Wierzytelność pieniężna jest najczęściej spotykana w obrocie. Popularnie nazywana jest długiem i oznacza konieczność zapłaty określonej sumy pieniężnej. Są też wierzytelności niepieniężne, z którymi wiąże się obowiązek innego rodzaju, np. wybudowania domu, namalowania obrazu.

Wierzytelność to przysługująca jednej stronie stosunku prawnego możliwość domagania się od drugiej strony spełnienia określonego świadczenia. Z punktu widzenia postępowania upadłościowego istotne jest wykonywanie każdego rodzaju wierzytelności, a to dlatego że zarówno niepłacenie długów, jak i niewykonywanie innych wierzytelności o charakterze majątkowym może stać się podstawą do uznania podmiotu za niewypłacalny i ogłoszenia upadłości.
Wierzytelności służące kontrahentom wobec upadłego muszą zostać zgłoszone sędziemu komisarzowi. Ten z kolei po kontroli formalnej zgłoszenia przekazuje je syndykowi, zarządcy bądź nadzorcy sądowemu. Oni przygotowują listę wierzytelności, która w swojej treści jest decyzją, co do tego, czy wierzytelność rzeczywiście istnieje. Od tej decyzji można się odwołać do sędziego komisarza. Na jego postanowienie służy zażalenie do sądu upadłościowego. Wierzytelności uznane w postępowaniu upadłościowym to takie, co do których po przejściu opisanej procedury stwierdzono, iż rzeczywiście przysługują wierzycielowi od upadłego.
W postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu z kolei podstawowa klasyfikacja wierzytelności to podział na objęte układem i pozostające poza układem. Pozostawanie poza układem jest dla wierzyciela korzystniejsze. Nie dotykają go bowiem jego skutki i może dochodzić swojej wierzytelności w pełnej wysokości. Dlatego ustawodawca stara się ograniczyć liczbę wierzytelności pozaukładowych, bo są one, po pierwsze, faworyzowane, po drugie, zbyt duża liczba wierzytelności pozostających poza układem uniemożliwia dłużnikowi funkcjonowanie.
Dlatego bezwzględnie wyłączone spod układu są tylko wierzytelności powstałe po ogłoszeniu upadłości, należności pracownicze, renty, alimenty oraz co do zasady składki należne ZUS. Co do zasady dlatego że ZUS może się zgodzić na objęcie układem niezapłaconych składek, ale tylko w części finansowanej przez przedsiębiorcę. To wybitnie złe rozwiązanie powoduje niemożność elastycznego dostosowania wielkości spłacanych w układzie składek do sytuacji przedsiębiorcy. Obok wierzytelności układowych i wyłączonych spod układu istnieje kategoria pośrednia: wierzytelności, które mogą być objęte układem za zgodą wierzyciela. Są dwa rodzaje takich wierzytelności: pracownicze oraz zabezpieczone rzeczowo - hipoteką i zastawem rejestrowym. Takie rozwiązanie daje pracownikom możliwość udzielenia pomocy pracodawcy w wyjściu z trudnej sytuacji, a co za tym idzie, uratowanie miejsc pracy.
Decyzja drugiej grupy tych wierzycieli - zabezpieczonych rzeczowo - ma już uzasadnienie czysto ekonomiczne. Wierzyciel zabezpieczony rzeczowo może mieć interes w utrzymaniu dłużnika przy życiu. Minusem obecnego rozwiązania w tym zakresie jest brak zróżnicowania sytuacji wierzycieli stosownie do rzeczywistej mocy ich zabezpieczenia. Wierzyciel wpisany na hipotekę na dziesiątej pozycji jest w praktyce bez szans na zaspokojenie z nieruchomości, ale z wyłączenia z układu korzysta w tym samym stopniu, co ten posiadający wpis na pierwszej pozycji, gwarantujący pełne zaspokojenie wierzytelności. Ten stan wymaga zmiany, w mojej ocenie poza układem powinny pozostawać tylko wierzytelności realnie zabezpieczone, czyli w takiej części, w jakiej rzeczywiście wierzyciel będzie mógł w razie egzekucji z tego zabezpieczenia odnieść korzyść. Takiej treści zmiana została przewidziana przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego.
PIOTR ZIMMERMAN
radca prawny Kancelaria Wardyński i Wspólnicy
Piotr Zimmerman, radca prawny Kancelaria Wardyński i Wspólnicy / DGP