem usługi, ostatecznie niewykonanej?

W pierwszej kolejności powinniśmy podjąć próby ustalenia definicji „siły wyższej”, której przepisy nie artykułują bezpośrednio. Powszechnie uznaje się, że jest to zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe lub prawie niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. Zdarzenie to nie może być objęte sferą ryzyka danego przedsiębiorcy. Zatem nie mogą stanowić siły wyższej sytuacje występujące cyklicznie i dające się przewidzieć, jak np. opady śniegu zimą w naszej części Europy. Zatem można się pokusić o stwierdzenie, że rozprzestrzenianie się koronawirusa można uznać za stan siły wyższej, za którą organizator nie ponosi winy, jak również wyłączona jest jego odpowiedzialność na zasadach ryzyka.

Niewykonanie umowy z powodu siły wyższej nie powoduje odpowiedzialności odszkodowawczej, o ile istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy tą szkodą a siłą wyższą, a także w sytuacji, gdy zawarta umowa nie przewiduje innych uregulowań.

W przypadku zawarcia umowy o udział w spektaklu bądź w innej podobnej imprezie ich organizator, który powoła się na siłę wyższą i wykaże, że z jej powodu wykonanie umowy nie było możliwe w terminie, nie będzie miał obowiązku zwrotu ceny biletów oraz pokrycia szkód, jakie poniósł konsument w związku z odwołaniem imprezy w terminie. Organizator będzie jednak zobowiązany wykonać umowę w innym terminie.

Sytuacja taka została objęta ustawą z 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i usługach powiązanych. Regulacja ta w art. 47 ust. 5 pkt 6 oraz art. 47 ust. 6 daje organizatorowi turystyki możliwość rozwiązania zawartej z konsumentem umowy i zobowiązuje przedsiębiorcę do zwrotu poniesionych przez niego opłat w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności.

Powoływanie się przez przedsiębiorcę na siłę wyższą w przypadku wykazania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zdarzeniem stanowiącym tę siłę wyższą a wykazaną szkodą zwalnia z odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania. Zatem to na przedsiębiorcy będzie ciążył obowiązek wykazania, że wystąpienie siły wyższej całkowicie uniemożliwiło mu wykonanie zobowiązania.

Odpowiadając na zadane pytanie, stwierdzić należy, że w przypadku wpłacenia przez konsumenta środków na rachunek przedsiębiorcy z tytułu zawartych umów na przykład uczestnictwa w imprezie masowej czy organizacji wakacji, powołując się na siłę wyższą w opisany wyżej sposób, przedsiębiorca może zwolnić się z obowiązku zwrotu tych kosztów, jeżeli wykaże, że przyczyny odwołania nie mógł przewidzieć. Przedsiębiorca jest jednak zobowiązany zaproponować konsumentowi inny termin uczestnictwa w imprezie. W przypadku zaś niedojścia w ogóle umowy do skutku, z powołaniem się na siłę wyższą, przedsiębiorca może odmówić zwrotu wpłaconych kwot, jeżeli wykaże, że pokryły one w całości lub w części poniesione przez niego koszty, których nie jest on w stanie odzyskać.

Koronawirus może pokrzyżować plany urlopowe. Jakie prawa ma klient biura podróży i linii lotniczych?

Część pociągów już została odwołana. Czy pasażerom przysługuje odszkodowanie?

W każdym przypadku odwołania pociągu przewoźnik musi niezwłocznie poinformować o tym podróżnych. W sytuacji, kiedy odwołanie pociągu wynikło bezpośrednio z działań służb publicznych związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, przewoźnik nie odpowiada za szkodę (np. wydatki na inny rodzaj transportu czy nocleg w hotelu). Takie rozwiązania wprowadziła ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 – choroby wywołanej przez koronawirus SARS-CoV-2 (art. 14 ust. 1).

Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ustawa – Prawo przewozowe, rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym.

Zrezygnowałem z podróży pociągiem w związku z zagrożeniem chorobą COVID-19, jakie prawa mi przysługują? Czy dostanę zwrot całej kwoty ceny biletu?

Przepisy nie regulują w sposób bezpośredni postępowania przewoźników w przypadku chęci zwrotu przez pasażerów biletów w sytuacji pandemii, jaka obecnie zaistniała. Sytuacja zagrożenia epidemicznego w Polsce może być traktowana jako swego rodzaju siła wyższa, która wystąpiła w sposób nagły i nieprzewidziany. Pasażer może ubiegać się o zwrot pełnej kwoty biletu lub potrąconego już odstępnego na drodze pisemnej reklamacji kierowanej do przewoźnika. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie.

Co do zasady w przypadku biletów opłaconych gotówką w kasach i biletomatach zwroty następują niezwłocznie. W przypadku biletów opłaconych kartą – należność wraca na konto, z którym powiązana jest karta płatnicza, zwykle w terminie do trzech dni roboczych. W przypadku biletów zwracanych na drodze reklamacyjnej – zwrot następuje w terminie określonym w decyzji reklamacyjnej przewoźnika, którą powinien wysłać podróżnemu do 30 dni od daty wpływu reklamacji.

Niezależnie od regulacji prawnych część przewoźników wprowadziła dodatkowe, wewnętrzne regulacje dotyczące zwrotów biletów. Szczegóły odstępne są na stronach poszczególnych przewoźników.

Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ustawa – Prawo przewozowe, rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym.

Czy obecna sytuacja wyłącza odszkodowanie za opóźnienie pociągu?

W przypadku, kiedy opóźnienie pociągu wynikło bezpośrednio z działań służb publicznych związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, przewoźnik nie odpowiada za szkodę (przewiduje to specustawa).

Bez zmian obowiązują natomiast unijne regulacje dotyczące zryczałtowanych odszkodowań za opóźnienia pociągów. Są one wypłacane niezależnie od przyczyny opóźnienia kursu. W Polsce na rekompensatę tego typu liczyć mogą pasażerowie pociągów dalekobieżnych:

■ 25 proc. ceny biletu jednorazowego – w przypadku opóźnienia przyjazdu wynoszącego od 60 do 119 minut,

■ 50 proc. – w przypadku opóźnienia wynoszącego minimum 120 minut lub więcej.

Przepisy unijne przewidują minimalny próg wypłaty takich rekompensat – do 4 euro za osobę. U większości polskich przewoźników rekompensata zostanie wypłacona jeśli przekracza 16 zł (szczegóły określone są w ich regulaminach).

Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ustawa – Prawo przewozowe, rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym.

Co z opłatami za prywatne przedszkola lub żłobki czy szkoły? Czy rodzice mogą się domagać obniżenia czesnego, czy też wiążące są zapisy umowy lub regulaminu?

Niestety znowu odsyłam do lektury umowy i sprawdzenia jej zapisów. Jeżeli prywatna placówka świadczy tylko usługi opiekuńcze, to w sytuacji, gdy te usługi nie mogą lub nie są świadczone, rodzice mogą domagać się obniżenia czesnego. Umowa tudzież regulamin – będąc niczym innym niż wzorcem umownym, nie daje możliwości konsumentowi do negocjowania poszczególnych jej zapisów. Niemniej jednak, gdyby znalazły się w niej zapisy sprowadzające się do tego, że zaistnienie siły wyższej zwalnia co prawda przedsiębiorcę w obowiązku świadczenia usługi w danym okresie, ale konsument byłby obowiązany do zapłaty, to taka klauzula musiałaby być uznana za niedozwoloną. Jej abuzywność wynikałaby z tego, że takie postanowienie jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego i prowadziłoby do pokrzywdzenia jednej ze stron stosunku prawnego. Natomiast z mojego doświadczenia wynika, iż czesne, które płacą rodzice za prywatne przedszkola/żłobki, zawiera w sobie różnorakie opłaty, nie tylko za świadczoną opiekę i od niej niezależne. Zwykle w miesięcznym czesnym znajdują się części (raty) opłat rocznych, np. za pomoce edukacyjne, opłaty eksploatacyjne, składki na stowarzyszenia, radę rodziców, ubezpieczenie itp., które należy uiszczać niezależnie od tego, czy świadczona jest opieka, czy nie.

Art. 384 k.c., 385 k.c. 3851 k.c., 3852 k.c. art. 750 k.c., art. 735 par. 2 k.c. i 746 k.c.

Koronawirus: Postojowe, zasiłki i wytyczne dla pracodawców do zmiany

W czasie pandemii odwoływane są również imprezy kulturalne: koncerty, spektakle czy seanse filmowe. Tutaj również konsumenci mają prawo do odzyskania pieniędzy za bilet na analogicznych zasadach. Jednak niektóre wydarzenia nie są odwoływane, lecz od razu przenoszone na inny, odległy termin, który wydaje się bezpieczny z punktu widzenia obecnych zagrożeń. Czy zmiana terminu zaplanowanej imprezy daje uczestnikowi możliwość odstąpienia od umowy, gdy nowa data z jakichś względów mu nie odpowiada?

Kupując bilet na konkretną imprezę/koncert/wydarzenie, zawieramy umowę o świadczenie określonej usługi – przez konkretnego artystę, w konkretnym terminie. W mojej opinii w sytuacji zmiany terminu jakiegoś wydarzenia kulturalnego uczestnik powinien mieć prawo do odstąpienia od umowy. Organizator imprezy może oczywiście wykonać świadczenie w późniejszym terminie (przeniesienie terminu imprezy) właśnie ze względu na siłę wyższa, natomiast uczestnik musi mieć możliwość odstąpienia od umowy z tego powodu. Inne postanowienia umowy czy regulaminu naruszają zasady współżycia społecznego oraz interes konsumenta.

Art. 3851 par. 1 k.c. o niedozwolonych klauzulach