Z polskiej perspektywy Azja to dziś prawie to samo co Chiny. Trudno się dziwić: na sklepowych półkach chińskie produkty, w telewizji relacje ze spotkań chińskiego prezydenta z Barrackiem Obamą i brytyjską królową, zdjęcia prezydenta Andrzeja Dudy na forum gospodarczym w Szanghaju, zapewnienia o współpracy i znaczeniu nowego jedwabnego szlaku dla Polski. Zmiana rządu nie zmieniła polityki wobec Państwa Środka, dla którego nadal chcemy być bramą do Europy.
Takie same plany mają nasi partnerzy z Grupy Wyszehradzkiej. Najaktywniejsze są Węgry, które jako jedyne w regionie wypracowały oficjalną strategię wobec Chin i gdzie wszystkie siły polityczne popierają wzmacnianie tych relacji. Kraj ten przyciągnął w 2014 r. 90 tys. chińskich turystów, działają tam cztery Instytuty Konfucjusza (tyle, ile w cztery razy większej Polsce), podpisano 24 partnerstwa miast (Polska ma 42), a 1 maja 2015 r. przywrócono zawieszone trzy lata wcześniej bezpośrednie połączenie lotnicze z Pekinem. Chiny to największy partner handlowy Węgier w Azji, a w całym bilansie czwarty partner w imporcie i 15. w eksporcie.
Z kolei Czesi mają tylko jeden Instytut Konfucjusza, nie mają też bezpośredniego połączenia do Pekinu, ale Praga i tak przyciąga rekordową ilość chińskich turystów (211 tys. w 2014 r.). W pretendowaniu do bycia chińską bramą najsłabiej idzie Słowacji, która obsługuje zaledwie kilkanaście tysięcy chińskich turystów rocznie i słabo przyciąga inwestycje, ale za to planuje m.in. joint venture na uruchomienie linii WDL (60 proc. Chińczycy, 40 proc. Słowacy), które mają obsługiwać połączenia z Bratysławy do Tiencinu i innych miast.
Spośród krajów wyszehradzkich tylko Polska ma podpisane z Chinami partnerstwo strategiczne, ale nie zdefiniowano, co ta formuła w zasadzie oznacza, więc obie strony mogą ją odmiennie rozumieć. Jedno jest pewne: Polska widzi siebie jako lidera regionu w formacie 16+1 (Europa Środkowa i Wschodnia plus Chiny), od 2011 r. prowadzi rządowy program Go China i serio podchodzi do rozwoju naszych stosunków, zwłaszcza gospodarczych, starając się skupić na poprawie eksportu, który jest dziewięć razy mniejszy niż import. Temu ma służyć m.in. otwarcie konsulatu w Chengdu, stolicy Syczuanu, która została połączona „mostem kolejowym” z Łodzią przez Rosję.
Nie próżnuje też przedstawicielstwo polskiego Ministerstwa Rolnictwa w Pekinie, starając się wprowadzić na chiński rynek więcej naszych produktów spożywczych, zwłaszcza owoce i wieprzowinę, której importu w 2014 r. zakazano. Miejscowy rynek jest dość zamknięty i Polska oczekuje większego otwarcia. Chce też przyciągnąć więcej inwestycji i turystów (obecnie przyjeżdża ich rocznie do Polski tylko 35 tys.). Jest o co walczyć, bowiem w 2013 r. prawie 100 mln obywateli Państwa Środka odbyło zagraniczne podróże, wydając na to 130 mld dol.
Znaczenie stosunków z drugą gospodarką świata jest istotnie ogromne, jednak warto pamiętać, że Azja to nie tylko Chiny. Co więcej, ruchy Państwa Środka na arenie międzynarodowej są bacznie obserwowane przez jego sąsiadów, a zaniechania w relacjach z nimi – odbierane jako deklaracja. Dlatego trzeba równoważyć intensywność kontaktów i nie zaniedbywać miejsc, które są dla nas równie, a może nawet bardziej atrakcyjne ze względu na większe dopasowanie potencjałów oraz dodatkowe czynniki polityczne i społeczne.
Kiedyś Polska chciała być drugą Japonią, lecz dziś już mało kto o tym pamięta. A szkoda, bo Kraj Kwitnącej Wiśni to wciąż potęga: czwarta gospodarka świata i główny sojusznik Zachodu w Azji, czwarty inwestor w Polsce (kilkanaście miliardów euro, 270 firm) po USA, Francji i Niemczech oraz ważny partner handlowy, choć wartość naszych obrotów spada (2,6 mld dol. w 2013 r.). Abenomika premiera Shinzo Abego pomaga Japonii wychodzić z wieloletniej gospodarczej stagnacji, lecz wyzwań wciąż nie brakuje. Największym jest szybkie starzenie się społeczeństwa, a także napięcia w relacjach z sąsiadami, wciąż pamiętającymi o krzywdach wojennych.
Druga gospodarka Azji, Indie, to kolos, który wciąż nie pokazuje swego pełnego potencjału, ale zwraca coraz większą uwagę na międzynarodowe relacje gospodarcze. Premier Narendra Modi jest nawet obwiniany o zaniedbywanie spraw wewnętrznych przez ciągłe podróżowanie, co jednak przekłada się na wzmocnienie wizerunku tego kraju jako regionalnej potęgi. Indie są zaniepokojone rosnącym znaczeniem Chin, dlatego nie mogą sobie pozwolić na bierność. W Azji zależy im przede wszystkim na rozwoju relacji gospodarczych z państwami sąsiedzkimi i zapewnieniu wolności żeglugi na Morzu Południowochińskim, które stało się ostatnio prawdziwym polem bitwy o złoża i wpływy. Ponad 1,2-mld rynek wewnętrzny Indii to z kolei w oczach zachodnich producentów znakomita alternatywa dla Chin. Rząd Modiego pod hasłem „Make in India” zachęca zagraniczne firmy do przenoszenia produkcji nad Ganges. Warto, aby te starania dostrzegły także polskie firmy, zwłaszcza że nasze obroty handlowe – 2 mld dol. – są znacznie poniżej potencjału.
Ciekawym miejscem dla Polski może być też Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), także dlatego, że pracowicie buduje swój jednolity rynek, liczący ponad 630 mln konsumentów. To proces żmudny i przewidziany na dekady, jednak wiele udało się już osiągnąć, m.in. prawie całkowite ujednolicenie taryf. Gospodarka 10 państw ASEAN w ostatniej dekadzie rozwijała się w tempie 13,5 proc. rocznie. Z podobną powierzchnią co Unia Europejska i o 20 proc. większą ludnością wspólnota gospodarcza ASEAN stanie się jednym z największych zintegrowanych rynków świata. Pod wieloma względami zamiar budowy w Azji strefy wolnego handlu, zaproponowany na początku lat 90. przez Tajlandię, jest podobny do projektu Wspólnego Rynku w Europie.
2016 r. przyniesie kilka istotnych wydarzeń, które będą miały znaczenie dla określenia relacji Polski oraz Europy Środkowej i Wschodniej z krajami Azji. Po pierwsze, formalne uruchomienie 1 stycznia Wspólnoty Gospodarczej ASEAN zintensyfikuje działania 10 państw w kierunku przyciągania europejskiego kapitału. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na rozwój sytuacji w Mjanmie po niedawnych wyborach parlamentarnych i zwycięstwie partii kierowanej przez noblistkę Aung San Suu Kyi, które umożliwiły szersze działanie polskim podmiotom ze względu na większe otwarcie lokalnego rynku, i poszukiwanie przez nowy rząd alternatyw dla Chin. Jednocześnie wybory na Filipinach w maju 2016 r. i przetasowania wśród liderów Wietnamskiej Partii Komunistycznej będzie można wykorzystać dla zacieśnienia stosunków gospodarczych z tymi krajami.
Nowy impuls relacjom bilateralnym, bardzo ważnym dla zrównoważenia relacji z Chinami, powinny nadać zapowiadane wizyty premiera Indii w Polsce i prezydenta RP w Indiach. Z kolei Tajwan w połowie stycznia wybierze nowego prezydenta, a najpewniej panią prezydent, bo w sondażach z dużą przewagą prowadzi proniepodległościowa kandydatka Tsai Ing-wen. Jeśli te sondaże się potwierdzą, należy się spodziewać dystansowania się od Chin i szukania wzmocnienia relacji z nowymi partnerami, w tym z Europą. Prawie 90 proc. mieszkańców wyspy określa się dziś jako Tajwańczycy, a nie Chińczycy, i jest przeciwko zjednoczeniu. Wreszcie listopadowe wybory prezydenckie w USA wpłyną zapewne na wyrównanie amerykańskiego zwrotu ku Azji na rzecz większego zaangażowania Waszyngtonu w innych rejonach świata, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie i zapewne także w Europie.
Ponad 1,2-mld rynek wewnętrzny Indii to dla zachodnich producentów alternatywa dla Chin