W umowie dystrybucji wyłącznej dostawca wyraża zgodę na sprzedaż swoich produktów tylko jednemu dystrybutorowi do odsprzedaży na określonym terytorium lub do odsprzedaży określonej grupie klientów.

Dariusz Tokarczuk partner zarządzający, Kancelaria Prawna GLN Wątpliwości dotyczące dopuszczalności zawierania umów dystrybucji wynikają z generalnego zakazu porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Zakaz ten określa się jako zakaz porozumień ograniczających konkurencję. Stanowi on jedną z podstawowych zasad prawa ochrony konkurencji i obowiązuje zarówno na szczeblu krajowym (art. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konkurentów), jak i wspólnotowym (art. 81 Traktatu WE). Umowy dystrybucji wyłącznej mogą ograniczać tzw. konkurencję wewnątrzmarkową i prowadzić do podziału rynku. Sprzyjałoby to z kolei ograniczeniu konkurencji cenowej pomiędzy różnymi terytoriami lub grupami klientów. Gdy umowy dystrybucji wyłącznej są powszechnie stosowane przez wielu dostawców na tym samym rynku właściwym, to rynek staje się podatny na zachowania o charakterze kartelowym (uzgadnianie polityki handlowej przez konkurentów). Z tych powodów dystrybucję wyłączną określa się jako tzw. ograniczenie wertykalne (ograniczenie konkurencji w relacjach dostawca–odbiorca). Do innych powszechnie spotykanych ograniczeń wertykalnych należą: dystrybucja selektywna, franchising, zalecane lub maksymalne ceny odsprzedaży, zakaz konkurowania. Skutki ograniczeń wertykalnych są zdecydowanie mniej groźne dla konkurencji niż ograniczeń horyzontalnych. W dodatku w wielu przypadkach korzyści wynikające z ograniczeń wertykalnych mogą równoważyć ich antykonkurencyjny wpływ na rynek. Dlatego wiele ograniczeń wertykalnych jest wyłączonych spod ogólnego zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Dystrybucja wyłączna również może korzystać z przywileju wyłączenia. Podstawowymi wyłączeniami przewidzianymi w obowiązujących przepisach są tzw. wyłączenia blokowe (oprócz nich istnieją także tzw. wyłączenia de minimis oraz wyłączenia indywidualne). Wyłączenie blokowe dla ograniczeń wertykalnych zawiera na szczeblu krajowym rozporządzenie Rady Ministrów z 13 sierpnia 2002 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, zaś na szczeblu wspólnotowym rozporządzenie Komisji (WE) nr 2790/1999 z 22 grudnia 1999 r. w sprawie zastosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych. Przepisy określają warunki, jakie muszą spełniać porozumienia ograniczające konkurencję, w tym – ustanawiające dystrybucję wyłączną, aby można było je traktować jako dozwolone, przy czym fundamentalne znaczenie w tym zakresie mają udziały w rynku stron porozumienia. Zastosowanie wyłączeń blokowych zależy od tego, czy strony porozumienia (dostawca lub odbiorca, w zależności od typu ograniczenia) nie przekraczają progu 30 proc. udziału w rynku. W razie dystrybucji wyłącznej szczególnie istotna jest siła rynkowa dostawcy, od niej bowiem często zależy, czy porozumienie doprowadzi do ograniczenia konkurencji międzymarkowej. Ważne są również: stopień koncentracji rynku, siła nabywcza dystrybutora oraz poziom obrotu, na którym ustanawia się wyłączność. Generalny zakaz porozumień ograniczających konkurencję nie przekreśla możliwości oparcia umowy dystrybucji na zasadach wyłączności. Jednakże strony takiej umowy muszą sformułować ją zgodnie z powyższymi przepisami. Ostateczna odpowiedź na pytanie, czy porozumienie ma charakter ograniczający konkurencję, w największym stopniu zależy od czynników ekonomicznych.